Izbie udało się wpłynąć na znaczące zmiany proponowanych pierwotnie przepisów ustawy – Prawo budowlane w zakresie sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej.
Wejście w życie przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo budowlane oraz ustawy o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. Nr 161, poz. 1279), które wprowadziły istotne zmiany w zakresie sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej, rozpoczęło ostrą dyskusję na temat oceny przepisów obowiązujących w tym zakresie.
Niestety, najczęściej pojawiają się nieuzasadnione głosy krytyki, które nie uwzględniają pozytywnych aspektów zmian, które udało się osiągnąć dzięki staraniom między innymi Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa. Dlatego, dla pełnego zrozumienia tej tematyki, warto przeanalizować ogólnie proces zmian w zakresie prac legislacyjnych, które doprowadziły do obowiązującego stanu prawnego.
Obowiązek sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej budynków wynika z przepisów dyrektywy 2002/91/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (Dz.Urz. UE L 2003.1.65).
Z założenia, określonego w pkt. 10 preambuły do wspomnianej dyrektywy, powszechne podejście do tego procesu, realizowane przez wykwalifikowanych i/lub akredytowanych ekspertów o niezależności gwarantowanej na podstawie obiektywnych kryteriów, przyczyni się do wyrównania reguł w zakresie wysiłków czynionych przez państwa członkowskie w celu oszczędności energii w budynkach i wprowadzi przejrzystość dla przyszłych właścicieli i użytkowników w zakresie charakterystyki energetycznej na wspólnotowym rynku nieruchomości.
Zatem już na wstępie przyjęto, że świadectwa charakterystyki energetycznej budynków sporządzać będą niezależni eksperci. Doprecyzowanie powyższego stanowi art. 10 dyrektywy, zgodnie z którym certyfikacja budynków ma być wykonywana w sposób niezależny przez wykwalifikowanych i/lub akredytowanych ekspertów, niezależnie od tego, czy działają oni jako samodzielni fachowcy, czy też są zatrudnieni w publicznych lub prywatnych jednostkach.
Konsekwencją powyższych zapisów dyrektywy było przygotowanie projektu ustawy z dnia 25 sierpnia 2008 r., w świetle którego:
Osoba sporządzająca świadectwo charakterystyki energetycznej budynku, lokalu mieszkalnego lub części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową nie może:
1. być uczestnikiem procesu budowlanego, w wyniku którego wybudowano ten budynek, lokal mieszkalny lub tę część budynku stanowiącą samodzielną całość techniczno-użytkową, lub
2. być producentem wyrobów budowlanych wykorzystanych przy robotach budowlanych wykonywanych w tym budynku, lokalu mieszkalnym lub tej części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową, lub
3. być wykonawcą robót budowlanych wykonywanych w tym budynku, lokalu mieszkalnym lub w tej części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową, lub
4. być właścicielem lub zarządcą tego budynku, lokalu mieszkalnego lub tej części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową, lub
5. posiadać spółdzielczego własnościowego prawa do tego lokalu mieszkalnego, lub
6. mieć powiązań kapitałowych lub być związana umowami cywilnoprawnymi z osobami wymienionymi w pkt. 1–5, w sposób, który podważałby obiektywność i rzetelność sporządzenia świadectwa charakterystyki energetycznej tego budynku, lokalu mieszkalnego lub części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową.
Projekt ten spotkał się z natychmiastową ripostą Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa, która podjęła starania mające na celu zmianę zaproponowanych przepisów, twierdząc, że: …brak uzasadnienia dla ograniczeń określonych w pkt. 1–3 w stosunku do osób mających sporządzać świadectwa charakterystyki energetycznej budynku, lokalu mieszkalnego lub części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową, przez określenie, że osoba taka nie może:
– być uczestnikiem procesu budowlanego, w wyniku którego wybudowano ten budynek, lokal mieszkalny lub tę część budynku stanowiącą samodzielną całość techniczno-użytkową, lub
– być producentem wyrobów budowlanych wykorzystanych przy robotach budowlanych wykonywanych w tym budynku, lokalu mieszkalnym lub tej części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową, lub
– być wykonawcą robót budowlanych wykonywanych w tym budynku, lokalu mieszkalnym lub w tej części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową.
O ile można zrozumieć ograniczenia określone w pkt. 4–6, to wydaje się, że ograniczenia z pkt. 1–3 są nieuzasadnione.
Wydaje się bowiem, że osoby projektujące obiekt budowlany lub kierujące robotami budowlanymi przy realizacji obiektu lub będące producentem wyrobów budowlanych wykorzystywanych przy robotach budowlanych mają pełną wiedzę o obiekcie budowlanym, która powinna być wykorzystana przy sporządzaniu świadectwa charakterystyki energetycznej budynku.
