Świadczenie usług transgranicznych
Swoboda świadczenia usług transgranicznych między państwami członkowskimi Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej oraz państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym (zwanymi na potrzeby niniejszego artykułu państwami członkowskimi) obok swobody przepływu pracowników oraz swobody przepływu towarów i kapitału należy do fundamentalnych zasad wolnego rynku wewnętrznego.
Swoboda świadczenia usług transgranicznych, w odróżnieniu od swobody zakładania przedsiębiorstw, charakteryzuje się tymczasowością. Powyższe oznacza, że działalność prowadzona przez usługodawcę w jednym z państw członkowskich trwa z reguły tylko przez określony czas i nie ma charakteru ciągłego ani stałego w życiu gospodarczym przyjmującego państwa członkowskiego.
Nie chodzi tu więc o uzyskanie dostępu do rynku pracy innego państwa członkowskiego, ponieważ usługodawcy mają zatrudnienie w swoim kraju, a korzystając ze swobody przepływu usług, świadczą je czasowo w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej.
Gwarancję powyższego uprawnienia stanowią m.in. przepisy artykułów 49–55 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, które zakazują stosowania ograniczeń w swobodnym przepływie usług na rynku wewnętrznym Unii Europejskiej, nie definiując jednak precyzyjnie pojęcia tego rodzaju usługi. W praktyce przyjmuje się, że usługa polega na wytworzeniu nowego dobra, co związane jest z potrzebą posiadania fachowej wiedzy i potencjału wykonawczego. Dotyczy to większości prac, które można świadczyć na podstawie umów cywilnych, przede wszystkim umów o dzieło.
Inaczej mówiąc, regulacje dotyczące unijnej swobody świadczenia usług znajdą zastosowanie tylko wówczas, gdy mamy do czynienia z elementem transgranicznym, czyli w sytuacji gdy usługodawca ma siedzibę w innym państwie członkowskim niż usługobiorca.
Postępowanie w sprawie świadczenia usług transgranicznych przez inżynierów budownictwa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej prowadzone jest przez okręgowe rady okręgowych izb inżynierów budownictwa na podstawie art. 20a ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów (Dz.U. z 2001 r. Nr 5, poz. 42 z późn. zm.).
W zrozumieniu tej tematyki pomocne mogą być również informacje zawarte w „Wytycznych dotyczących postępowania w sprawie świadczenia usług transgranicznych”, przyjętych przez Krajową Radę Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa uchwałą KR nr 3/R/09 z dnia 28 stycznia 2009 r.
W świetle przywołanego przepisu art. 20a ust. 1 ustawy o samorządach: Obywatel państwa członkowskiego posiadający kwalifikacje zawodowe architekta, inżyniera budownictwa lub urbanisty, który prowadzi zgodnie z prawem działalność w zakresie tego zawodu w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim, ma prawo do tymczasowego i okazjonalnego wykonywania zawodu odpowiednio architekta, inżyniera budownictwa lub urbanisty na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zwanego dalej świadczeniem usług transgranicznych, bez konieczności uznawania kwalifikacji zawodowych.
Z powyższego wynika, iż usługa świadczona w ramach transgranicznego świadczenia usług, z założenia jednorazowa, musi być ograniczona pod względem zakresu rzeczowego i czasu. Swoboda świadczenia usług opiera się na tymczasowości. Oznacza to, że usługodawca świadczy usługę w innym państwie członkowskim przez określony czas, a więc działalność ta nie ma charakteru ciągłego ani stałego. Usługodawca posiadający przedsiębiorstwo założone w jednym państwie członkowskim może tymczasowo świadczyć usługę w innym państwie.
Z tym problemem nierozerwalnie wiąże się zasada, zgodnie z którą usługa świadczona w innym państwie członkowskim nie może przeważać nad działalnością prowadzoną w państwie rejestracji.
Podstawą transgranicznego świadczenia usług powinien być dobrze skonstruowany kontrakt (np. umowa o dzieło) zawarty z usługobiorcą zagranicznym, zlecającym wykonanie określonej usługi. W umowie tej strony określają m.in. zakres usługi, sposób jej wykonania, warunki, termin oraz miejsce wykonania usługi. Treść takiej umowy będzie decydować, czy w danym przypadku mamy do czynienia z usługą transgraniczną, czy też z inną formą prowadzenia działalności gospodarczej, ukrytą formą zatrudnienia lub wynajęcia pracowników.
