Pojawią się krajowe oceny techniczne. Obowiązkiem znakowania znakiem budowlanym zostaną objęte m.in. beton towarowy, wyroby do wentylacji i klimatyzacji, wyroby do ochrony przed korozją.
Polskie przepisy dotyczące wprowadzania wyrobów budowlanych do obrotu od wielu lat są konstruowane w sposób analogiczny do przepisów europejskich. Obecne przepisy europejskie określone są w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiającym zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylającym dyrektywę Rady 89/106/EWG. Rozporządzenie to w pełni weszło w życie 1 lipca 2013 r., zwane też CPR (Construction Products Regulation).
Centralnym dokumentem systemu ustanowionego przez CPR jest deklaracja właściwości użytkowych, której sporządzenie ma charakter obligatoryjny w przypadku wyrobów objętych zharmonizowaną normą europejską lub takich, dla których została wydana europejska ocena techniczna, przy czym europejskie aprobaty techniczne wydane przed dniem 1 lipca 2013 r mogą być wykorzystywane jako europejskie oceny techniczne do końca okresu ważności tych aprobat. Producent sporządza deklarację właściwości użytkowych w wyniku przeprowadzenia czynności (jeżeli to konieczne także z udziałem jednostki notyfikowanej) w ramach określonych systemów oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych, zastępujących praktycznie analogiczne systemy oceny zgodności określone w ramach dyrektywy Rady 89/106/EWG. Oznakowanie CE, umieszczane na wyrobie po wydaniu deklaracji właściwości użytkowych, oznacza, że producent bierze odpowiedzialność za zgodność wyrobu z deklarowanymi właściwościami użytkowymi, za zgodność z wymaganiami CPR, a także innego prawodawstwa Unii Europejskiej związanego z tym oznakowaniem. Wyrobowi powinny też towarzyszyć instrukcje stosowania, informacje dotyczące bezpieczeństwa oraz informacje o zawartości substancji niebezpiecznych wynikające z art. 31 lub 33 rozporządzenia nr 1907/2006 (REACH).
W obszarze innowacyjnych wyrobów budowlanych w ramach CPR funkcjonuje Europejska Organizacja ds. Oceny Technicznej (EOTA), która 1 lipca 2013 r. zastąpiła Europejską Organizację ds. Aprobat Technicznych (oznaczaną tym samym akronimem).
EOTA zrzesza jednostki oceny technicznej (JOT), prowadzące procedury wydawania europejskich ocen technicznych oraz uczestniczące w opracowywaniu europejskich dokumentów oceny stanowiących dokumenty odniesienia do wydawania europejskich ocen technicznych. Wszelkie prace prowadzone są według ustanowionych w ramach EOTA zasad, obowiązujących wszystkich członków tej organizacji, w ścisłej współpracy z Komisją Europejską.
Jednostki oceny technicznej są wyznaczane przez państwa członkowskie, a Komisja Europejska podaje do publicznej wiadomości ich wykaz wraz ze wskazaniem zakresu autoryzacji, czyli grup wyrobów, dla których zostały potwierdzone kompetencje jednostek do wydawania europejskich ocen technicznych. Wykaz ten, znajdujący się w bazie NANDO Komisji Europejskiej, zawiera obecnie 50 JOT, w tym sześć z Polski.
Obowiązujący w Polsce krajowy system wprowadzania wyrobów budowlanych do obrotu wynika z ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 881 z późn. zm.).
Fot. Onidji – Fotolia.com
Najważniejsze zmiany, jakie ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r., tzw. mała nowelizacja ustawy o wyrobach budowlanych, wprowadziła do polskich przepisów, to:
– określenie sposobów wprowadzania do obrotu lub udostępniania na rynku krajowym wyrobów budowlanych, z uwzględnieniem zapisów CPR jako przepisu nadrzędnego;
– umożliwienie wyznaczenia w Polsce jednostek oceny technicznej, upoważnionych do wydawania europejskich ocen technicznych.
Na mocy tej ustawy, zgodnie z art. 6, minister właściwy do spraw budownictwa, lokalnego planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa, w drodze decyzji, wyznaczył jednostki oceny technicznej upoważnione do wydawania europejskich ocen technicznych dla grup wyrobów budowlanych wymienionych w załączniku IV do CPR. Pierwsza z wydanych decyzji dotyczy Instytutu Techniki Budowlanej. Zawiera ona upoważnienie do wydawania europejskich ocen technicznych dla wszystkich grup wyrobów budowlanych wymienionych w załączniku IV, z wyjątkiem grupy 12 (urządzenia bezpieczeństwa ruchu drogowego: wyposażenie dróg) i 23 (wyroby do budowy dróg).
Sposoby wprowadzania do obrotu lub udostępniania na rynku krajowym wyrobów budowlanych zostały uściślone w ustawie z dnia 25 czerwca 2015 r. (art. 5), tzw. dużej nowelizacji ustawy o wyrobach budowlanych, i są następujące:
1. Wyrób budowlany, objęty normą zharmonizowaną lub zgodny z wydaną dla niego europejską oceną techniczną, może być wprowadzony do obrotu lub udostępniany na rynku krajowym wyłącznie zgodnie z rozporządzeniem nr 305/2011.
