Wprowadzone nowelizacją zmiany Prawa budowlanego przynoszą pozytywne efekty, jednak dla projektanta nowe procedury mogą być skomplikowane i niezrozumiałe.
Nowelizacje ustawy – Prawo budowlane (dalej: Pb) oraz rozporządzeń wykonawczych do niej, które weszły w życie 19 września 2020 r., wprowadziły wiele istotnych zmian w zakresie geotechniki. Z jednej strony nacisk położony przez ustawodawcę na ryzyka geotechniczne przynosi pozytywne efekty, z drugiej jednak strony dla niektórych projektantów nowe procedury mogą być skomplikowane i niezrozumiałe.
Fot. stock.adobe.com/Hanna
Podział projektu budowlanego
Jedną z najważniejszych zmian jest podział projektu budowlanego na trzy części:
- projekt zagospodarowania działki lub terenu,
- projekt architektoniczno-budowlany,
- projekt techniczny.
W związku z wprowadzeniem nowej formuły projektu budowlanego konieczne stało się również uchylenie obowiązującego dotychczas Rozporządzenia Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego. W jego miejsce Minister Rozwoju w dniu 11 września 2020 r. wydał nowe rozporządzenie o tej samej nazwie (dalej: rszfpb), które podobnie jak nowelizacja Pb weszło w życie w dniu 19 września 2020 r.
Znowelizowane przepisy ustawy Pb wymieniają wprost wymagania w zakresie geotechnicznych opracowań projektowych, które powinny się znaleźć w projekcie budowlanym. Stosownie do art. 34 ust. 3 Pb projekt architektoniczno-budowlany powinien zawierać opinię geotechniczną oraz informację o sposobie posadowienia obiektu budowlanego. Z kolei projekt techniczny ma, w zależności od potrzeb, obejmować dokumentację geologiczno-inżynierską bądź geotechniczne warunki posadowienia obiektów budowlanych.
>>> Inwestycje w wymagających warunkach – fundament to podstawa
>>> Fundamenty poniżej poziomu wody gruntowej w zabudowie miejskiej
>>> Drgania przenoszone przez podłoże gruntowe na obiekty budowlane – metodologia pomiarów
>>> Klasyfikacje i jakość gruntów wg norm ISO
Opinia geotechniczna i informacja o sposobie posadowienia obiektu
Wymóg zamieszczenia w projekcie architektoniczno-budowlanym opinii geotechnicznej oraz informacji o sposobie posadowienia obiektu budowlanego dotyczy każdej inwestycji niezależnie od kompleksowości zagadnienia geotechnicznego.
O ile opinia geotechniczna wymagana była również we wcześniej obowiązujących przepisach, o tyle konieczność załączenia drugiego dokumentu (informacji o sposobie posadowienia obiektu budowlanego) jest rozwiązaniem nowym.
Stosownie do Rozporządzenia Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie ustalania geotechnicznych warunków posadawiania obiektów budowlanych (dalej: rgwpob) opinię geotechniczną opracowuje się w przypadku obiektów budowlanych wszystkich kategorii geotechnicznych. Opinia ta powinna ustalać przydatność gruntów na potrzeby budownictwa oraz wskazywać kategorię geotechniczną obiektu budowlanego. Z kolei kategorię geotechniczną ustala się w zależności od stopnia skomplikowania warunków gruntowych oraz konstrukcji obiektu budowlanego, charakteryzujących możliwości przenoszenia odkształceń i drgań, stopnia złożoności oddziaływań, stopnia zagrożenia życia i mienia awarią konstrukcji, jak również od wartości zabytkowej lub technicznej obiektu budowlanego i możliwości znaczącego oddziaływania tego obiektu na środowisko.
Geotechniczne warunki posadowienia obiektów
Doprecyzowaniem treści art. 34 ust. 3 Pb jest § 23 rszfpb, zgodnie z którym część opisowa projektu technicznego obejmuje m.in. w zależności od potrzeb:
- geotechniczne warunki i sposób posadowienia obiektu budowlanego w formie dokumentacji badań podłoża gruntowego i projektu geotechnicznego;
- sposób zabezpieczenia przed wpływami eksploatacji górniczej oraz
- dokumentację geologiczno-inżynierską.
