Doświadczenia ostatnich lat nauczyły polskich przedsiębiorców, że klauzule waloryzacyjne nie powinny być dodatkiem do umowy, ale jej kluczowym elementem. I chociaż sytuacja gospodarcza jest już bardziej stabilna niż w latach 2020–2022, to w obliczu wciąż rosnących podstawowych kosztów realizacji kontraktu prawidłowo skonstruowana klauzula waloryzacyjna pozostaje podstawowym mechanizmem zabezpieczającym interesy zarówno firmy budowlanej, jak i zamawiającego, minimalizując ryzyko przerwania inwestycji lub niewypłacalności stron.
Rynek budowlany w Polsce i Europie doświadczył w ostatnich latach silnych turbulencji. Wyzwania narzucone firmom budowlanym przez pandemię COVID-19 i wojnę w Ukrainie były różnorakie, jednak najwięcej problemów powodowały: zakłócenia w łańcuchu dostaw oraz dynamiczna inflacja. Ich konsekwencją były nieprzewidywalne wahania cen materiałów oraz znaczny wzrost kosztów pracy i energii elektrycznej, co utrudniało długoterminowe planowanie inwestycji.
>>> Rażąco niska cena przy robotach budowlanych zgodnie z Prawem zamówień publicznych – cz. I
>>> Rażąco niska cena przy robotach budowlanych zgodnie z Prawem zamówień publicznych – cz. II
>>> Zmiana wynagrodzenia wykonawcy z uwagi na znaczący wzrost cen materiałów i usług
Po co formułować klauzule waloryzacyjne
Częstym problemem przy realizacji długoterminowych umów dotyczących zamówień publicznych był wówczas brak postanowień umownych pozwalających na zmitygowanie efektów zmian rynkowych. Wywoływało to spory o waloryzację wynagrodzenia pomiędzy wykonawcami i zamawiającymi. Niejednokrotnie rozstrzygano je na niekorzyść wykonawców. Argumentowano to zwłaszcza brakiem podstaw umownych kreujących po stronie wykonawcy roszczenie o zmianę należnego wynagrodzenia i koniecznością formułowania takich roszczeń na podstawie kodeksu cywilnego w zakresie nadzwyczajnej zmiany stosunków, co w praktyce jest trudne do zastosowania.
Dopiero w ramach nowelizacji Ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych [1] (dalej: p.z.p.), która weszła w życie z początkiem 2021 r., został wprowadzony wymóg formułowania klauzul waloryzacyjnych w długoterminowych umowach dotyczących zamówień publicznych na roboty budowlane. Nie objął on jednak przetargów wszczętych przed 2021 r.
Klauzula waloryzacyjna jest podstawowym narzędziem służącym do zapewnienia równowagi ekonomicznej stron w obliczu zmian rynkowych, pozwalającym ustabilizować realizację długoterminowych inwestycji. Jednak sposoby implementacji takich klauzul w zamówieniach publicznych często pozostawiają wiele do życzenia.
W dalszej części artykułu:
Ramy prawne klauzul waloryzacyjnych
Modele klauzul waloryzacyjnych
Jak sformułować skuteczną klauzulę
Konsekwencje braku lub złego sformułowania klauzuli
>>> Cały artykuł dostępny jest w numerze 10/2025 miesięcznika „Inżynier Budownictwa”.
>>> Członkowie Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa mają dostęp do miesięcznika przez portal członkowski >>>
Adam Królak
radca prawny i partner w kancelarii 4K Legal
Literatura
1. Ustawa z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1320 ze zm.).