Wydaje się bowiem, że osoby projektujące obiekt budowlany lub kierujące robotami budowlanymi przy realizacji obiektu lub będące producentem wyrobów budowlanych wykorzystywanych przy robotach budowlanych mają pełną wiedzę o obiekcie budowlanym, która powinna być wykorzystana przy sporządzaniu świadectwa charakterystyki energetycznej budynku.
Nie możemy zakładać nieuczciwości i braku rzetelności przy sporządzaniu świadectwa charakterystyki energetycznej budynku, tym bardziej, że osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie i zrzeszone w PIIB zobowiązane są do rzetelnego i bezstronnego wydawania swoich opinii.
Należy wziąć również pod uwagę przepisy stanowiące o odpowiedzialności za sporządzane świadectwa. Wydaje się zatem, że zastrzeżenia określone w art. 5² ust. 4 pkt. 1–3 są zbyt daleko idące i należy z nich zrezygnować.
I udało się. Ustawodawca, po licznych uwagach Izby w tym zakresie, ostatecznie zrezygnował z zakwestionowanych przepisów, pozostawiając jednak zgodnie z wymaganiami dyrektywy zastrzeżenie, że eksperci wykonujący świadectwa mają być niezależni.
Taką niezależność ma zapewnić przepis ustawy uniemożliwiający sporządzanie świadectw przez właściciela budynku, lokalu lub będącej nieruchomością części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową oraz osobę, której przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. Jednak przedmiotowe zastrzeżenie obowiązuje wyłącznie w przypadku umów, na podstawie których następuje:
1.przeniesienie własności:
a) budynku,
b) lokalu mieszkalnego, z wyjątkiem przeniesienia własności lokalu na podstawie umowy zawartej między osobą, której przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu a spółdzielnią mieszkaniową lub
c) będącej nieruchomością części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową, albo
2.zbycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu – zbywca przekazuje nabywcy odpowiednie świadectwo charakterystyki energetycznej;
3.powstanie stosunku najmu budynku, lokalu mieszkalnego lub części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową – wynajmujący udostępnia najemcy odpowiednie świadectwo charakterystyki energetycznej.
Natomiast w pozostałych przypadkach, w których nie zachodzą wskazane powyżej okoliczności, świadectwo charakterystyki energetycznej budynku lub lokalu może być sporządzone przez jego właściciela.
Jednocześnie należy podkreślić, że według informacji posiadanych przez Izbę, przepis wprowadzający wskazane ograniczenia obowiązuje również w innych państwach członkowskich jako zasada, iż nie można być ,,sędzią we własnej sprawie”.
Dlatego też, zdaniem ustawodawcy, istnienie wskazanego zastrzeżenia jest uzasadnione i nie zgodził się on na jego usunięcie.
Kolejną sprawą, którą udało się Izbie uzgodnić z pożytkiem dla jej członków, jest wyeliminowanie z projektu ustawy przepisu, który z mocy prawa upoważniał osoby posiadające uprawnienia budowlane do sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej budynku tylko w okresie przejściowym, który trwałby wyłącznie do 31 grudnia 2011 r.
Powyższe ustawodawca ujął w art. 4 ust. 3 i 5 projektu ustawy z dnia 25 sierpnia 2008 r. oraz w uzasadnieniu, w którym wprost pisał: Natomiast przepis ust. 3 dotyczy zachowania w dotychczasowym zakresie uprawnień przez osoby, które takie uprawnienia uzyskały przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, z tym zastrzeżeniem, że uprawnienia do sporządzania świadectw wszystkich osób posiadających je ze względu na posiadane uprawnienia budowlane do projektowania w specjalności architektonicznej, konstrukcyjno-budowlanej lub instalacyjnej wygasają z dniem 31 grudnia 2011 r.
W art. 4 projektu ustawy wprowadza się przepis, zgodnie z którym automatyczne uprawnienia do sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej, które uzyskują osoby posiadające uprawnienia budowlane do projektowania odpowiednich specjalności, z dniem 31 grudnia 2011 r. mają wygasnąć.
W konsekwencji przyjęcia omówionych przepisów, upoważnienie osób posiadających uprawnienia budowlane do sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej z mocy prawa wygasałyby z dniem 31 grudnia 2011 r. Zatem, chcąc kontynuować wykonywanie ocen energetycznych, osoby z uprawnieniami budowlanymi musiałyby albo przejść szkolenie i zdać egzamin lub odbyć studia podyplomowe na zasadach ogólnych.
Powyższe rozwiązanie zostało skrytykowane przez Izbę, która uznała je za bardzo krzywdzące i niekonstytucyjne, ponieważ prowadziłoby do nierównego traktowania obywateli oraz do odebrania praw nabytych.
