Orzecznictwo sądowe w sprawach autorskich

Dla twórców, także działają­cych w sferze projektowej, kreujących chronione pra­wami autorskimi utwory, podstawo­we znaczenie mają przepisy ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.). Ze względu na ogólny charakter tych przepisów dla prakty­ki prawa autorskiego bardzo istotne są wskazówki interpretacyjne, wyni­kające z orzecznictwa sądowego.

W aspekcie przedmiotowym wart uwagi jest wyrok Sądu Najwyższego (SN) z 15 listopada 2012 r (sygn. akt V CSK 545/11, Lex nr 1276237). W wyroku tym SN stwierdził m.in., że ochrona prawno-autorska nie obejmu­je przedmiotu, na którym utwór został utrwalony(corpus mechanicum]. Nale­ży wszak pamiętać, że utwór to dobro niematerialne, które jednak z reguły wymaga, aby móc skorzystć z niego, utrwalenia na określonym materialnym nośniku, będącym rzeczą w rozumieniu prawa cywilnego.

W powyższym wyroku SN uznał po­nadto, że same rozwiązania technicz­ne nie stanowią przedmiotu ochrony prawa autorskiego. Przedmiotem tej ochrony może natomiast być doku­mentacja techniczna. Wspomniana dokumentacja, aby została uznana za utwór w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, musi spełniać wymaga­nia przewidziane w tym przepisie.

Poza tym w ocenie SN okoliczność, że tzw. dzieła techniczne są rezultatem uzyskiwanym w ramach stałej działal­ności zawodowej autora, nie wyklucza ich z kręgu utworów w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r o prawie autorskim i prawach pokrew­nych (wyrok SN z 30 czerwca 2005 r., sygn. akt IV CK 763/04, OSNC, nr 5 z 2006 r., poz. 92). Z drugiej strony przyznanie danemu utworowi ochro­ny prawno-autorskiej nie oznacza, iż ochroną tą objęte są wszystkie jego elementy. Element utworu, aby podle­gał ochronie prawno-autorskiej, musi także spełniać kryterium oryginalności (wyrok SN z 4 marca 2002 r, sygn. akt V CKN 750/00, Lex nr 564851).

O uznaniu danego dzieła za utwór decyduje jego indywidualny i twórczy charakter. W związku z tym same postanowienia umowy, przewidujące objęcie ochroną prawno-autorską rezultatu pracy człowieka, nie wy­wołują skutków prawnych, o ile nie stanowi on przejawu jego działal­ności twórczej (wyrok Sądu Apela­cyjnego w Białymstoku z 22 marca 2013 r., sygn. akt I ACa 827/11, Lex nr 1307407).

Do kwestii styku prawa autorskiego i procedury administracyjnej odniósł się Wojewódzki Sąd Administracyj­ny w Białymstoku w wyroku z 29 marca 2012 r. (sygn. akt II SA/Bk 122/12, Lex nr 1145728). W wy­roku tym sąd stanął na stanowisku, że udostępnienie projektu budowla­nego, jako części akt sprawy admi­nistracyjnej, nie narusza ani praw osobistych, ani majątkowych twórcy projektu, nie uprawnia bowiem stro­ny, której projekt udostępniono, do jego wykorzystania do celów innych niż cele procesowe (zaznajomienie się z materiałem sprawy). O fakcie udostępnienia projektu budowlane­go poprzez wykonanie jego fotokopii organ administracji publicznej może uczynić wzmiankę na fotografowanym projekcie, winien to również od­notować w aktach sprawy. Nie może jednak odmówić udostępnienia pro­jektu poprzez zrobienie jego zdjęć, jeżeli spełnione są przesłanki z art. 73 k.p.a.

© karuka – Fotolia.com

W kontekście obrotu umownego SN zasygnalizował m.in. przydatność posiłkowania się przy stosowaniu przepisów prawa autorskiego ogól­nymi regułami kodeksowymi oraz za­sadami ukształtowanymi w praktyce kontraktowej. Na przykład zdaniem SN w sytuacji, gdy chodzi o ustalenie pól eksploatacji, jakie obejmuje umo­wa, należy odwołać się do sformuło­wanych w Kodeksie cywilnym reguł wykładni, nie tracąc z pola widzenia wskazówki interpretacyjnej, wynika­jącej z art. 41 ust. 2 ustawy o pra­wie autorskim i prawach pokrewnych, zawierającej nakaz interpretowania na korzyść twórcy tych wątpliwości, których nie można usunąć za po­mocą wskazanych reguł (wyrok SN z 3 grudnia 2008 r., sygn. akt V CNP 82/08, Lex nr 484683).

