Budownictwo mostowe – nowe wytyczne rekomendowane przez Ministra Infrastruktury

2 marca 2021 r. Minister Infrastruktury zarekomendował do dobrowolnego stosowania wzorce i standardy dotyczące drogowych obiektów inżynierskich, tj. mostów, wiaduktów, tuneli, przepustów i konstrukcji oporowych. Dokumenty te stanowią źródło aktualnej wiedzy naukowej i technicznej w obszarze mostownictwa i są udostępnione bezpłatnie w Biuletynie Informacji Publicznej Ministerstwa Infrastruktury. Dotychczas Minister Infrastruktury zarekomendował do stosowania 14 wytycznych mostowych. Wzorce i standardy w zdecydowanej większości są wytycznymi. Z tego względu przygotowane dokumenty nazwano „WR-M”. Jest to skrót oznaczający: wytyczne (W) rekomendowane (R) przez ministra, dotyczące drogowych obiektów inżynierskich, potocznie nazywanych mostami (M). Strony tytułowe wytycznych mostowych są oznaczone kolorem niebieskim. Opracowano również wytyczne dotyczące dróg „WR-D” (oznaczone kolorem zielonym) oraz wzorce i standardy „BIM” dotyczące modelowania informacji o budowaniu mostów „BIM-M” i dróg „BIM-D”, a także cyfrowe narzędzia „CN” dotyczące mostów „CN-M” i dróg „CN-D”.

Fot. prof. Adam Wysokowski

Budownictwo mostowe. Dotychczasowy system przepisów techniczno-budowlanych

Zgodnie z art. 87 Konstytucji RP źródłem powszechnie obowiązującego prawa w Polsce są ustawy i rozporządzenia. Tak więc wymagania techniczne w nich zawarte mają charakter obligatoryjny, natomiast wymagania zawarte w innych dokumentach mają charakter dobrowolny.

Na podstawie delegacji art. 7 ust. 2 pkt 2 ustawy – Prawo budowlane [1] wydano rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej dotyczące drogowych obiektów inżynierskich [2], zwane dalej rozporządzeniem obiektowym. Rozporządzenie obiektowe to podstawowy dokument zawierający wymagania techniczne związane z projektowaniem, budową i utrzymaniem drogowych obiektów inżynierskich.

Ze względu na szybką dezaktualizację przepisów technicznych obowiązujące rozporządzenie obiektowe [2] często zawiera nieaktualną wiedzę techniczną. Oto jeden z przykładów: zgodnie z § 153 ust. 3 pomostem masywnym jest pomost wykonany z płyt betonowych. W praktyce od wielu lat pomosty masywne są wykonywane jako monolityczne. Ponadto niektóre zapisy rozporządzenia są nieprecyzyjne, np. zgodnie z § 12 obiekty mostowe z ustrojem niosącym z dźwigarów prefabrykowanych belkowych powinny się krzyżować z przeszkodą pod kątem prostym, z dopuszczalnym odstępstwem wynoszącym 45^o. Wymaganie techniczne z tak dużym od niego odstępstwem przestaje pełnić jakąkolwiek funkcję pomocną w kształtowaniu dobrych zasad projektowych.

Nieaktualna wiedza techniczna w rozporządzeniu (w każdym, nie tylko obiektowym) wynika przede wszystkim z niemożności jego sprawnej nowelizacji.

Procedura zarówno wprowadzenia, jak i nowelizacji rozporządzenia jest z zasady długotrwała. Poszczególne jej etapy są następujące:

1) przygotowanie tekstu rozporządzenia lub jego nowelizacji,

2) przeprowadzenie uzgodnień wewnątrzresortowych,

3) przeprowadzenie uzgodnień międzyresortowych,

4) przeprowadzenie konsultacji społecznych,

5) przeprowadzenie uzgodnień w Komisji Prawniczej w ramach Rządowego Centrum Legislacji,

6) uzyskanie podpisu ministra właściwego transportu,

7) notyfikacja (urzędowe zawiadomienie) Komisji Europejskiej.

Po każdym etapie uzgodnień pierwotny tekst rozporządzenia lub jego nowelizacji ulega zmianom. Mogą one mieć różny charakter: merytoryczny, prawny lub stylistyczny. Ale bywają też zmiany tak radykalne, że po podpisaniu przez ministra rozporządzenia lub jego nowelizacji autorzy pierwotnego tekstu mają wątpliwości, czy ich intencje zostały przez ustawodawcę dobrze zrozumiane.

