Odpowiedzialność zawodowa inżynierów budownictwa

Przepisy regulujące kwestie odpowiedzialności zawodowej, przewidujące możliwość ukarania inżyniera, jeśli spełnione zostaną określone przesłanki,  ustawodawca wprowadził w Ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane [1].

Zakres odpowiedzialności zawodowej

Warto zaznaczyć, że odpowiedzialność zawodowa i odpowiedzialność dyscyplinarna to dwie odrębne kategorie. Różnice polegają przede wszystkim na odmiennej procedurze, w której prowadzone są te postępowania. Odpowiedzialność zawodowa, będąca przedmiotem artykułu, oparta jest o procedurę administracyjną uregulowaną głównie w ustawie – Prawo budowlane [1]. Postępowanie prowadzone w ramach odpowiedzialności dyscyplinarnej bardziej przypomina proces karny.

W doktrynie wskazuje się, że okoliczność, iż dany czyn wypełnia znamiona przewinienia zawodowego oraz jednocześnie deliktu dyscyplinarnego, powinna skutkować rozpoznaniem danej sprawy w trybie odpowiedzialności zawodowej (M. Goss, art. 95 [w:] Prawo budowlane. Komentarz, D. Sypniewski (red.) [2]).

Fot. sirisakboakaew – stock.adobe

Podmioty ponoszące odpowiedzialność zawodową

Ukaranym z tytułu odpowiedzialności zawodowej może być wyłącznie osoba fizyczna, która wykonuje samodzielną funkcję techniczną w budownictwie i popełniła jeden z czynów wymienionych w art. 95 ustawy – Prawo budowlane [1].

Definicja samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie została sformułowana w art. 12 ust. 1 ustawy – Prawo budowlane [1] jako działalność związana z koniecznością fachowej oceny zjawisk technicznych lub samodzielnego rozwiązania zagadnień architektonicznych i technicznych oraz techniczno-organizacyjnych. Ustawodawca przykładowo wskazał, że w szczególności będzie to działalność obejmująca:

1) projektowanie, sprawdzanie projektów architektoniczno-budowlanych i technicznych oraz sprawowanie nadzoru autorskiego;

2) kierowanie budową lub innymi robotami budowlanymi;

3) kierowanie wytwarzaniem konstrukcyjnych elementów budowlanych oraz nadzór i kontrolę techniczną wytwarzania tych elementów;

4) wykonywanie nadzoru inwestorskiego;

5) sprawowanie kontroli technicznej utrzymania obiektów budowlanych.

Z praktycznego punktu widzenia najważniejszy jest art. 12 ust. 3 ustawy – Prawo budowlane [1], z którego wynika, że samodzielną funkcję techniczną w budownictwie mogą wykonywać tylko osoby posiadające uprawnienia budowlane. Nieposiadanie uprawnień skutkuje brakiem możliwości uruchomienia trybu odpowiedzialności zawodowej.

>>> Odpowiedzialność projektanta za wady projektu budowlanego

>>> Odpowiedzialność kosztorysanta w prawie polskim

>>> Wykorzystanie wizerunku i danych kontaktowych inżyniera

>>> Projektant – jego szczególna rola i odpowiedzialność zawodowa w procesie budowlanym

Katalog naruszeń

W świetle art. 95 ustawy – Prawo budowlane [1] odpowiedzialności zawodowej podlegają osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, które w związku z pełnieniem obowiązków zawodowych w ramach procesu inwestycyjnego:

1) dopuściły się występków lub wykroczeń, określonych ustawą (czyli art. 91–93 ustawy – Prawo budowlane [1]);

2) zostały ukarane w związku z wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie;

3) wskutek rażących błędów lub zaniedbań spowodowały zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia lub środowiska albo znaczne szkody materialne;

4) nie spełniają lub spełniają niedbale swoje obowiązki;

5) uchylają się od podjęcia nadzoru autorskiego lub wykonują niedbale obowiązki wynikające z pełnienia tego nadzoru.

Popełnienie któregoś ze wskazanych czynów jest oceniane wyłącznie przez organy samorządu zawodowego. Jest to szczególnie istotne w przypadku przewinienia wskazanego w pkt. 1, który stanowi pewne odstępstwo od procedury karnej. Ustawodawca nie wymaga, by dopuszczenie się występku czy wykroczenia zostało stwierdzone np. prawomocnym wyrokiem. Do ukarania wystarczające będzie, jeśli organ samorządu zawodowego dojdzie do przekonania, że osoba posiadająca uprawnienia budowlane dopuściła się któregoś z tych czynów w trakcie wykonywania czynności zawodowych. Oczywiście jeśli inżynier zostanie prawomocnie skazany przez sąd karny, to także poniesie odpowiedzialność zawodową, ale z przesłanki wskazanej w pkt. 2.

