Projektowanie i użytkowanie rusztowań z wykorzystaniem nowych technologii

Rusztowania budowlane stanowią jedną z najczęściej stosowanych w budownictwie konstrukcji tymczasowych [1]. Wykorzystywane są podczas prac związanych ze wznoszeniem, konserwacją, naprawą lub rozbiórką obiektów budowlanych – zapewniają łatwy dostęp do kluczowych elementów obiektu. Dzięki rusztowaniom budowlanym możliwe jest m.in. prowadzenie prac na wysokości, z jednoczesnym zapewnieniem bezpieczeństwa osobom przebywającym na rusztowaniu oraz w jego bezpośrednim sąsiedztwie [1, 2].

>>> Obarierowanie tymczasowych konstrukcji na budowie w odniesieniu do wytycznych normowych

>>> Praca na rusztowaniach budowlanych – zagrożenia

>>> Prawidłowe posadowienie rusztowań – co to znaczy?

W związku z różnorodnością zastosowań konstrukcji rusztowań w budownictwie można wyróżnić ich kilka podstawowych rodzajów. I tak według funkcji wyróżnia się rusztowania:

• robocze, które według Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych [2] stanowią: „konstrukcję budowlaną, tymczasową, z której mogą być wykonywane prace na wysokości, służącą do utrzymania osób, materiałów i sprzętu”;
• ochronne, które według rozporządzenia [2] stanowią: „konstrukcję budowlaną, tymczasową, służącą do zabezpieczenia przed upadkiem z wysokości ludzi oraz przedmiotów”;
• podporowe (inaczej:nośne, wsporcze [1]), które według normy PN-EN 13670:2011 [3] stanowią: „tymczasowe podparcie części konstrukcji w czasie, gdy sama nie uzyskała pełnej nośności oraz w celu przeniesienia jej obciążeń”;
• inne – m.in.: tymczasowe klatki schodowe i schodnie, kładki oraz zadaszenia tymczasowe.

Rusztowania mogą być także klasyfikowane według innych kryteriów – przedstawiono je na rys. 1.

Rys. 1. Klasyfikacja rusztowań na podstawie [1]

Uwarunkowania formalnoprawne użytkowania rusztowań

Wszystkie rusztowania budowlane stosowane podczas prowadzenia prac budowlanych muszą spełniać szereg wymagań formalnoprawnych. Obecnie w Polsce obowiązuje kilkadziesiąt norm, obejmujących swoim zakresem m.in. wymagania jakościowe, jakie powinny spełniać rusztowania, oraz zasady projektowania, a także ok. 30 aktów prawnych związanych z rusztowaniami [1, 4]. Przepisy te zawierają m.in.:

• wymagania dotyczące bezpiecznej i higienicznej pracy z wykorzystaniem rusztowań budowlanych oraz organizacji pracy rusztowań – w szczególności: Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych [2], Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy [5] oraz Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia [6];
• wymagania dotyczące niezbędnych uprawnień w trakcie pracy z rusztowaniami budowlanymi – w szczególności: Obwieszczenie Ministra Przedsiębiorczości i Technologii z dnia 19 lutego 2018 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i innych urządzeń technicznych do robót ziemnych, budowlanych i drogowych [7] oraz Rozporządzenie Ministra Inwestycji i Rozwoju z dnia 29 kwietnia 2019 r. w sprawie przygotowania zawodowego do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie [8];
• informacje na temat awarii rusztowań – w szczególności Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 marca 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Prawo budowlane [9].

I tak, zgodnie z obowiązującymi obecnie w Polsce przepisami prawa, wszystkie rusztowania budowlane powinny być: wykonywane, montowane, eksploatowane i demontowane zgodnie z dokumentacją lub instrukcją producenta (w przypadku typowych konfiguracji rusztowań systemowych) lub według indywidualnego projektu (w pozostałych sytuacjach) [10]. Dodatkowo w każdym przypadku osoby zatrudnione przy montażu i demontażu rusztowań budowlanych powinny posiadać odpowiednie uprawnienia i kwalifikacje [7].