Zapisy rozporządzenia lub jego nowelizacji wymagają konsensusu administracji, środowiska prawniczego i technicznego, stąd trudność i długotrwałość procedowania. Tak więc rozporządzenia nie są dokumentami, które można na bieżąco zmieniać, dostosowując do aktualnej wiedzy naukowej lub technicznej. Natomiast wymagania techniczne szybko się dezaktualizują i dlatego powinny być monitorowane i na bieżąco zmieniane.

Koncepcja zmiany systemu przepisów techniczno-budowlanych

Przepisy techniczno-budowlane powinny stanowić przede wszystkim źródło aktualnej wiedzy naukowej i technicznej. Aby to osiągnąć, zawarte w nich wymagania techniczne powinny być monitorowane, a nieaktualne – na bieżąco zmieniane.

Wymagania techniczne zawarte w rozporządzeniu obiektowym powinny być ograniczone do podstawowych wymagań wskazanych w art. 5 ustawy Prawo budowlane [1], które są jednocześnie wymaganiami rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 [3]. Ograniczenie liczby wymagań technicznych zawartych w rozporządzeniu obiektowym do podstawowych wymagań powinno zniwelować bariery prawne we wprowadzaniu aktualnej wiedzy naukowej i technicznej w mostownictwie. Pozostałe wymagania techniczne w obowiązującym rozporządzeniu obiektowym, przede wszystkim konstrukcyjne, materiałowe i technologiczne, które się zmieniają wraz z rozwojem wiedzy naukowej i technicznej, należy przenieść do zestawu wytycznych rekomendowanych. Wymagania zawarte w wytycznych powinny być zgodne z wymaganiami europejskimi (bo muszą być przygotowane na bazie norm europejskich), monitorowane i na bieżąco zmieniane (na podobieństwo wymagań zawartych w normach europejskich).

>>> Wymiana danych w formatach OpenBIM w projektach infrastrukturalnych

>>> BIM w projektowaniu i realizacji mostówBIM w projektowaniu i realizacji mostów

Nowy system przepisów techniczno-budowlanych

Od marca 2017 r. zgodnie z art. 17 ust. 3 ustawy o drogach publicznych [5] „Minister właściwy do spraw transportu może wydawać, rozpowszechniać lub rekomendować wzorce i standardy (…) w formie opracowań, które są udostępniane w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej urzędu”. Zgodnie z ust. 4 w art. 17 ustawy „wzorce i standardy (…) są stosowane dobrowolnie”.

Na podstawie wymagań technicznych zawartych w dotychczasowym rozporządzeniu obiektowym oraz zapisów w normach europejskich opracowano zestaw wytycznych, tematycznie skoncentrowanych na poszczególnych zagadnieniach związanych z mostownictwem.

Jedenaście wytycznych opracowało konsorcjum w składzie:

• Instytut Badawczy Dróg i Mostów z Warszawy (lider),

partnerzy:

• Politechnika Krakowska,
• Politechnika Warszawska,
• Ekkom z o.o. z Krakowa,
• Infrastruktura Komunikacyjna Sp. z o.o. ze Żmigrodu,
• Trakt Sp. z o.o. Sp. k. z Katowic,
• Zespół Badawczo-Projektowy Mosty Wrocław s.c. z Wrocławia.

Podstawę merytoryczną oferty złożonej do Ministerstwa Infrastruktury na wykonanie wytycznych stanowiła publikacja z 2013 r. [4]. Wytyczne opracowano w ciągu 15 miesięcy – od października 2018 r. do stycznia 2020 r.

W tab. 1 zestawiono tytuły 14 dokumentów rekomendowanych przez ministra (trzech dokumentów: WR-M-21, 22 i 23, nie opracowano w ramach ww. konsorcjum), w większości w formie wytycznych. W nawiasie podano nazwisko osoby kierującej zespołem odpowiedzialnym za opracowanie danego dokumentu. Liczba z druga cyfrą „0” (np. 10 lub 50) oznacza nazwę grupy (w zestawieniu opisaną dużymi literami), która nie jest dokumentem. W danej grupie założono więc istnienie dziewięciu różnych dokumentów (będą one oznaczane cyframi od 1 do 9), czyli że zbiór wytycznych będzie sukcesywnie powiększany o kolejne wytyczne.