Przed rozpoczęciem świadczenia usług transgranicznych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej inżynier budownictwa przedkłada właściwej ze względu na miejsce zamierzonego wykonywania czynności okręgowej radzie izby inżynierów budownictwa:
1) pisemne oświadczenie o zamiarze świadczenia danej usługi, zawierające informacje:
– o rodzaju czynności zawodowych, jakie zamierza wykonywać,
– o miejscu i przybliżonym terminie ich rozpoczęcia,
– o posiadanym ubezpieczeniu lub innych środkach indywidualnego lub zbiorowego ubezpieczenia w odniesieniu do odpowiedzialności zawodowej;
2) dokument potwierdzający obywatelstwo;
3) zaświadczenie wydane przez właściwy organ państwa członkowskiego, że inżynier budownictwa wykonuje faktycznie i zgodnie z prawem zawód lub działalność w tym państwie członkowskim oraz że w momencie składania zaświadczenia nie obowiązuje go zakaz, nawet tymczasowy, wykonywania zawodu lub działalności;
4) dokumenty potwierdzające kwalifikacje zawodowe, w tym dokument potwierdzający tytuł zawodowy nadany w państwie członkowskim, w którym usługodawca uzyskał kwalifikacje do wykonywania tego zawodu;
5) kontrakt lub tę jego część, która pozwoli radzie okręgowej na dokonanie oceny przedmiotu działalności, okresu oraz miejsca świadczenia usługi;
6) dokumenty pozwalające ocenić, czy usługa świadczona w Polsce nie przeważa nad działalnością prowadzoną w państwie rejestracji.
Świadczenie usług transgranicznych podlega każdorazowo indywidualnej ocenie dokonanej przez właściwą okręgową radę izby, przy uwzględnieniu w szczególności długości, częstotliwości, regularności oraz ciągłości usługi (art. 20a ust. 5 ustawy o samorządach).
Najwięcej problemów przysparza określenie dopuszczalnego okresu świadczenia usług. Z art. 20a ustawy o samorządach jednoznacznie wynika, że usługa transgraniczna powinna być wykonywana przejściowo i musi być czasowo ograniczona. W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości wielokrotnie pojawiała się kwestia definicji tych pojęć. Z orzecznictwa wynika jednak, że nie można stosować z góry określonych ograniczeń czasowych, ponieważ ograniczenie takie uznane byłoby za naruszenie swobody świadczenia usług. Ocena, jak długo można świadczyć usługę, zależy od indywidualnych warunków funkcjonowania usługodawcy i nie można zdefiniować ogólnych granic jej trwania.
Dlatego też, mimo iż z definicji usług wynika, że jest to czynność ograniczona w czasie, nigdzie nie podano, jak długo może trwać wykonywanie usługi transgranicznej, aby nie narazić się na zarzut prowadzenia działalności gospodarczej bez spełnienia określonych wymagań. Natomiast właściwa kwalifikacja usługi, jako świadczenie usług lub jako prowadzenie działalności gospodarczej, ma istotne znaczenie praktyczne. Transgraniczne świadczenie usług, z punktu widzenia przedsiębiorcy, jest bowiem często korzystniejsze, gdyż dzięki temu może korzystać z przywilejów art. 49 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, znoszącego ograniczenia w przepływie usług.
W praktyce uznaje się, że ocena, jak długo można świadczyć usługę, zależy od warunków funkcjonowania konkretnego usługodawcy i nie można zdefiniować ogólnych granic jej trwania. Z całą pewnością jednak usługa świadczona w innym państwie nie może przeważać nad działalnością prowadzoną w państwie rejestracji, w przeciwnym wypadku inżynier powinien założyć firmę właśnie w tym państwie.
Z uwagi na fakt, że inżynier świadczący usługi transgraniczne na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zasadniczą działalność prowadzi w państwie macierzystym, w świetle przepisów ustawy o samorządach, nie ma obowiązku rejestracji swojej działalności w systemie ubezpieczeń społecznych w celu dokonywania rozliczeń związanych z transgranicznym świadczeniem usług. Zobowiązany jest jednak poinformować właściwy ze względu na miejsce wykonywania usług oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o świadczeniu usługi transgranicznej przed jej rozpoczęciem, a w nagłych wypadkach – po zakończeniu jej świadczenia.
Ustawodawca, uchwalając przepisy ustawy o samorządach, skorzystał też z możliwości wprowadzenia automatycznej rejestracji tymczasowej i członkostwa pro forma w organizacji zawodowej, pod warunkiem że rejestracja taka lub uzyskanie członkostwa nie spowoduje w żaden sposób opóźnienia ani utrudnienia w świadczeniu usług oraz nie spowoduje obciążenia usługodawcy dodatkowymi kosztami.