Co więcej, dla organu orzekającego o ukaraniu z tytułu odpowiedzialności zawodowej w budownictwie nie ma znaczenia nawet fakt, że sąd odstąpił od ukarania – postępowanie w sprawie odpowiedzialności zawodowej w budownictwie i tak należy przeprowadzić.

W ocenie sądów administracyjnych przesądza o tym dyspozycja przepisu art. 95 ustawy – Prawo budowlane [1], z której jasno wynika, że odpowiedzialność zawodową w budownictwie ponosi się już za popełnienie występku lub wykroczenia. Każdy przejaw niedbalstwa lub niewykonywania ustawowych obowiązków oraz unikanie pełnienia nadzoru autorskiego są karane (wyrok WSA w Warszawie z 28.05.2008 r. [3]).

Inaczej wygląda odpowiedzialność z przesłanki wymienionej w pkt. 3. Do pociągnięcia inżyniera do odpowiedzialności na tej podstawie nie jest wystarczające wykazanie, że dopuścił się on rażących błędów czy zaniedbań. Konieczne jest także udowodnienie, że doprowadziły one do zagrożenia życia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia lub środowiska albo wyrządziły znaczne szkody materialne.

Natomiast dla ukarania z tytułu niespełnienia lub nienależytego spełniania obowiązków (pkt 4) nie ma znaczenia, czy z tego powodu wystąpiły jakiekolwiek negatywne skutki.

Przebieg postępowania w sprawie odpowiedzialności zawodowej

W sprawach odpowiedzialności zawodowej w budownictwie orzekają ostatecznie organy samorządu zawodowego, ale samo postępowanie wszczyna się na wniosek organu nadzoru budowlanego, właściwego dla miejsca popełnienia czynu lub stwierdzającego popełnienie czynu, złożony po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego. Taki sam wniosek może złożyć w zakresie swojej właściwości organ samorządu zawodowego.

Stronie, która czuje się pokrzywdzona działaniem inżyniera budownictwa, nie zostało natomiast przyznane prawo złożenia wniosku o wszczęcie postępowania w sprawie odpowiedzialności zawodowej ani też postępowania wyjaśniającego w sprawie takiej odpowiedzialności. Jej wniosek może   tylko zainicjować wszczęcie postępowania z urzędu przez właściwy organ (Wyrok   NSA z 29.04.2015 r. [4]).

Jednocześnie warto wyjaśnić, że postępowanie w sprawie odpowiedzialności zawodowej w budownictwie jest postępowaniem odrębnym od postępowania prowadzonego przez powiatowego inspektora nadzoru budowlanego w przedmiocie wstrzymania prowadzenia robót budowlanych czy nałożenia obowiązku sporządzenia projektu budowlanego zamiennego. Organ orzekający w sprawie nie jest związany w tym zakresie ustaleniami i ocenami organu nadzoru budowlanego.

Wniosek o wszczęcie postępowania powinien zawierać określenie zarzucanego czynu, uzasadnienie faktyczne i prawne oraz wskazanie dowodów. Zatem już na tym etapie fakt popełnienia któregoś z wymienionych w art. 95 ustawy – Prawo budowlane [1] czynów powinien być w miarę pewny. Przedmiotowy wniosek nie powinien opierać się na przypuszczeniach czy domysłach.

Po przekazaniu wniosku właściwemu organowi sprawę przejmuje okręgowy rzecznik odpowiedzialności zawodowej, do którego zadań należy m.in. prowadzenie postępowania wyjaśniającego oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela w sprawach z zakresu odpowiedzialności zawodowej. Przepisy wykonawcze ustawy o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa nie określają szczegółowych zasad i trybu postępowania z zakresu odpowiedzialności zawodowej w stosunku do członków samorządów zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów. Przepisy ustawy nie przewidują, a tym bardziej nie określają form kończenia postępowań wyjaśniających przez rzecznika. W związku z tym należy przyjąć, że rzecznik po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego podejmuje decyzje w zakresie wniesienia sprawy do sądu dyscyplinarnego, który rozpatruje sprawy z zakresu odpowiedzialności zawodowej określonej w ustawie – Prawo budowlane [1].

Należy zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 100 ustawy – Prawo budowlane [1] nie można wszcząć postępowania z tytułu odpowiedzialności zawodowej w budownictwie po upływie 6 miesięcy od dnia powzięcia przez organy nadzoru budowlanego wiadomości o popełnieniu czynu powodującego tę odpowiedzialność. Wszczęcie postępowania nie jest również możliwe po upływie 3 lat od dnia zakończenia robót budowlanych albo zawiadomienia o zakończeniu budowy lub wydania decyzji o pozwoleniu na użytkowanie obiektu budowlanego.