Tab. 1. Zestawienie opracowań dotyczących obiektów inżynierskich rekomendowanych przez Ministra
Infrastruktury

W tab. 1 podano opracowania rekomendowane przez Ministra Infrastruktury, które są obecnie udostępnione w Biuletynie Informacji Publicznej Ministerstwa.

W ramach konsorcjum odpowiedzialnym za opracowanie wszystkich wytycznych był Janusz Rymsza.

Kolejne etapy prowadzące do rekomendacji wytycznych przez ministra – od koncepcji wytycznych rekomendowanych, poprzez prawne umocowanie, wykonanie wytycznych, po konsultacje publiczne – przedstawiały się następująco:

2013.06. publikacja o potrzebie powstania wytycznych rekomendowanych przez ministra [4];

2017.03. zmiana w ustawie o drogach publicznych [5] pozwalająca ministrowi na rekomendację wzorców i standardów, tj. np. wytycznych;

2020.01. opracowanie wytycznych przedłożonych ministrowi do rekomendacji;

2020.11. konsultacje publiczne zorganizowane przez Polski Kongres Drogowy (PKD);

2021.03. rekomendacja Ministra Infrastruktury 14 wytycznych.

Należy podkreślić, że sposób redakcji poszczególnych wytycznych został tak opracowany, aby wraz z postępem techniki lub zmianami legislacyjnymi była możliwa bieżąca wymiana poszczególnych, wybranych rozdziałów wytycznych, czyli sukcesywna aktualizacja ich treści do aktualnych potrzeb i stanu wiedzy.

Nowa forma systemu przepisów zapewnia również ich przejrzystość i funkcjonalność, bez konieczności biegłej znajomości całości wytycznych. Osiągnięto to przez ograniczenie do niezbędnego minimum liczby odwołań do innych przepisów i norm.

>>> Polskie obiekty mostowe z kompozytów polimerowych

>>> Prefabrykaty łukowe z betonu lekkiego zbrojone prętami GFRP

>>> Domieszki do betonów podwodnych

>>> Drogowe obiekty inżynierskie. Mocowanie elementów i obiektów wyposażenia

Porównanie obu systemów przepisów techniczno-budowlanych

Stosowanie wytycznych rekomendowanych jest dobrowolne. System dobrowolny można byłoby utożsamiać z systemem samorządu zawodowego, a w tym konkretnym przypadku – samorządem inżynierskim. Jest on przeciwstawny do systemu obligatoryjnego, który można byłoby utożsamiać z systemem państwowym. Według zasady samorządności wytyczne są tworzone dla danego środowiska przez przedstawicieli tego środowiska. Właśnie dlatego nie są one obligatoryjne, ponieważ administracja państwowa ma znikomy wypływ na ich treść.

Przez wiele lat porównanie obu systemów będzie się sprowadzało do tego, czy wymagania są obligatoryjne czy dobrowolne. Ale tak naprawdę to zmiana systemu jest konsekwencją sposobu powstawania dokumentu i późniejszego z nim postępowania. Po prostu dobrowolność stosowania przez zainteresowanych wynika z faktu ich udziału w procesie tworzenia i opiniowania tych wytycznych. W tab. 2 przedstawiono zasadnicze różnice systemów obligatoryjnego i dobrowolnego.

Tab. 2. Porównanie systemu obligatoryjnego i dobrowolnego

Konsultacje publiczne dotyczące wytycznych mostowych przeprowadzono w listopadzie 2020 r. w formie webinariów zorganizowanych przez Stowarzyszenie Polski Kongres Drogowy. Autorzy przedstawili na nich poszczególne wytyczne. Do końca 2020 r. można było zgłaszać do nich uwagi. Na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury od 14 maja 2021 r. pracami związanymi z opiniowaniem i wskazywaniem zmian w wytycznych rekomendowanych zajmuje się dalej Polski Kongres Drogowy. W tym zakresie PKD działa poprzez powołane do tego celu komitety techniczne, a osoby włączone w prace komitetów zostały powołane przez Ministra Infrastruktury. Obecnie powołano trzy komitety, w tym Komitet Techniczny Mostownictwa.