W konsekwencji powyższego inżynier budownictwa będący obywatelem państwa członkowskiego zamierzający świadczyć usługi transgraniczne na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zobowiązany jest do uzyskania tymczasowego wpisu na listę członków okręgowej izby inżynierów budownictwa. Wpis na listę członków samorządu zawodowego dokonywany jest bez zbędnej zwłoki i nieodpłatnie. W ten sposób spełnione są wymagania zarówno dyrektywy, jak i przepisów krajowych o zakazie wprowadzania jakichkolwiek utrudnień i powodowania opóźnień w dostępie do świadczenia usług transgranicznych.
Przepisy dotyczące świadczenia usług transgranicznych w ramach wykonywania zawodów regulowanych i działalności regulowanych mają na celu ułatwienie przepływu pracowników oraz liberalizację świadczenia usług na rynku wewnętrznym.
W związku z powyższym usługodawcy świadczącemu usługi transgraniczne przysługują prawa, które nie mogą być ograniczane przez państwa członkowskie.
Na podstawie orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości ustalono, że:
– nie można żądać od usługodawcy założenia siedziby na terenie państwa, gdzie ma być świadczona usługa;
– zabroniony jest wymóg, aby personel kluczowy posiadał stałe miejsce zamieszkania na terenie państwa, gdzie świadczona jest usługa;
– nie można zmusić usługodawcy, żeby płacił składki ubezpieczeniowe za swoich pracowników w kraju świadczenia usług, jeśli ma już opłacone składki w państwie macierzystym;
– niedozwolone jest żądanie przez organ państwa przyjmującego uzyskania zezwolenia na świadczenie niektórych usług bez wzięcia pod uwagę rękojmi należytego wykonania usługi już zagwarantowanej w kraju macierzystym, gdzie usługodawca ma siedzibę;
– pewne dodatkowe ograniczenia mogą dotyczyć usług o szczególnym charakterze, np. usługi medyczne, jednak również wtedy państwo ma obowiązek wziąć pod uwagę, że usługodawca daje gwarancje właściwego wykonania usługi w państwie swojej siedziby.
W celu zapewnienia właściwego działania rynku wewnętrznego w dziedzinie usług niezbędna jest współpraca administracyjna pomiędzy państwami członkowskimi. Przedmiotowa współpraca powinna zapewniać skuteczny nadzór nad usługodawcami prowadzony, opierając się na dokładnych i pełnych informacjach.
Zgodnie z powyższym właściwa okręgowa rada izby inżynierów budownictwa może zwracać się do właściwych organów państwa członkowskiego o informacje potwierdzające, iż inżynier budownictwa wykonuje działalność zgodnie z prawem, w sposób należyty oraz że nie zostały na niego nałożone kary dyscyplinarne lub sankcje karne związane z wykonywaniem zawodu lub prowadzeniem działalności.
Natomiast na zasadzie wzajemności właściwa okręgowa rada izby inżynierów budownictwa na wniosek właściwego organu państwa członkowskiego udostępnia:
– informacje potwierdzające, że inżynier budownictwa wykonuje działalność zgodnie z prawem, w sposób należyty oraz że nie zostały na niego nałożone kary dyscyplinarne lub sankcje karne związane z wykonywaniem zawodu lub prowadzeniem działalności;
– informacje niezbędne przy rozpatrywaniu skargi złożonej na inżyniera budownictwa przez usługobiorcę.
Aby zapewnić jak najszybsze i najskuteczniejsze świadczenie wzajemnej pomocy, współpraca administracyjna powinna być prowadzona bezpośrednio między organami kompetentnymi w poszczególnych państwach członkowskich. W tym celu został stworzony System IMI (Internal Market Information System), którego zadaniem jest zapewnienie szybkiej, elektronicznej wymiany informacji pomiędzy właściwymi organami.
Przedstawione zasady postępowania w zakresie uznawania kwalifikacji zawodowych i dopuszczania do świadczenia usług transgranicznych, tak jak i pominięte w rozważaniach postępowanie w sprawie nadania uprawnień budowlanych, mają doniosłe znaczenie praktyczne – decydują o możliwości wykonywania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej czynności odpowiadających samodzielnym funkcjom technicznym w budownictwie.
Dlatego też samorząd zawodowy inżynierów budownictwa przywiązuje do tych postępowań ogromną wagę. Dopuszczając do wykonywania zawodu inżyniera, samorząd orzeka bowiem o dopuszczeniu do wykonywania zawodu, który zaliczony został do grupy zawodów regulowanych związanych ze zdrowiem lub bezpieczeństwem publicznym, których niewłaściwe wykonywanie mogłoby narazić osoby, wobec których usługa jest świadczona, na poważne niebezpieczeństwo lub powstanie poważnej szkody dla zdrowia (pkt 11 załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 5 marca 2009 r. w sprawie określenia zawodów regulowanych, w przypadku których można wszcząć postępowanie w sprawie uznania kwalifikacji – Dz.U. Nr 38, poz. 302).
dr Joanna Smarż
