Linie tramwajowe – przepisy, projektowanie

Rozwój przestrzenny miast pociąga za sobą konieczność rozbudowywania oraz rozwoju infrastruktury komunikacyjnej. W związku z działaniami na rzecz ochrony środowiska, mając na celu ograniczenie liczby poruszających się w miastach pojazdów, władze miejskie coraz częściej, korzystając ze środków z funduszy unijnych, podejmują się realizacji inwestycji infrastruktury komunikacyjnej w zakresie transportu publicznego, którego ważnym elementem jest komunikacja tramwajowa. Ustawodawca stara się wychodzić naprzeciw tym zamierzeniom i przedsięwzięciom, wprowadzając nowe lub zmieniając obowiązujące uregulowania prawne. Ich celem jest stworzenie większego zakresu możliwości takich inwestycji oraz wprowadzenie ułatwień w ich przygotowaniu i realizacji. Brak kompleksowego rozpoznania zagadnień związanych z wprowadzanymi zmianami może jednak skutkować wątpliwościami, dotyczącymi kluczowego czynnika, jakim jest potencjał projektowy i inżynierski, bez którego oczywiście żadna z takich inwestycji nie będzie mogła powstać.

Fot. stock.adobe / Rochu_2008

17 kwietnia 2020 r. weszły w życie przepisy zmieniające ustawę z dnia 23 marca 2003 r. o transporcie kolejowym¹. Do czasu tej nowelizacji odwoływanie się do ustawy o transporcie kolejowym² w odniesieniu do inwestycji polegających na budowie lub przebudowie linii tramwajowych nie miało uzasadnienia. Zgodnie bowiem z dotychczasowym brzmieniem art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy o transporcie kolejowym jej przepisy nie miały zastosowania do linii tramwajowych. Ponadto zgodnie z § 1 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 10 września 1998 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle kolejowe i ich usytuowanie³, jego przepisów nie stosuje się do linii tramwajowych.

Zobacz:

• Nasypy kolejowe – odkształcenia i modernizacja
• Metodyka BIM dla infrastruktury kolejowej
• Zmiana ustawy o transporcie kolejowym

Powyższy stan prawny uległ jednak ważnej zmianie z dniem 17 kwietnia 2020 r. w wyniku wspomnianej nowelizacji. Obecnie art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy o transporcie kolejowym stanowi, że jej przepisów nie stosuje się do linii tramwajowych z wyjątkiem przepisów rozdziału 2b, które się stosuje odpowiednio do linii tramwajowych lokalizowanych poza pasem drogowym. W rozdziale 2b ustawy o transporcie kolejowym zawarte są przepisy określające szczególne warunki przygotowania inwestycji dotyczących linii kolejowych. Są to rozwiązania analogiczne do tych zawartych w ustawie z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych.

Warto również wskazać, że w art. 4 ustawy o transporcie kolejowym dodany został nowy pkt 2d, który zawiera legalną definicję linii tramwajowej. Przez pojęcie „linia tramwajowa” rozumie się tor tramwajowy albo tory tramwajowe wraz z obiektami budowlanymi, urządzeniami oraz instalacjami, stanowiącymi całość techniczno-użytkową, przeznaczoną do prowadzenia ruchu tramwajów oraz obsługi pasażerów, pieszych i rowerzystów, w tym perony tramwajowe, ciągi piesze, chodniki i drogi rowerowe. Powyższa zmiana zasługuje na podkreślenie, gdyż w dotychczasowych przepisach linia tramwajowa nie była zdefiniowana. W art. 3 pkt 3a ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane⁴ mowa jest co prawda o obiekcie liniowym, ale w przykładowym katalogu takich obiektów znalazły się drogi i linie kolejowe, linie tramwajowe nie zostały zaś wprost wymienione. Z kolei w art. 4 pkt 4 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych⁵ zawarta jest legalna definicja „torowisko tramwajowe”, przez które rozumie się część ulicy między skrajnymi szynami wraz z zewnętrznymi pasami bezpieczeństwa o szerokości 0,5 m każdy. W konsekwencji torowisko tramwajowe, jako element ulicy, stanowi również część drogi, a więc obiektu budowlanego zlokalizowanego w pasie drogowym, stosownie do art. 4 pkt 1 ustawy o drogach publicznych.

Celem przedstawionych zmian legislacyjnych było stworzenie prawnych ram do przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie transportu tramwajowego, analogicznych do regulacji prawnych zawartych w tzw. specustawach drogowej i kolejowej⁶. Oceniając pozytywnie kierunek omawianych zmian, trzeba jednak zwrócić uwagę, że nie podążyły za nimi odpowiednie zmiany w przepisach dotyczących uprawnień budowlanych oraz samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie.