Swoje negatywne stanowisko do zaproponowanego rozwiązania Izba uzasadniła następująco: …nie można uznać, iż w okresie od 2 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2011 r. osoby posiadające odpowiednie uprawnienia budowlane są kompetentne do sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej budynku, a po tym okresie już nie i powinny spełnić takie same warunki, jak osoby bez uprawnień budowlanych, tj. odbyć szkolenie i złożyć egzamin lub ukończyć studia podyplomowe. Nie można w tym przypadku powoływać się na: „…dążenie do równego traktowania wszystkich kandydatów ubiegających się o uzyskanie uprawnień do wykonywania oceny i sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej oraz zapewnienia odpowiedniego przygotowania merytorycznego i możliwości weryfikacji tego przygotowania”, na co powołuje się autor projektu w uzasadnieniu, ponieważ w tym przypadku z równym traktowaniem nie mamy do czynienia.
W wyniku interwencji Izby wskazane przepisy nie znalazły się w kolejnym projekcie z dnia 8 września 2008 r. i nie były przedmiotem dalszych uzgodnień. Jest to więc niewątpliwy sukces Izby, której udało się wyeliminować przepis odbierający osobom posiadającym uprawnienia budowlane prawo do sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej, o których mowa w art. 5 Prawa budowlanego.
Kolejnym sukcesem Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa, bardzo istotnym dla jej członków, było wynegocjowanie zapisów, które znacznie rozszerzyły krąg osób uprawnionych do sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej budynków.
Początkowo projekt ustawy z dnia 25 sierpnia 2008 r. przewidywał, iż do sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej budynku z mocy prawa będą upoważnione osoby:
– legitymujące się tytułem magistra oraz
– posiadające uprawnienia budowlane do projektowania w specjalności architektonicznej, konstrukcyjno-budowlanej lub instalacyjnej.
Polska Izba Inżynierów Budownictwa wystąpiła o zmianę przywołanego przepisu, dążąc do rozszerzenia kręgu osób uprawnionych do sporządzania świadectw o osoby legitymujące się tytułem inżyniera oraz posiadające uprawnienia budowlane w zakresie wykonawstwa, a także wyeliminowanie wskazania, czy uprawnienia mają być bez ograniczeń, czy w ograniczonym zakresie.
Zdaniem Izby, które zostało dwukrotnie przesłane do Olgierda Dziekońskiego, podsekretarza stanu w Ministerstwie Infrastruktury: Nie uwzględnienie kwalifikacji osób posiadających uprawnienia wykonawcze wydaje się nieuzasadnione i krzywdzące dla licznej rzeszy inżynierów posiadających odpowiednie przygotowanie do sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej budynku, ale w świetle ustawy nie posiadających upoważnienia do ich wykonywania.
W ocenie Izby należy rozważyć możliwość przyznania uprawnień w zakresie sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej budynku osobom legitymującym się wykształceniem magisterskim oraz inżynierskim, posiadającym uprawnienia budowlane w zakresie projektowania i wykonawstwa.
Głos Izby i tym razem został uwzględniony w ramach prac legislacyjnych. W konsekwencji powyższego uchwalone zostały przepisy, które znakomicie rozszerzyły krąg osób uprawnionych do sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej o osoby z wykształceniem wyższym zawodowym i tytułem inżyniera oraz o osoby posiadające uprawnienia wykonawcze i projektowe bez stwierdzenia, iż mają to być uprawnienia budowlane bez ograniczeń.
Jak widać, Izbie udało się wpłynąć na znaczne zmiany proponowanych pierwotnie przepisów ustawy – Prawo budowlane w zakresie sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej, o których mowa w art. 5 ustawy.
Wszystkie działania PIIB podejmowane były w szeroko pojętym interesie społecznym. Chodziło bowiem o niedopuszczenie do sytuacji, aby świadectwa charakterystyki energetycznej mogła sporządzać wyłącznie wąska, hermetycznie zamknięta grupa osób, zwykle po kursach, lecz wszystkie osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje, w tym m.in. potwierdzone właściwymi uprawnieniami budowlanymi.
Dlatego też niezrozumiałe jest oburzenie i krytyka obowiązujących przepisów ustawy w omawianym zakresie. Obecne regulacje prawne, jako optymalne, są wynikiem ogromnych starań ze strony Izby, która odniosła wielki sukces w zakresie uzgodnień.
Natomiast obowiązujący zakaz sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej budynku w określonych sytuacjach jest regulacją prawną narzuconą przepisami dyrektywy, która obowiązuje w większości państw członkowskich. Jednocześnie należy zwrócić uwagę na skalę zjawiska tych przypadków, kiedy właściciel nie będzie mógł sporządzić świadectwa. Wydaje się, że będzie ona tak mała, że nie powinno to być źródłem problemów.
dr Joanna Smarż
główny specjalista Krajowego Biura PIIB