Konieczność określenia w projekcie technicznym zarówno sposobu posadowienia obiektu budowlanego, jak i sposobu zabezpieczenia przed wpływami eksploatacji górniczej jest rozwiązaniem nowym, nieznanym we wcześniej obowiązujących przepisach. Użyte w przywołanym przepisie sformułowanie „w zależności od potrzeb” należy rozpatrywać z perspektywy przepisów rgwpob.
Stosownie do § 3 rgwpob ustalanie geotechnicznych warunków posadawiania polega na:
1) zaliczeniu obiektu budowlanego do odpowiedniej kategorii geotechnicznej;
2) zaprojektowaniu odwodnień budowlanych;
3) przygotowaniu oceny przydatności gruntów stosowanych w budowlach ziemnych;
4) zaprojektowaniu barier lub ekranów uszczelniających;
5) określeniu nośności, przemieszczeń i ogólnej stateczności podłoża gruntowego;
6) ustaleniu wzajemnego oddziaływania obiektu budowlanego i podłoża gruntowego w różnych fazach budowy i eksploatacji, a także wzajemnego oddziaływania obiektu budowlanego z obiektami sąsiadującymi;
7) ocenie stateczności zboczy, skarp, wykopów i nasypów;
8) wyborze metody wzmacniania podłoża gruntowego i stabilizacji zboczy, skarp wykopów i nasypów;
9) ocenie wzajemnego oddziaływania wód gruntowych i obiektu budowlanego;
10) ocenie stopnia zanieczyszczenia podłoża gruntowego i doboru metody oczyszczania gruntów.
Zakres czynności wykonywanych przy ustalaniu geotechnicznych warunków posadawiania powinien być uzależniony od zaliczenia obiektu budowlanego do odpowiedniej kategorii geotechnicznej.
Geotechniczne warunki posadowienia przedstawia się w formie:
1) opinii geotechnicznej,
2) dokumentacji badań podłoża gruntowego,
3) projektu geotechnicznego.
Forma przedstawienia geotechnicznych warunków posadawiania oraz zakres niezbędnych badań powinny być uzależnione od zaliczenia obiektu budowlanego do odpowiedniej kategorii geotechnicznej. Geotechniczne warunki posadawiania ustala się w szczególności, opierając się na bieżących wynikach badań geotechnicznych gruntu, analizie danych archiwalnych, w tym analizie i ocenie dokumentacji geotechnicznej, geologiczno-inżynierskiej i hydrogeologicznej, obserwacjach geodezyjnych zachowania się obiektów sąsiednich oraz innych danych dotyczących podłoża badanego terenu i jego otoczenia (§ 5 rgwpob).
Forma przedstawienia geotechnicznych warunków posadawiania oraz zakres niezbędnych badań powinny być uzależnione od zaliczenia obiektu budowlanego do odpowiedniej kategorii geotechnicznej. Warunki gruntowe w zależności od stopnia ich skomplikowania dzieli się na:
1) proste – występujące w przypadku warstw gruntów jednorodnych genetycznie i litologicznie, zalegających poziomo, nieobejmujących mineralnych gruntów słabonośnych, gruntów organicznych i nasypów niekontrolowanych, przy zwierciadle wody poniżej projektowanego poziomu posadowienia oraz braku występowania niekorzystnych zjawisk geologicznych;
2) złożone – występujące w przypadku warstw gruntów niejednorodnych, nieciągłych, zmiennych genetycznie i litologicznie, obejmujących mineralne grunty słabonośne, grunty organiczne i nasypy niekontrolowane, przy zwierciadle wód gruntowych w poziomie projektowanego posadawiania i powyżej tego poziomu oraz przy braku występowania niekorzystnych zjawisk geologicznych;
3) skomplikowane – występujące w przypadku warstw gruntów objętych występowaniem niekorzystnych zjawisk geologicznych, zwłaszcza zjawisk i form krasowych, osuwiskowych, sufozyjnych, kurzawkowych, glacitektonicznych, gruntów ekspansywnych i zapadowych, na obszarach szkód górniczych, przy możliwych nieciągłych deformacjach górotworu, w obszarach dolin i delt rzek oraz na obszarach morskich.
>>> Platformy robocze do prowadzenia robót geotechnicznych
>>> Rozpoznanie geotechniczne przed budową
>>> Kontrola zagęszczenia gruntów lekką płytą dynamiczną
Kategorie geotechniczne
Kategorię geotechniczną całego obiektu budowlanego lub jego poszczególnych części określa projektant obiektu budowlanego na podstawie badań geotechnicznych gruntu, których zakres uzgadnia z wykonawcą specjalistycznych robót geotechnicznych.
