Dachy zielone ekstensywne

Dobrze wykonane dachy zielone ekstensywne pełnią wiele funkcji, m.in. pozwalają na zmniejszenie ilości wody opadowej odprowadzanej do kanalizacji, chronią hydroizolację przed czynnikami atmosferycznymi i starzeniem oraz poprawiają izolacyjność termiczną dachu i efektywność energetyczną budynku, a także mikroklimat w jego otoczeniu, natomiast źle wykonane generują koszty i problemy. Konsekwencje błędów związanych z projektowaniem i wykonaniem dachów zielonych ponoszą inwestorzy, zlecający prace, ale także firmy wykonawcze.

Jakie są najczęściej spotykane objawy złego wykonania dachu zielonego? Może to być np. przeciekający dach, nadmierne obciążenie statyczne stropu, zniszczenie dachu przez erozję wietrzną, stagnująca woda, nieprawidłowy rozwój roślinności, osuwanie się warstw na dachach stromych czy ogólnie nieprawidłowe funkcjonowanie dachu. W celu lepszego zrozumienia istoty problemu najczęstsze błędy¹ w realizacji dachów zielonych zostaną przedstawione w odniesieniu do jego poszczególnych warstw, przy czym ze względu na popularność w Polsce układów wielowarstwowych artykuł będzie dotyczył wyłącznie tego rodzaju konstrukcji.

Fot. APK Dachy Zielone

Błędy w realizacji dachów zielonych

Izolacja wodochronna

Izolacja wodochronna, która ma być zastosowana na dachu zielonym, musi być antykorzenna, czyli odporna na przerastanie przez korzenie roślin. Producenci specjalistycznych materiałów do hydroizolacji dachów i tarasów zielonych posiadają certyfikaty zaświadczające, że dany materiał został przebadany pod tym kątem. Jeżeli hydroizolacja nie ma takiej właściwości, z upływem czasu korzenie roślin będą przerastać jej powłoki, dziurawiąc ją, co w efekcie spowoduje przeciekanie dachu.

Jeśli zastosowana na dachu lub tarasie izolacja wodochronna nie jest odporna na przerastanie przez korzenie roślin, a także w przypadku instalacji dachów zielonych na istniejących już warstwach izolacji, gdzie nie ma pewności co do zabezpieczenia antykorzennego izolacji wodochronnej, należy zastosować dodatkowo specjalną folię antykorzenną.

Warstwa chłonno-ochronna

Jej funkcją jest ochrona izolacji wodochronnej przed uszkodzeniami mechanicznymi. Brak warstwy ochronnej na dachu zielonym może doprowadzić do uszkodzenia mechanicznego hydroizolacji, a w konsekwencji do przeciekania dachu. Uszkodzenia mechaniczne mogą powstać zarówno w trakcie wykonywania instalacji dachu zielonego, jak i podczas jego użytkowania.

>>> Green roofs and living walls

>>> Skrzynki kontrolne na dachu zielonym

>>> Zielone dachy ekstensywne na garażach

Warstwa drenażowo-retencyjna

Drenaż powinien być odpowiednio dobrany pod kątem skuteczności i wydajności w odprowadzaniu wody, a także kumulacji wody na potrzeby wegetacji roślin. Materiał, z którego wykonany jest drenaż, powinien spełniać parametry obciążeniowe wynikające z grubości warstwy substratu oraz roślinności użytej na dachu i powinien być wydajny w zakresie odprowadzania wody. Konstrukcja drenażu musi umożliwiać stałe odprowadzanie określonej ilości wody z warstwy substratu.

Konsekwencje źle wykonanej warstwy drenażowej mogą być następujące: duże obciążenia mogą spowodować deformację  drenaży, co wyklucza ich właściwe funkcjonowanie i prowadzi do zalegania wody na dachu; drenaż niezaprojektowany do budowy dachów zielonych może podczas eksploatacji zatykać się (otwory odprowadzające wodę są zbyt małe, znajdują się w niewłaściwych miejscach); drenaż nie ma właściwej pojemności wodnej.

Dobór odpowiednich wpustów

Dobierając wpusty, należy się upewnić, że będą one właściwie funkcjonować na danym dachu, mając na uwadze konieczność odprowadzania wody z warstw wegetacyjnych (fot. 1).