W kontekście treści tab. 2 pytanie o to, który system, dobrowolny czy obligatoryjny, jest lepszy dla środowiska inżynierskiego, jest pytaniem retorycznym. Ponadto należy pamiętać, że system dobrowolny zastosowano już w Polsce w odniesieniu do obszaru normalizacyjnego. Od 1 stycznia 2003 r. ustawa o normalizacji [6] zniosła obligatoryjność norm. Zgodnie z ust. 3 art. 5 tej ustawy „Stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne”. Powrotu do obowiązkowego stosowania norm nie ma i – co najważniejsze − nikt o to nie zabiega.

Podsumowanie

Celem wytycznych rekomendowanych przez Ministra Infrastruktury jest wspomaganie projektantów, wykonawców, zarządców i nadzorujących w procesie projektowania, budowy i utrzymania obiektów przez dostęp do aktualnej wiedzy naukowej i technicznej w obszarze mostownictwa. To powinno prowadzić do budowy trwałych i funkcjonalnych konstrukcji mostowych.

W marcu 2021 r. Minister Infrastruktury zarekomendował do dobrowolnego stosowania zbiór 14 wytycznych. Wytyczne są przygotowane do łatwej nowelizacji – nie mają numerowanych stron, a każdy nowy rozdział rozpoczyna się na nieparzystej stronie. Umożliwia to sprawne zastępowanie danego rozdziału nową wersją, bez konieczności zmiany całego opracowania. Nowelizacja wytycznych powinna być więc łatwa i szybka. Zbiór wytycznych będzie sukcesywnie powiększany o kolejne obszary tematyczne.

Zgodnie z art. 66 ustawy [7] z dniem 20 września 2022 r. tracą moc obowiązujące dotychczas przepisy techniczno-budowlane w obszarze drogownictwa. Tak więc obowiązujące rozporządzenie obiektowe we wrześniu 2022 r. zostanie znowelizowane, a obszary mostownictwa, które nie zostały w nim zawarte, już opisano w rekomendowanych w 2021 r. wytycznych.

Już nigdy wymagania techniczne dotyczące budownictwa mostowego nie będą zawarte w jednym rozporządzeniu. I dobrze, gdyż założenie, że wszystkie wymagania dotyczące mostownictwa można zawrzeć w jednym dokumencie, jest nieracjonalne. W nowym systemie przepisów techniczno-budowlanych nareszcie projektant w dużo większym stopniu niż dotychczas będzie odpowiedzialny za dobre rozwiązania inżynierskie i – z drugiej strony – także za te niedobre rozwiązania, bez możliwości oglądania się na ograniczające wolność projektową zapisy administracyjne. Co jest najważniejsze dla beneficjentów wytycznych rekomendowanych – świadomość, że już nigdy całej wiedzy dotyczącej mostownictwa nie będzie w jednym dokumencie.

Autorzy wyrażają nadzieję, że nowe dokumenty pomogą w tworzeniu zoptymalizowanych obiektów mostowych z korzyścią dla zmniejszenia kosztów ich utrzymania wraz z odpowiednim zarządzaniem, m.in. z wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi BIM.

	dr hab. inż. Janusz Rymsza prof. IBD iM Instytut Badawczy Dróg i Mostów
	prof. dr hab. inż. Adam Wysokowski Uniwersytet Zielonogórski Wydział Budownictwa, Architektury i Ochrony Środowiska

Literatura

1. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 – Prawo budowlane (Dz.U. z 2019 r. poz. 1186 z późn. zm.).
2. Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 30 maja 2000 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty inżynierskie i ich usytuowanie (Dz.U. 735 z późn. zm.).
3. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG (Dz.Urz. UE L 88 z 4.4.2011, s. 5, z późn. zm.).
4. Rymsza, J. Rymsza, Propozycja nowego systemu przepisów techniczno-budowlanych w Polsce, „Przegląd Budowlany” nr 6/2013.
5. Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz.U. z 2018 poz. 2068 z późn. zm.).
6. Ustawa z dnia 12 września 2002 o normalizacji (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1483).
7. Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz.U. z 2020 poz. 1062 z późn. zm.).