W myśl § 4 ust. 3 rgwpob rozróżnia się następujące kategorie geotechniczne obiektu budowlanego:
- Pierwsza kategoria geotechniczna obejmuje posadawianie niewielkich obiektów budowlanych o statycznie wyznaczalnym schemacie obliczeniowym w prostych warunkach gruntowych, w przypadku których możliwe jest zapewnienie minimalnych wymagań na podstawie doświadczeń i jakościowych badań geotechnicznych, takich jak:
a) 1- lub 2-kondygnacyjne budynki mieszkalne i gospodarcze;
b) ściany oporowe i rozparcia wykopów, jeżeli różnica poziomów nie przekracza 2,0 m;
c) wykopy do głębokości 1,2 m i nasypy budowlane do wysokości 3,0 m wykonywane szczególnie przy budowie dróg, pracach drenażowych oraz układaniu rurociągów.
- Druga kategoria geotechniczna obejmuje obiekty budowlane posadawiane w prostych i złożonych warunkach gruntowych, wymagające ilościowej i jakościowej oceny danych geotechnicznych i ich analizy, takie jak:
a) fundamenty bezpośrednie lub głębokie,
b) ściany oporowe lub inne konstrukcje oporowe, z zastrzeżeniem pkt 1 lit. b, utrzymujące grunt lub wodę;
c) wykopy, nasypy budowlane, z zastrzeżeniem pkt 1 lit. c, oraz inne budowle ziemne;
d) przyczółki i filary mostowe oraz nabrzeża;
e) kotwy gruntowe i inne systemy kotwiące.
- Trzecia kategoria geotechniczna obejmuje:
a) obiekty budowlane posadawiane w skomplikowanych warunkach gruntowych;
b) nietypowe obiekty budowlane niezależnie od stopnia skomplikowania warunków gruntowych, których wykonanie lub użytkowanie może stwarzać poważne zagrożenie dla użytkowników, takie jak: obiekty energetyki, rafinerie, zakłady chemiczne, zapory wodne i inne budowle hydrotechniczne o wysokości piętrzenia powyżej 5,0 m, budowle stoczniowe, wyspy morskie i platformy wiertnicze oraz inne skomplikowane budowle morskie, lub których projekty budowlane zawierają nieznajdujące podstaw w przepisach nowe niesprawdzone w krajowej praktyce rozwiązania techniczne;
c) obiekty budowlane zaliczane do inwestycji mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko, określone w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko;
d) budynki wysokościowe projektowane w istniejącej zabudowie miejskiej;
e) obiekty wysokie, których głębokość posadawiania bezpośredniego przekracza 5,0 m lub które zawierają więcej niż jedną kondygnację zagłębioną w gruncie;
f) tunele w twardych i niespękanych skałach, w warunkach niewymagających specjalnej szczelności;
g) obiekty infrastruktury krytycznej;
h) obiekty zabytkowe i monumentalne.
Po stwierdzeniu innych od przyjętych w badaniach warunków geotechnicznych gruntu projektant obiektu budowlanego zmienia jego kategorię geotechniczną.
Tab. Zestawienie dokumentów geotechnicznych wchodzących w skład projektu budowlanego
* Dokument wymagany bez względu na warunki gruntowe i kategorię geotechniczną.
Dodatkowa dokumentacja
W przypadku obiektów budowlanych drugiej i trzeciej kategorii geotechnicznej opracowuje się dodatkowo dokumentację badań podłoża gruntowego i projekt geotechniczny. Natomiast w przypadku obiektów budowlanych tylko trzeciej kategorii geotechnicznej oraz w złożonych warunkach gruntowych drugiej kategorii wykonuje się dodatkowo dokumentację geologiczno-inżynierską, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze.
Stosownie do § 9 rgwpob dokumentacja badań podłoża gruntowego, zgodnie z Polskimi Normami:
- PN-EN 1997-1 Eurokod 7: Projektowanie geotechniczne – Część 1: Zasady ogólne,
- PN-EN 1997-2 Eurokod 7: Projektowanie geotechniczne – Część 2: Rozpoznanie i badanie podłoża gruntowego,
powinna zawierać opis metodyki polowych i laboratoryjnych badań gruntów, ich wyniki i interpretację, model geologiczny oraz zestawienie wyprowadzonych wartości danych geotechnicznych dla każdej warstwy.