Z kolei art. 43 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie wyłącza po­siłkowego stosowania przy określaniu należnego twórcy wynagrodzenia sta­wek stosowanych zwyczajowo (wyrok SN z 19 grudnia 2006 r., sygn. akt V CSK 369/06, Lex nr 511603). Przedmiotem orzeczeń sądowych były również przepisy, określające odpo­wiedzialność z tytułu naruszenia praw autorskich, osobistych i majątkowych – dotyczący ochrony osobistych praw autorskich art. 78 oraz poświęcony naruszeniom majątkowych praw au­torskich art. 79 ustawy o prawie au­torskim i prawach pokrewnych.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w Gdań­sku (wyrok z 22 lutego 2012 r, sygn. akt V ACa 155/12, Przegląd Orzecz­nictwa Sądu Apelacyjnego w Gdańsku, nr 3 z 2012 r, s. 9-16) nie każde na­ruszenie autorskich praw osobistych rodzi prawo do żądania zadośćuczynie­nia na podstawie art. 78 ust. 1 usta­wy o prawie autorskim i prawach po­krewnych. Sąd ma obowiązek zasądzić odpowiednią kwotę pieniężną tytułem zadośćuczynienia tylko wtedy gdy ze względu na stopień winy sprawcy naru­szenia oraz rozmiar doznanej krzywdy przez autora, samo usunięcie skutków naruszenia będzie niewystarczające do zrekompensowania ujemnych prze­żyć psychicznych wywołanych faktem naruszenia autorskich praw osobistych. Zadośćuczynienie nie może natomiast stanowić dla autora dodatkowego źró­dła dochodu z tytułu bezprawnego roz­powszechnienia jego utworu.

Jeżeli chodzi natomiast o stosowanie art. 79 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, to SN wypo­wiadał się min. odnośnie do terminów przedawniania się określonych w tym artykule roszczeń. Zdaniem sądu rosz­czenia o ochronę autorskich praw ma­jątkowych przedawniają się w terminie określonym w art. 118 k.c, z wyjąt­kiem roszczeń o naprawienie szkody, do których ma zastosowanie art. 442 k.c. (wyrok SN z 11 sierpnia 2011 r., sygn. akt I CSK 633/10, OSNC, nr 3 z 2012 r, poz. 37). Podobne stano­wisko zajął Sąd Najwyższy w wyro­ku z 14 grudnia 2012 r (sygn. akt I CNP 25/12, OSNC, nr 7-8 z 2013 r., poz. 89), stwierdzając, że roszczenia przewidzia­ne w art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) ustawy z dnia 4 lutego 1994 r o prawie autorskim i prawach pokrewnych przedaw­niają się według reguł przewidzianych w art.J 442 k. c. Artykuł 4421 par. 1 k.c. sta­nowi, że roszczenie o przedawnienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedaw­nieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

Na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych uprawniony, którego majątkowe prawa autorskie zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa, na­prawienia wyrządzonej szkody przez zapłatę sumy pieniężnej w wysoko­ści odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosowne­go wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu.

Wysokość wynagrodzenia przewidzia­nego w art. 79 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994r o prawie autorskim i prawach pokrewnych ustala się według stanu z chwili zamknięcia rozpra­wy (wyrok SN z 15 września 2004 r., sygn. akt III CK 366/03, OSNC, nr 7-8 z 2005 r., poz. 141). Stanowisko to potwierdzone zostało w wyroku SN z 10 lipca 2009 r. (sygn. akt II CSK 89/09, Lex nr 1055047). W wyroku tym sąd stwierdził, że art. 79 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 363 par 2 k.c., więc wyłącza jego stoso­wanie. Skoro przepis szczególny za­wiera niedoznający wyjątku nakaz ustalania wysokości wynagrodzenia z chwili jego dochodzenia, czyli uwzględnienia stanu rzeczy – w rozumieniu art. 316 par. 1 k.p.c. – istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy, to nie można obejść tego nakazu przez zastosowanie wyłączonego prze­pisu ogólnego.

Rafał Golat

radca prawny