Systemy ociepleń – tylko w komplecie

Złożone systemy izolacji cieplnej ścian zewnętrznych budynku to sprawdzona i popularna technologia stosowana w budownictwie od ponad pięćdziesięciu lat. W Polsce upowszechniła się w latach 90., pod nazwą metody lekkiej mokrej lub BSO (bezspoinowy system ociepleń). Obecnie – w wytycznych do krajowych i europejskich aprobat technicznych dotyczących systemów ocieplania ścian zewnętrznych – stosuje się określenie ETICS (z ang. External Thermal Insulation Composite System).

We współczesnym budownictwie systemy ociepleń zajmują jedno z kluczowych miejsc, ponieważ zarówno właściciele i zarządcy, jak też mieszkańcy i użytkownicy obiektów budowlanych dostrzegają zasadność inwestycji w ocieplenie ścian, które może nawet o połowę zmniejszyć koszty ogrzewania i klimatyzacji, a ponadto zapewnia trwałość i estetykę elewacji. Aby jednak w pełni korzystać z zalet ocieplenia, należy – po pierwsze – zaprojektować je według aktualnych, zapewniających wysoką izolacyjność termiczną norm, z uwzględnieniem szczegółowej analizy cieplno-wilgotnościowej rozwiązania oraz aspektów związanych z energooszczędnością obiektu i z bezpieczeństwem pożarowym. Po drugie – prawidłowo przeprowadzić proces instalacji systemu, zgodnie z zaleceniami producenta i reżimem technologicznym. Po trzecie – i prawdopodobnie najważniejsze – zastosować materiały wysokiej jakości, czyli kompletny system ociepleń jednego producenta, posiadający dokumenty dopuszczające do obrotu.

Rys. 1 Złożony system izolacji cieplenej

ETICS, czyli wyrób budowlany

Systemy ETISC są w rozumieniu przepisów prawa wyrobami budowlanymi, a tym samym podlegają stosownym regulacjom w zakresie wprowadzania do obrotu i ich późniejszego stosowania. Przepisy te, zebrane w kilku aktach prawnych, podlegają częstym modyfikacjom, dlatego też wszyscy uczestnicy zarówno procesu wprowadzania wyrobów, jak i procesu inwestycyjnego powinni na bieżąco poznawać i stosować aktualne regulacje.

Szczegółowe zasady wprowadzania wyrobów budowlanych do obrotu są określone w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz.U. Nr 92, poz. 881 z późn. zm.). Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 ust. 1 wyrobem budowlanym może być rzecz ruchoma, bez względu na sposób jej przetworzenia, przeznaczona do obrotu, wytworzona w celu stosowania w sposób trwały w obiekcie budowlanym, wprowadzona do obrotu jako wyrób pojedynczy lub jako zestaw wyrobów do stosowania we wzajemnym połączeniu stanowiącym integralną całość użytkową i mającą wpływ na spełnienie wymagań podstawowych.

Bardzo podobną definicję wyrobu budowlanego zawiera także obowiązujące w całej UE rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG. Rozporządzenie dodatkowo doprecyzowuje pojęcie „zestaw” – oznaczające  wyrób budowlany wprowadzony do obrotu przez jednego producenta jako zestaw co najmniej dwóch odrębnych składników, które muszą zostać połączone, aby mogły zostać wmontowane w obiektach budowlanych.

Niezależnie więc, z jakiego aktu prawnego pochodzi definicja,  systemy ociepleń – ze względu na to, że składają się z więcej niż dwóch, a najczęściej minimum kilku elementów –  stanowią zestawy (wyrobów). Podstawowymi komponentami zestawu ETICS są: zaprawa lub masa klejąca do mocowania płyt materiału termoizolacyjnego, płyty materiału termoizolacyjnego, łączniki mechaniczne (stosowane, jeśli tak określono w projekcie ocieplenia), zaprawa lub masa klejąca do zatapiania siatki zbrojącej, siatka zbrojąca, środek gruntujący pod wyprawę zewnętrzną (stosowany opcjonalnie zależnie od rozwiązania), cienkowarstwowa zaprawa lub masa tynkarska o zróżnicowanej fakturze oraz  farba elewacyjna wraz z podkładem dostosowanym do rodzaju farby (stosowana opcjonalnie, zależnie od systemu). Przed dopuszczeniem do obrotu system podlega, w określonym układzie elementów, rygorystycznym testom laboratoryjnym.