W obecnym stanie prawnym możemy wyróżnić linie tramwajowe:

• będące elementem drogi,
• zlokalizowane poza pasem drogowym.

W konsekwencji odżywają wątpliwości, czy mając na względzie obowiązujące przepisy prawne – wszystkie linie tramwajowe mogą być projektowane i nadzorowane przez osobę posiadającą uprawnienia w specjalności drogowej bez ograniczeń, czy też do projektowania robót budowlanych w zakresie linii tramwajowych zlokalizowanych poza pasem drogowym oraz do kierowania nimi uprawnione będą osoby posiadające uprawnienia budowlane w specjalności kolejowej.

Obecnie powszechnie się przyjmuje, że do projektowania robót budowlanych w zakresie linii tramwajowych oraz do kierowania takimi robotami uprawnione są osoby z uprawnieniami budowlanymi w specjalności drogowej bez ograniczeń⁷. Stanowisko to wywodzone jest z tego, że na podstawie przywołanych wyżej przepisów, w tym definicji legalnej torowiska tramwajowego, stanowi ono element drogi. Ponadto w przepisach rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie⁸, paragrafy od 49 do 51 poświęcone są właśnie torowisku tramwajowemu.

Argument odnoszący się do tego, że torowisko tramwajowe jest elementem drogi i stosuje się do niego przepisy techniczne dotyczące dróg publicznych, a jednocześnie nie stosuje się przepisów technicznych dotyczących budowli kolejowych, może tracić na wadze w odniesieniu do linii tramwajowych, położonych poza pasem drogowym.

W takim przypadku bowiem torowisko tramwajowe nie będzie stanowiło elementu drogi. Uzasadnione są więc wątpliwości, czy w zakresie linii tramwajowych zlokalizowanych poza pasem drogowym uprawnione do projektowania robót budowlanych w zakresie tych linii oraz kierowania nimi są wyłącznie osoby z uprawnieniami budowlanymi w specjalności kolejowej, o której mowa w art. 14 ust. 1 pkt 3 lit. c i d ustawy – Prawo budowlane, czy też uprawnienia w tym zakresie nadal zachowują osoby z uprawnieniami budowlanymi bez ograniczeń w specjalności drogowej.

Trudno znaleźć argumenty za tym, aby na skutek zmian legislacyjnych, których celem było ułatwienie inwestorom publicznym działań obejmujących przygotowanie i realizację inwestycji zbiorowego transportu tramwajowego, od możliwości projektowania robót budowlanych w tym zakresie i kierowania nimi odsunięte miały zostać osoby, które posiadają w tym zakresie nie tylko wymagane kompetencje, ale także doświadczenie zawodowe, zdobyte podczas realizacji dotychczasowych zadań inwestycyjnych. W istocie skutkowałoby to znacznym utrudnieniem dla inwestorów, wynikającym przede wszystkim z trudności w spełnieniu warunków stawianych personelowi wykonawcy (czy to prac projektowych, czy to robót budowlanych). Nie wydaje się, aby z punktu widzenia projektowego oraz inżynierskiego projektowanie oraz wykonanie robót budowlanych w zakresie linii tramwajowych poza pasem drogowym w istotnym zakresie odbiegało od realizacji tych robót w ramach inwestycji drogowych. Również dyrektywa racjonalnego ustawodawcy, stosowana w procesie wykładni przepisów prawa, skłania do stanowiska, że osoby posiadające uprawnienia do projektowania bez ograniczeń w specjalności drogowej lub do kierowania bez ograniczeń robotami budowlanym w tej specjalności zachowują nadal uprawnienia do projektowania linii tramwajowych poza pasem drogowym oraz do kierowania robotami budowlanymi przy takich liniach. Gdyby bowiem zamiarem ustawodawcy było doprowadzenie do stanu, w którym uprawnienia te przysługiwać miały wyłącznie osobom z uprawnieniami do projektowania w specjalności kolejowej (w zakresie kolejowych obiektów budowlanych oraz sterowania ruchem kolejowym) lub do kierowania takimi robotami, wówczas dokonałby odpowiednich zmian w obowiązujących przepisach. Z uzasadnienia noweli z dnia 9 stycznia 2020 r. ustawy o transporcie kolejowym w żadnym zakresie nie wynika, aby miało dojść do jakiejkolwiek zmiany w zakresie uprawnień budowlanych. Nie można także zakładać, aby ustawodawca nie miał świadomości tego, że w dotychczasowym stanie prawnym projektowaniem linii tramwajowych oraz kierowaniem robotami budowlanymi w zakresie linii tramwajowych zajmowały się osoby z uprawnieniami bez ograniczeń do projektowania i kierowania robotami budowlanymi w specjalności drogowej. Dodatkowo z przepisu art. 15a ust. 11 ustawy – Prawo budowlane wynika, że osoby z uprawnieniami budowlanymi w specjalności inżynieryjnej kolejowej bez ograniczeń w zakresie kolejowych obiektów budowlanych uprawnione są do projektowania obiektu budowlanego lub kierowania robotami budowlanymi w odniesieniu do obiektów budowlanych, takich jak: stacje, linie kolejowe, bocznice kolejowe i inne budowle, w rozumieniu przepisów w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle kolejowe i ich usytuowanie, z wyłączeniem obiektów budowlanych, o których mowa w ust. 6 pkt 2 (kolejowe obiekty inżynieryjne), sieci, instalacji i urządzeń elektrycznych i elektroenergetycznych przeznaczonych dla kolei, o których mowa w ust. 22 art. 15a, oraz urządzeń zabezpieczenia i sterowania ruchem kolejowym. Wcześniej podkreślono natomiast, że przepisów rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 10 września 1998 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle kolejowe i ich usytuowanie, nie stosuje się do linii tramwajowych. Tym niemniej trzeba mieć na względzie, że zgodnie z art. 15a ust. 9 ustawy – Prawo budowlane uprawnienia budowlane w specjalności inżynieryjnej drogowej bez ograniczeń uprawniają do projektowania obiektu budowlanego lub kierowania robotami budowlanymi związanymi z obiektem budowlanym, takim jak droga:

