Śluza Przegalina została przebudowana i wyremontowana za 62 mln zł. Jej mechanizmy nadal stanowią inżynierski majstersztyk.
Śluza Przegalina, która znajduje się w gdańskiej dzielnicy Wyspa Sobieszewska, stanowi ważny element zabezpieczenia przeciwpowodziowego Gdańska i Żuław Gdańskich oraz jest ważnym elementem toru wodnego dla żeglugi śródlądowej. Powadzi przez nią międzynarodowa droga wodna E40 z Morza Czarnego do Bałtyku. Różnica poziomów wody dolnej i górnej wynosi maksymalnie 1,7 m. Średnia liczba śluzowań sięga ok. 2200 rocznie.
We wrześniu 2019 r. Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie podpisało ze STRABAG umowę o wartości 62 mln zł brutto na przebudowę całego stopnia wodnego Przegalina, w tym przebudowę śluzy Południowej oraz remont pod nadzorem konserwatorskim śluzy Północnej wraz z budynkiem maszynowni. Prace trwały od października 2019 r. do grudnia 2021 r.
Śluza Przegalina zyskała odnowioną infrastrukturę oraz przeprowadzono prace konserwatorskie w budynku starej maszynowni i drewnianym obiekcie nadzoru wodnego. W ramach modernizacji stopnia wodnego wybudowano pomosty dla lodołamaczy, które stacjonują w awanportach śluz. Węzeł wodny w Przegalinie wraz z przekopem Wisły składa się z dwóch śluz: czynnej obecnie śluzy Południowej, wybudowanej w latach 1975–1982, oraz zabytkowej śluzy Północnej, powstałej w 1895 r. Część północna obiektu została zamknięta dla ruchu statków w 1992 r. i wpisana do rejestru zabytków. Zadaniem budowli było swobodne przeprawianie statków oraz barek między Martwą Wisłą a Przekopem Wisły.
Historia śluzy Przegalina
Konieczność ochrony przeciwpowodziowej Żuław dostrzeżono w XIX w. Seria powodzi, które spustoszyły Żuławy w XIX w., w tym największa – z 1888 r., skłoniły cesarza Wilhelma II do budowy systemu przeciwpowodziowego. Wielka fala spowodowała straty szacowane na blisko 30–70 mln marek. W celu zabezpieczenia życia i mienia oraz żuławskiej gospodarki zdecydowano się na szeroki program inwestycyjny przebudowy ujścia Wisły. Obejmował on m.in. wykonanie przekopu oraz odcięcie od Wisły właściwej od tzw. Wisły Gdańskiej i Wisły Elbląskiej.
Powstał wtedy obiekt hydrotechniczny, który obecnie nosi nazwę Śluza Północna w Przegalinie. Jego budowa trwała od 1891 r. do 1895 r. Powstała też mniejsza śluza dla tratw i budynek maszynowni, z którym obecnie współtworzy historyczny zespół śluzy komorowej Przegalina na rzece Martwa Wisła wpisany do rejestru zabytków. W rejestrze znalazły się także znajdujące się w maszynowni urządzenia i mechanizmy napędzające wrota śluzy.
Zespół śluz nie doznał uszczerbku w trakcie działań wojennych, a jego część techniczna nie została rozkradziona po wojnie. Większa część wyposażenia pozostała w stanie nienaruszonym. Zastosowane tu rozwiązania są jedyne w swoim rodzaju i stanowią ewenement na skalę europejską. W przeciwieństwie do rozwiązań technicznych stosowanych w większości podobnych obiektów hydrotechnicznych, w napędzie hydraulicznym Śluzy Północnej w Przegalinie medium roboczym wykorzystywanym do przekazywania mocy nie był olej, lecz woda.
Zdjęcie historyczne ze zbiorów Technische Universität Berlin, publikowane na https://gdansk.fotopolska.eu
Do dziś zachowały się prawie wszystkie wymienione mechanizmy, m.in.: zespół pompy hydraulicznej wraz z jej napędem, studnia wraz z pompą i zbiornikiem wody biernej, napędy hydrauliczne wrót, napędy hydrauliczne zastawek na kanałach obiegowych, układ sterowania tymi urządzeniami oraz układ przewodów hydraulicznych wysokiego ciśnienia łączących akumulator hydrauliczny.
Lokomobila parowa w okresie międzywojennym została zastąpiona napędem elektrycznym uzupełnionym silnikiem spalinowym, którego zadaniem było napędzanie maszyn w przypadku awarii. Oba silniki się zachowały i znajdują się w pomieszczeniu maszynowni.
Nie zachowały się natomiast kabestany i brakuje mostu obrotowego, który został rozebrany podczas prac związanych z zasypaniem wejścia do śluzy od strony głowy górnej. Dziś znajduje się w tym miejscu ul. Akwenowa prowadząca od mostu zwodzonego na wyspę Sobieszewską.
Śluza Przegalina – inżynierski majstersztyk
Rozwiązania techniczne zastosowane na Śluzie Północnej w Przegalinie czynią obiekt wyjątkowym pod względem inżynieryjnym. Zastosowana do napędu woda była jednym z poważniejszych powodów późniejszej degradacji urządzenia. Napęd hydrauliczny wykorzystujący wodę jako medium jest podatny na uszkodzenia powstające w wyniku zamarzania wody w urządzeniach i rurociągach. Wymagał więc terminowej konserwacji i okresowego odwadniania przed sezonem zimowym. W latach 90. XX w. zaniedbano tego i zamarzająca w rurociągach woda poważnie je uszkodziła. Śluzę Północną, po wybudowaniu Śluzy Południowej w latach 1975–1982, wyłączono z eksploatacji.
Śluza Przegalina w rejestrze zabytków
W trakcie prowadzenia prac modernizacyjnych przez firmę STRABAG decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków rozpoczęto procedurę wpisania do rejestru zabytków budynku dawnej siedziby nadzoru wodnego, który w ocenie konserwatora jest obiektem dającym świadectwo minionych czasów i historii stopnia wodnego Przegalina. Zespół STRABAG dokonał oceny stanu elementów napędu. Wszystko zostało rozebrane i oczyszczone. Okazało się, że urządzenia znajdujące się w maszynowni oraz mechanizmy terenowe były zachowane w dość dobrym stanie. Specjaliści porównali urządzenia z zachowaną oryginalną, niemieckojęzyczną dokumentacją śluzy. Brakowało jedynie niewielkich elementów, takich jak zawory, smarowniczki czy złączki. Niektóre uległy znaczącej degradacji i nie spełniały swoich pierwotnych funkcji. Wszystkie brakujące części zostały uzupełnione, a spośród tych, które były uszkodzone, część naprawiono lub zrekonstruowano. Całość mechanizmu napędu wrót została dokładnie oczyszczona i zabezpieczona antykorozyjnie, co zapewniło sprawne działanie maszyneria przez kolejne lata.
Czytaj też:
Stopień wodny Krapkowice – modernizacja śluzy i sterowni
Na Odrze powstanie stopień wodny Lubiąż
Port we Fromborku zostanie przebudowany
Budowle hydrotechniczne – kontrola uszczelnień