>>> Rusztowanie wyprzedzające – bezpieczeństwo pracy i zysk ekonomiczny

>>> Odpowiedzialność kierownika budowy za stan rusztowań

>>> Przyczyny wypadków na rusztowaniach

Tylko poprawnie zmontowane, uziemione i oznakowane rusztowanie, które zostało pozytywnie odebrane przez kierownika budowy lub osobę upoważnioną, może być użytkowane. Potwierdzenie odbioru rusztowania powinno być odnotowane w dzienniku budowy lub protokole odbioru technicznego rusztowania.

Zgodnie z przepisami rozporządzenia [2] konieczny jest dodatkowy przegląd rusztowania m.in. po wystąpieniu opadów  atmosferycznych lub silnego wiatru, przerwie roboczej dłuższej niż 10 dni oraz minimum raz w miesiącu. Właściwie przeprowadzony przegląd rusztowania powinien w szczególności pozwolić na identyfikację nieprawidłowości konstrukcji, które mogą wpłynąć na poprawny i bezpieczny przebieg dalszych prac budowlanych. Najczęściej wykonanie przeglądu wiąże się z koniecznością wejścia na rusztowanie, co samo w sobie powoduje zagrożenie dla zdrowia osoby wykonującej kontrolę – ryzyko upadku z wysokości itp.

Fot. Realizacja rusztowania przy Ratuszu w Ząbkowicach Śląskich. Fot. Archiwum autora

W trakcie użytkowania rusztowania należy dodatkowo zwracać szczególną uwagę na przestrzeganie przez pracowników przepisów bezpieczeństwa pracy, a także stosowanie środków ochrony indywidualnej, w szczególności chroniących przed upadkiem z wysokości. Niestety, jak pokazują dotychczasowe statystyki [11], praca na rusztowaniach budowlanych wiąże się ze znaczną liczbą wypadków, które często są bardzo poważne.

W dalszej części artykułu:

Nowe technologie wspomagające projektowanie i użytkowanie rusztowań

• Inwentaryzacja
• Projektowanie rusztowań
• Użytkowanie rusztowań

Cały artykuł dostępny jest w numerze 6/2023 miesięcznika „Inżynier Budownictwa”.

mgr inż. Tomasz Nowobilski Politechnika Wrocławska, Wydział Budownictwa Lądowego i Wodnego

Literatura
1. P. Kmiecik, D. Gnot, R. Jurkiewicz, E. Nowicka-Słowik, M. Brajza, Rusztowania robocze i ochronne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018.
2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas  wykonywania robót budowlanych (Dz.U. z 2003 r. nr 47 poz. 401).
3. PN-EN 13670:2011 Wykonywanie konstrukcji z betonu.
4. E. Błazik-Borow, M. Pieńko, Scaffoldings, Politechnika Lubelska, Lublin 2017.
5. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz.U. z 2003 r. nr 169 poz. 1650 ze zm.).
6. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (Dz.U. z 2003 r. nr 120 poz. 1126).
7. Obwieszczenie Ministra Przedsiębiorczości i Technologii z dnia 19 lutego 2018 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i innych urządzeń technicznych do robót ziemnych, budowlanych i drogowych (Dz.U. z 2018 r. poz. 583 ze zm.).
8. Rozporządzenie Ministra Inwestycji i Rozwoju z dnia 29 kwietnia 2019 r. w sprawie przygotowania zawodowego do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (Dz.U. z 2019 r. poz. 831).
9. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 marca 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Prawo budowlane (Dz.U. z 2023 r. poz. 682).
10. P. Kmiecik, D. Gnot, Budownictwo. Bezpieczne rusztowania, Państwowa Inspekcja Pracy, Warszawa 2016.
11. Główny Urząd Statystyczny (GUS), „Bank Danych Lokalnych”, bdl.stat.gov.pl (dostęp: 9.05.2023).