► w rozumieniu przepisów o drogach publicznych, z wyłączeniem drogowych obiektów inżynierskich oprócz przepustów;

► dla ruchu i postoju statków powietrznych oraz przepustów.

Jak najszybsze wyjaśnienie opisanych wątpliwości jest wskazane. Należy bowiem liczyć się z tym, że inwestorzy przystąpią do czynności związanych z przygotowaniem i przeprowadzeniem postępowań o udzielenie zamówień publicznych na projektowanie robót budowlanych obejmujących linie tramwajowe zlokalizowane poza pasem drogowym oraz ich wykonanie. Już na etapie przygotowania postępowań napotkają wątpliwości co do określenia warunków udziału wykonawców w postępowaniach w zakresie zdolności kadrowych, w tym dysponowania przez wykonawców osobami z odpowiednimi uprawnieniami budowlanymi. Będą musieli bowiem rozstrzygnąć, czy wymagać od wykonawców dysponowania osobami z uprawnieniami do projektowania bez ograniczeń w specjalności kolejowej czy też w specjalności drogowej. Podobna wątpliwość dotyczyć będzie osób uprawnionych do kierowania robotami budowlanymi.

Można się spodziewać, że – podobnie jak w przypadku wątpliwości odnoszących się do uprawnień budowlanych do projektowania i kierowania robotami budowlanymi w zakresie linii tramwajowych zlokalizowanych w pasie drogowym – obiekcje powyższe nie zostaną rozwiane na drodze regulacji prawnych, a ustawodawca pozostawi ich rozstrzygnięcie praktyce względnie orzecznictwu sądowemu. W związku z tym wskazany byłby w tej sprawie głos ze strony samorządu zawodowego, szczególnie stanowisko Krajowej Komisji Kwalifikacyjnej Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa.

Od redakcji: Od Krajowej Komisji Kwalifikacyjnej PIIB uzyskaliśmy informację, że w najbliższym czasie zajmie się sprawą uprawnień budowlanych do projektowania i kierowania robotami budowlanymi w zakresie linii tramwajowych zlokalizowanych w pasie drogowym.

Jakub Starowicz

radca prawny Zarządu Inwestycji Miejskich w Krakowie

¹ Ustawa z dnia 9 stycznia 2020 r. o zmianie ustawy o transporcie kolejowym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2020 r. poz. 462).
² Ustawa z dnia 23 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1043).
³ Dz.U. Nr 151, poz. 987.

⁴ t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1186 ze zm.
⁵ t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 470.
⁶ Ustawa z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1474 ze zm.) oraz rozdział 2b ustawy z dnia 23 marca 1985 r. o transporcie kolejowym (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1043).
⁷ Stanowisko takie prezentuje szczególnie Krajowa Komisja Kwalifikacyjna Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa (zob. Uprawnienia do torowisk tramwajowych, dnia 1.06.2012 r., www.piib.org.pl Przykładowe wyjaśnienia dotyczące zakresu uprawnień budowlanych).
⁸ Dz.U. Nr 43, poz. 430.

Polecamy: Produkty budowlane