Fot. 1. Zastoiska wody na dachu zielonym (tu intensywnym) to konsekwencja źle dobranych wpustów
oraz zastosowania w funkcji separatorów pomiędzy opaskami żwirowymi a warstwą substratu ekobordów zamiast profili perforowanych. Fot. APK Dachy Zielone

Brak nadstawek rewizyjnych nad wpustami

Często popełnianym błędem jest brak specjalistycznych nadstawek rewizyjnych umożliwiających dostęp do wpustu dachowego, a z drugiej strony filtrujących wodę odprowadzaną z dachu do wpustu. Można też spotkać realizacje dachów i tarasów zielonych, w których wpusty w ogóle nie mogą pełnić swojej funkcji, ponieważ są zabudowane pozostałymi warstwami dachu zielonego. Dla przykładu na fot. 2 wpusty zostały zabudowane warstwą ochronną, drenażami, włókniną filtracyjną i substratem – prace naprawcze polegały na odszukaniu wpustów, wycięciu otworów w poszczególnych warstwach, odsłonięciu wpustów i montażu nadstawek rewizyjnych.

Nadstawki rewizyjne umożliwiają prowadzenie prac serwisowych w zakresie odwodnienia, bez ingerencji w warstwy dachu zielonego.

Fot. 2. Taras zielony w trakcie prac naprawczych polegających na odsłonięciu wpustu i zamontowaniu nadstawki
rewizyjnej nad wpustem. Fot. APK Dachy Zielone

Fot. 3. Prawidłowo zamontowany wpust wraz z nadstawką rewizyjną. Fot. 3. APK Dachy Zielone

Warstwa filtracyjna

Warstwa filtracyjna powinna być wykonana z włóknin o wysokiej wodoprzepuszczalności, aby nie ulegała zatykaniu. Zatkanie warstwy filtracyjnej prowadzi do spiętrzania się na niej wody, co ma negatywny wpływ na wegetację.

Profile obrzeżowe i separacyjne

Jako materiały oddzielające różne powierzchnie dachu zielonego (np. oddzielenie substratu od opaski żwirowej, oddzielenie warstw dachu zielonego od elementów małej architektury lub jako profil obrzeżowy na krawędzi dachu) należy stosować specjalistyczne profile perforowane. Perforacje umożliwiają swobodny przepływ wody. Jeśli zastosowane zostaną zamienniki znane z ogrodnictwa, np. plastikowe ekobordy bez perforacji, to woda na poszczególnych obszarach dachu będzie miała utrudniony odpływ i dojdzie do powstania zastoin, co wpływa negatywnie na rośliny i funkcjonowanie całego dachu.

>>> Łatwa pielęgnacja dachu zielonego. O czym trzeba pamiętać już na etapie realizacji?

>>> Wybieramy dobry substrat na dachy zielone

>>> Dachy zielone balastowe

Substrat jako właściwe podłoże

Dostawcy materiałów do dachów zielonych wypracowali specjalistyczne substraty dostosowane do parametrów różnych typów dachów.

Substraty dachowe odgrywają decydującą rolę w osiągnięciu sukcesu, jeśli chodzi o zieleń i wieloletnie funkcjonowanie dachu czy tarasu zielonego. Substrat źle dobrany lub o zbyt niskiej jakości albo zastosowanie ziemi z wykopu może spowodować znaczne szkody i straty materialne właściciela dachu czy tarasu.

Przeciwko zastosowaniu na dachu ziemi z wykopu lub substratu o zbyt niskiej jakości przemawiają dość przekonujące argumenty:

• ciężar – ziemia pozyskiwana z wykopu niejednokrotnie waży dwa razy więcej niż specjalne substraty, co powoduje nadmierne obciążenie konstrukcji dachu;
• wodoprzepuszczalność – ziemie ilaste i gliniaste nie mają właściwych parametrów wodoprzepuszczalności. Frakcje spławne szybko zapychają włókniny filtracyjne, czego następstwem jest opóźnianie odpływu wody z warstwy substratu. Efektem jest stagnacja wody i nierównomierne zaopatrzenie w nią roślin, co powoduje ich wymieranie. Do właściwego rozwoju roślin konieczna jest stała i utrzymująca się na określonym poziomie pojemność powietrzno-wodna podłoża;
• niepożądana roślinność – wraz z ziemią z wykopu na dach nanoszone są szybko odrastające części korzeni i kłączy, kawałki pędów oraz nasiona niepotrzebnych roślin (chwastów), co psuje zamierzony efekt estetyczny. Aby się trwale pozbyć takiej roślinności, potrzebny jest duży nakład kosztów i pracy.

Opaski żwirowe

Są koniecznym elementem dachu zielonego. Pełnią funkcję balastującą dach w strefach, gdzie siły ssące wiatru są największe, poprawiają funkcję drenażową, a w przypadku pożaru zabezpieczają dach przed rozprzestrzenianiem się ognia. Stosowane są wokół urządzeń, wyłazów na dach, świetlików i wpustów dachowych.

Niewłaściwe zaprojektowanie i wykonanie dachu zielonego może skutkować złym funkcjonowaniem, a nawet zniszczeniem dachu przez wiatr – tzw. erozją wietrzną dachu (fot. 4–5).