Dodatkowo w rozwiązaniu systemowym mogą być użyte materiały uzupełniające przeznaczone do wykańczania miejsc szczególnych na elewacjach, takie jak listwy cokołowe, profile narożnikowe i dylatacyjne, listwy kapinosowe. W rozumieniu przepisów prawa nie są one jednak wyrobami budowlanymi. Elementy zestawów wchodzące w skład ETICS mogą być produkowane przez systemodawcę lub jego dostawców. System ociepleń może składać się nawet z 30 komponentów.

Fot. a) montaż listwy startowej, b) wykonanie warstwy termoizolacyjnej z wełny mineralnej c) wykonanie warstwy termoizolacyjnej ze styropianu, d) wykonanie szczeliny dylatacyjnej z wykorzystaniem profilu wykończeniowego

Na rynku zgodnie z prawem

Do zastosowania w sposób trwały w obiekcie budowlanym można użyć jedynie wyrobów budowlanych, które zostały wprowadzone do obrotu w zgodzie z obowiązującymi przepisami. W Polsce funkcjonują dwa podstawowe systemy w tym zakresie:

1. Tak zwany system europejski – stosowany jest dla wyrobów (w tym zestawów) objętych zharmonizowaną specyfikacją techniczną, czyli normą zharmonizowaną lub Europejską Oceną Techniczną (EOT), za którą uznawane są także Europejskie Aprobaty Techniczne. W tym systemie dla zestawów wyrobów ETICS taką zharmonizowaną specyfikacją techniczną są Europejskie Oceny Techniczne (Europejskie Aprobaty Techniczne, ETA).  Wyroby wprowadzone do obrotu w tym systemie powinny być oznakowane znakiem CE, a wprowadzający wyrób do obrotu powinien dla niego wystawić Deklarację Właściwości Użytkowych.

2. Tak zwany system krajowy – odnoszący się wyrobów (w tym zestawów) nieobjętych zharmonizowaną specyfikacją techniczną. W tym systemie dla ETICS specyfikacją techniczną jest Aprobata Techniczna ITB. Wyrób wprowadzony w tym systemie powinien być oznakowany znakiem budowlanym (B), a wprowadzający ten wyrób do obrotu zobowiązany jest wystawić Krajową Deklarację Zgodności.

Tab. Klasyfikacja systemów

Obowiązek spełnienia wymagań w zakresie wprowadzenia do obrotu wyrobów budowlanych, a zatem także systemu ociepleń ciąży na ich producencie (systemodawcy). Natomiast wszyscy uczestnicy procesu budowlanego powinni przy realizacji każdego z jego etapów uwzględnić w szczególności dokumenty wymienione w zestawieniu wyżej związane z danym ETICS.

Dokumenty te powinny być ważne w momencie, w którym będą wykorzystywane, oraz powinny mieć formę i treść zgodną ze szczegółowymi wymaganiami indywidualnych przepisów prawa. Uzupełnieniem tych dokumentów powinny być firmowe wytyczne producentów, opisujące kompleksowo warianty rozwiązań materiałowych i technologii wykonania. Obowiązkiem korzystających z tych dokumentów jest zapoznanie się z ich treścią oraz stosowanie się do niej.

Zgodnie z art. 17 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. Nr 89, poz. 414 z późn. zm.), której aktualny tekst jednolity zawarty jest w obwieszczeniu Marszałka Sejmu RP z dnia 2 października 2013 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 1409), uczestnikami procesu budowlanego są: inwestor, projektant, kierownik budowy i inspektor nadzoru inwestorskiego. W przywołanej ustawie opisane zostały szczegółowo prawa, obowiązki oraz odpowiedzialności każdego z uczestników. Ważne ogniwo tego procesu  stanowi również wykonawca prac związanych z ETICS, mimo że nie jest wymieniony wprost z nazwy w regulacjach prawnych. Od wiedzy i profesjonalizmu wszystkich stron zaangażowanych w inwestycję ociepleniową zależy jej powodzenie.