>>> Kiedy inżynier budownictwa zmienia branżę?

>>> Rezygnacja z funkcji kierownika budowy wbrew woli inwestora

>>> Obowiązki kierownika budowy przy pracach rozbiórkowych i wyburzeniowych

Możliwe kary i ich zatarcie

Ustawa – Prawo budowlane [1] w art. 96 przewiduje trzy rodzaje kar o różnym stopniu dolegliwości, a mianowicie:

1) upomnienie,

2) upomnienie z jednoczesnym nałożeniem obowiązku złożenia, w wyznaczonym terminie, egzaminu zawodowego,

3) zakaz wykonywania samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie na okres od roku do 5 lat, połączony z obowiązkiem złożenia, w wyznaczonym terminie, egzaminu zawodowego.

Zasadą jest, że przy nakładaniu kary należy uwzględnić dotychczasową karalność z tytułu odpowiedzialności zawodowej w budownictwie. Jest więc mało prawdopodobne, aby w przypadku pierwszego orzekania w ramach odpowiedzialności zawodowej inżynier został ukarany inaczej niż upomnieniem. Reguła ta znajdzie zastosowanie także w stosunku do osób, których kara uległa już zatarciu.

Na osobę wykonującą samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, która pomimo dwukrotnego upomnienia po raz kolejny dopuściła się czynu powodującego odpowiedzialność zawodową, może zostać nałożony zakaz wykonywania samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie. Podobna sankcja grozi osobie, która uchyla się od złożenia nakazanego egzaminu.

Organ samorządu zawodowego jest natomiast zobowiązany do orzeczenia zakazu wykonywania samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie w przypadku znacznego społecznego niebezpieczeństwa czynu.

W każdym przypadku omawiany zakaz określa się w latach i miesiącach, a kara biegnie od dnia, w którym decyzja o ukaraniu z tytułu odpowiedzialności zawodowej w budownictwie stała się ostateczna.

Warto zaznaczyć, że osobie ukaranej z jednoczesnym nałożeniem obowiązku złożenia egzaminu, która w wyznaczonym terminie egzaminu nie zdała, wyznacza się termin dodatkowy, nie krótszy niż 3 miesiące i nie dłuższy niż 6 miesięcy. W przypadku nieuzyskania oceny pozytywnej w terminie dodatkowym stwierdza się utratę uprawnień do pełnienia samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie. W świetle tej regulacji można przyjąć, że osoba ukarana upomnieniem z jednoczesnym nałożeniem obowiązku złożenia egzaminu zawodowego może nadal wykonywać funkcje zawodowe pomimo konieczności potwierdzenia posiadanych kompetencji.

Faktu ukarania nie da się ukryć – dane identyfikujące decyzję o ukaraniu z tytułu odpowiedzialności zawodowej w budownictwie oraz dane dotyczące osoby ukaranej podlegają wpisowi do centralnego rejestru ukaranych z tytułu odpowiedzialności zawodowej w budownictwie.

Kary ulegają zatarciu w terminach wskazanych w art. 101 ustawy – Prawo budowlane [1], ale orzeczenie w tym przedmiocie wydawane jest dopiero na wniosek ukaranego. I tak zatarcie może nastąpić, jeżeli ukarany wykonywał samodzielną funkcję techniczną w budownictwie przez okres:

1) 2 lat w przypadku upomnienia,

2) 3 lat od złożenia egzaminu w przypadku upomnienia z obowiązkiem egzaminacyjnym,

3) 5 lat po przywróceniu prawa wykonywania samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie w przypadku zakazu wykonywania samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie

oraz jeśli w tych okresach nie był ponownie ukarany w ramach odpowiedzialności zawodowej.

Informację o zatarciu kary organ przesyła do wiadomości zainteresowanemu, jednostce organizacyjnej zatrudniającej osobę ukaraną, właściwemu stowarzyszeniu oraz organowi, który wydał ukaranemu uprawnienia do pełnienia samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie, a także Głównemu Inspektorowi Nadzoru Budowlanego za pomocą systemu e-CRUB. Zatarcie kary podlega także odnotowaniu w centralnym rejestrze ukaranych z tytułu odpowiedzialności zawodowej w budownictwie.

Martyna Sługocka senior associate w GWW, specjalista w zakresie Prawa budowlanego

Literatura

1. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 – Prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 682).
2. M. Goss, art. 95 [w:] Prawo budowlane. Komentarz, D. Sypniewski (red.), Wolters Kluwer Polska,Warszawa 2022.
3. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 28.05.2008 r., VII SA/Wa 253/08, LEX nr 509822.
4. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 29.04.2015 r., II GSK 569/14, LEX nr 1982673.

Artykuł ukazał się w nr 6/2023 miesięcznika „Inżynier Budownictwa”