Fot. 4. Skutki erozji wietrznej na dachu zielonym. Fot. Optigruen

Fot. 5. Skutki erozji wietrznej na dachu zielonym. Fot. Optigruen

Sposoby zazieleniania dachów ekstensywnych

Sposób zazielenienia dachu ekstensywnego zależy od kilku czynników. Przede wszystkim od tego, z jakim typem dachu mamy do czynienia, jak szybko potrzebny jest efekt pełnego zazielenienia dachu, jakie są oczekiwania zamawiającego i jakim budżetem dysponujemy oraz w jakiej porze roku instalowane są rośliny na dachu zielonym.

Jeśli chodzi o dachy spadziste oraz lekkie, np. wykonane z lekkiego substratu czy wełny mineralnej, konieczne jest zastosowanie prekultywowanej maty roślinnej. Przykrycie warstwy wykonanej z lekkiego substratu matą rozchodnikową to czynność, którą należy wykonać od razu po jego rozłożeniu – inaczej lekki substrat zostanie wywiany z dachu. Z kolei na dachach stromych stosuje się maty wegetacyjne ze względu na konieczność utrzymania trwałości struktury i zabezpieczenia warstwy podłoża przed wywiewaniem i osuwaniem się.

Dachy płaskie, na których używany jest standardowy substrat ekstensywny, można zazielenić na kilka sposobów: rozrzucając pocięte pędy rozchodników, wysiewając mieszankę siewną do dachów ekstensywnych, wysadzając sadzonki lub układając prekultywowaną matę rozchodnikową lub prekultywowaną matę, gdzie zastosowano rozchodniki i inne rośliny sucholubne.

Rozrzucenie na przygotowanym wcześniej substracie pociętych pędów rozchodników to najtańsza metoda zazielenienia dachu ekstensywnego. Innym sposobem może być zastosowanie specjalnie dedykowanej na dachy zielone ekstensywnej mieszanki siewnej, która składa się z nasion różnych gatunków bylin.

Najczęściej wykorzystuje się na dachach zielonych ekstensywnych sadzonki rozchodników. Nasadzenia można uzupełnić rozrzuceniem pociętych pędów rozchodników.

Maty wegetacyjne to wysokiej jakości pokrycia z dojrzałą roślinnością, przeznaczone do stosowania na dachu, tarasie lub do rozłożenia bezpośrednio na gruncie (podobnie jak trawa z rolki). Co najmniej 90% roślinności wyhodowanej na matach jest rozwinięta już w momencie dostawy, dzięki czemu użytkownicy mogą cieszyć się natychmiastowym rezultatem dachu zielonego.

Częstym błędem jest niewłaściwy dobór roślin w stosunku do zainstalowanego układu warstw dachu zielonego i brak pielęgnacji. Na dachach zielonych ekstensywnych, gdzie miąższość warstwy substratu jest stosunkowo niska, a warstwa retencyjno-drenażowa magazynuje relatywnie mniejszą ilość wody, nie stosuje się roślin o wysokich wymaganiach i rozbudowanych systemach korzeniowych.

Serwis i pielęgnacja

Dachy zielone ekstensywne nie wymagają dużych nakładów na pielęgnację i utrzymywanie, jednak błędem jest pozostawienie ich bez żadnych prac serwisowych i pielęgnacyjnych. Konieczna jest kontrola serwisowa w zakresie sprawdzania drożności urządzeń odwadniających, ewentualne usuwanie obumarłych części roślin w rejonie wpustów (mogą blokować odpływ wody), oczyszczanie opasek drenażowych z chwastów i odpadów, usuwanie chwastów (nasiona chwastów są przynoszone przez ptaki i wiatr), uzupełnianie nasadzeń, ewentualnie braków w podłożu. Do zabiegów związanych z utrzymywaniem tego typu dachów należy też nawożenie oraz interwencyjne podlewanie (w okresie suszy). Aby zapewnić bezpieczeństwo osób pracujących na dachach zielonych, stosuje się odpowiednie systemy zabezpieczeń.

Dachy zielone to obecnie bardzo rozpowszechniona technologia. Przybywa firm, które podejmują się ich realizacji. Warto dbać o ich jakość, ponieważ dobrze wykonane dachy zielone mają liczne zalety użytkowe, estetyczne i ekologiczne.

1 Artykuł omawia wybrane przykłady błędów – nie wyczerpuje tematu wszystkich możliwych nieprawidłowości w projektowaniu i realizacji dachów zielonych ekstensywnych.

Katarzyna Wolańska, APK Dachy Zielone

Piotr Wolański, APK Dachy Zielone