Rys. 2 Badanie TNS Polska „Rynek ociepleń ścian zewnętrznych budynków w Polsce”, pod patronatem merytorycznym Stowarzyszenia na rzecz Systemów Ociepleń, VI fala badań: styczeń – luty 2014

Rozwiązania systemowe z gwarancją

Systemy ociepleń stosuje się zarówno w nowych budynkach, jak też w budynkach istniejących, poddawanych termomodernizacji, w budownictwie mieszkaniowym jedno- i wielorodzinnym oraz w obiektach użytkowych. Na przestrzeni lat systemy ETICS przeszły ewolucję technologiczną i jakościową. Obecnie dostępne są liczne warianty tego wyrobu, z innowacyjnymi rozwiązaniami technicznymi, zaprojektowane do różnorodnych zastosowań (tab.). Systemy przewidziane są do ocieplania elewacji pionowych, jednak możliwy jest ich montaż również na powierzchniach płaskich (sufitowych) i nachylonych (w takim przypadku ocieploną powierzchnię należy zabezpieczyć przed wpływami atmosferycznymi według zaleceń producenta).

Kompletne systemy ociepleń, zaprojektowane i wykonane zgodnie ze sztuką ociepleniową, są podstawą trwałego i funkcjonalnego ocieplenia, zapewniając bezpieczeństwo użytkowania i bezpieczeństwo pożarowe budynku. Pozwalają również na uzyskanie odpowiedniej charakterystyki energetycznej budynku, która umożliwia racjonalne gospodarowanie energią cieplną w domu.

Systemodawcy nie biorą jednak odpowiedzialności za efekt działania elewacji „ocieplonej” losowo zestawionymi produktami, tzw. składakami. Gwarancję producenta otrzymuje się wyłącznie na kompletny certyfikowany system konkretnej marki. Tymczasem, jak wynika z deklaracji wykonawców przebadanych przez TNS Polska, co czwarty budynek w Polsce ocieplany jest niesystemowo (rys. 2).

Zastosowanie materiałów do ocieplenia w przypadkowo dobranym układzie jest nie tylko nielegalne, ale oznacza ryzyko dla inwestycji ociepleniowej, ponieważ nie przebadano tego zbioru materiałów pod kątem takich parametrów, jak:

– przyczepność międzywarstwowa,

– odporność na warunki atmosferyczne (mrozoodporność, odporność na promieniowanie UV itp.),

– wzajemne oddziaływanie składników chemicznych użytych do produkcji poszczególnych materiałów,

– odporność mechaniczna,

– nasiąkliwość powierzchniowa,

– opór dyfuzyjny systemu (paroprzepuszczalność),

– reakcja na ogień.

Stosowanie przypadkowo dobranego układu może doprowadzić do usterek, wad czy awarii, m.in.:

– uszkodzenia mechaniczne elewacji, które ujawniają się z reguły po pierwszej zimie (lokalne pęknięcia, odspojenia lub rozwarstwienie),

– przebarwienia elewacji,

– nadmierne brudzenie się elewacji,

– zbytnie zawilgacanie ścian wewnątrz pomieszczeń podczas eksploatacji budynku (z reguły pierwszy widoczny efekt to parowanie okien, a w kolejnych latach tworzenie się pleśni na ścianach),

– rozprzestrzenianie się ognia przez elewację w przypadku wybuchu pożaru.

Niestety, inwestorzy często uświadamiają to sobie dopiero, gdy niesystemowa izolacja cieplna elewacji szwankuje i nie spełnia swojej funkcji. Najczęściej też sami muszą ponosić koszty potrzebnych napraw. Dlatego całemu środowisku skupionemu wokół branży ETICS powinno zależeć na edukacji odbiorców i wspieraniu ich w świadomych, dobrych wyborach na każdym etapie inwestycji w ocieplenie. 

dr inż. Jacek Michalak

prezes Stowarzyszenia na rzecz Systemów Ociepleń (SSO)