Jak widać, przepisy rgwpob nakazują obowiązkowe stosowanie Eurokodu 7 oraz ustawy – Prawo geologiczne i górnicze jedynie dla obiektów 2 i 3 kategorii geotechnicznej.
Dodatkowo rozporządzenie precyzuje listę dziesięciu punktów wymaganych przy ustalaniu geotechnicznych warunków posadawiania bez względu na ich formę przedstawienia (opinia geotechniczna lub projekt geotechniczny).
W myśl § 10 rgwpob projekt geotechniczny zgodnie z Polskimi Normami PN-EN 1997-1 i PN-EN 1997-2 powinien zawierać:
1) prognozę zmian właściwości podłoża gruntowego w czasie;
2) określenie obliczeniowych parametrów geotechnicznych;
3) określenie częściowych współczynników bezpieczeństwa do obliczeń geotechnicznych;
4) określenie oddziaływań od gruntu;
5) przyjęcie modelu obliczeniowego podłoża gruntowego, a w prostych przypadkach projektowego przekroju geotechnicznego;
6) obliczenie nośności i osiadania podłoża gruntowego oraz ogólnej stateczności;
7) ustalenie danych niezbędnych do zaprojektowania fundamentów;
8) specyfikację badań niezbędnych do zapewnienia wymaganej jakości robót ziemnych i specjalistycznych robót geotechnicznych;
9) określenie szkodliwości oddziaływań wód gruntowych na obiekt budowlany i sposobów przeciwdziałania tym zagrożeniom;
10) określenie zakresu niezbędnego monitorowania wybudowanego obiektu budowlanego, obiektów sąsiadujących i otaczającego gruntu, niezbędnego do rozpoznania zagrożeń mogących wystąpić w trakcie robót budowlanych lub w ich wyniku oraz w czasie użytkowania obiektu budowlanego.
Jeśli któreś z tych punktów są nieadekwatne do danego projektu budowlanego, projektant ma prawo je pominąć.
Ryzyko budowlane
Z punktu widzenia ryzyka budowlanego projektant powinien w każdym przypadku, chociaż w minimalnym stopniu, odnieść się przy określaniu geotechnicznych warunków posadowienia do następujących kwestii:
- zaliczenia obiektu budowlanego do odpowiedniej kategorii geotechnicznej;
- przydatności gruntów na potrzeby budownictwa;
- określenia nośności, przemieszczeń i ogólnej stateczności podłoża gruntowego;
- oceny wzajemnego oddziaływania wód gruntowych i obiektu budowlanego;
- zaprojektowania odwodnień budowlanych;
- oceny ryzyka wystąpienia zanieczyszczenia podłoża podłoża gruntowego.
Wymagania Eurokodu 7
Jak widać, podczas nowelizowania przepisów Prawa budowlanego polski ustawodawca próbował wzorować się na idei zawartej w Eurokodach. Niestety nie był w stanie zharmonizować wprowadzonych rozwiązań z wymaganiami wynikającymi z norm europejskich. Nowe przepisy mają trzy zasadnicze wady:
- nie precyzują zawsze, czy wymagane opracowania muszą się znaleźć w oddzielnych dokumentach, czy też mogą zostać zawarte w jednym opracowaniu;
- przewidują taką ilość dokumentów wchodzących w zakres projektu budowlanego, że proces jego tworzenia staje się sztywny i zdecydowanie mniej uznaniowy, niż wynika to z norm europejskich;
- nakładają się na siebie i zazębiają, są często mało spójne i trudne do zrozumienia dla projektanta niebędącego prawnikiem.
Katarzyna Czajkowska-Matosiuk
Podstawa prawna
- Ustawa z dnia 7 lipca 1994 – Prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2351 ze zm.).
- Ustawa z dnia 13 lutego 2020 o zmianie ustawy – Prawo budowlane oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2020 r. poz. 471).
- Ustawa z dnia 10 grudnia 2020 r. o zmianie niektórych ustaw wspierających rozwój mieszkalnictwa.
- Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 11 września 2020 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (Dz.U. z 2020 r. poz. 1609).
- Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie ustalania geotechnicznych warunków posadawiania obiektów budowlanych (Dz.U. z 2012 poz. 463).
Sprawdź: Produkty budowlane