2. Wyrób budowlany nieobjęty normą zharmonizowaną, dla której zakończył się okres koegzystencji, i dla którego nie została wydana europejska ocena techniczna, może być wprowadzony do obrotu lub udostępniany na rynku krajowym, jeżeli został oznakowany znakiem budowlanym.
3. Wyrób budowlany, nieobjęty zakresem przedmiotowym zharmonizowanych specyfikacji technicznych, o których mowa w art. 2 pkt 10 rozporządzenia nr 305/2011, może być udostępniany na rynku krajowym, jeżeli został legalnie wprowadzony do obrotu w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w państwie członkowskim Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stronie umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym oraz w Turcji, a jego właściwości użytkowe umożliwiają spełnienie podstawowych wymagań przez obiekty budowlane zaprojektowane i budowane w sposób określony w przepisach techniczno-budowlanych oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej. Wraz z wyrobem budowlanym udostępnianym na rynku krajowym dostarcza się informacje o jego właściwościach użytkowych, oznaczonych zgodnie z przepisami państwa, w którym wyrób budowlany został wprowadzony do obrotu, instrukcje stosowania, instrukcje obsługi oraz informacje dotyczące zagrożenia dla zdrowia i bezpieczeństwa, jakie wyrób stwarza podczas stosowania i użytkowania.
Obecnie stosowane przepisy dotyczące znakowania wyrobów znakiem budowlanym, obowiązujące do końca 2016 r., stanowią, że oznakowanie wyrobu budowlanego znakiem budowlanym jest dopuszczalne, jeżeli producent, mający siedzibę na terytorium RP lub jego upoważniony przedstawiciel, dokonał oceny zgodności i wydał, na swoją wyłączną odpowiedzialność, krajową deklarację zgodności z Polską Normą wyrobu albo aprobatą techniczną. Sposób deklarowania zgodności, znakowania znakiem budowlanym oraz obowiązujące systemy oceny zgodności określa rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie sposobów deklarowania zgodności wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (Dz.U. z 2004 r. Nr 198, poz. 2041 z późn. zm.). Obowiązujące systemy oceny zgodności wynikają z decyzji Komisji Europejskiej, które są przywołane w tym rozporządzeniu.
Wydawanie aprobat technicznych reguluje rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 8 listopada 2004 r. w sprawie aprobat technicznych oraz jednostek organizacyjnych upoważnionych do ich wydawania – Dz.U. z 2004 r. Nr 249, poz. 2497 z późn. zm.
Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy o wyrobach budowlanych aprobaty technicznej udziela się dla wyrobu budowlanego, dla którego nie ustanowiono Polskiej Normy wyrobu, albo wyrobu budowlanego, którego właściwości użytkowe, odnoszące się do wymagań podstawowych, różnią się istotnie od właściwości określonej w Polskiej Normie wyrobu, objętego mandatem udzielonym przez Komisję Europejską na opracowanie norm zharmonizowanych lub wytycznych do europejskich aprobat technicznych.
Zmiany w krajowych przepisach, wynikające z wejścia w życie CPR, zostały zapisane w dwóch ustawach zmieniających ustawę o wyrobach budowlanych:
– ustawie z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustawy o wyrobach budowlanych oraz ustawy o systemie oceny zgodności – Dz.U. z 2013 r. poz. 898;
– ustawie z dnia 25 czerwca 2015 r o zmianie ustawy o wyrobach budowlanych, ustawy – Prawo budowlane oraz ustawy o zmianie ustawy o wyrobach budowlanych oraz ustawy o systemie oceny zgodności – Dz.U. z 2015 r poz. 1165, która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2016 r, z wyjątkiem art. 1 pkt 5-7 ustawy, które zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2017 r.
1 stycznia 2017 r. ulegną zmianie opisane przepisy związane ze znakowaniem wyrobów budowlanych i wprowadzaniem ich lub udostępnianiem na polskim rynku.
Od nowego roku oznakowanie znakiem budowlanym będzie można umieścić na wyrobie budowlanym, dla którego producent sporządził, na swoją wyłączną odpowiedzialność, krajową deklarację właściwości użytkowych wyrobu budowlanego. Analogicznie do zasad obowiązujących w systemie europejskim kopia krajowej deklaracji właściwości użytkowych będzie dostarczana lub udostępniana w wersji papierowej lub elektronicznej odbiorcy z każdym wyrobem udostępnianym na polskim rynku. Wraz z krajową deklaracją właściwości użytkowych będzie obowiązek dostarczenia lub udostępnienia karty charakterystyki wyrobu lub informacji o zawartości substancji niebezpiecznych, o których mowa w art. 31 lub 33 rozporządzenia nr 1907/2006 (REACH). Właściwości użytkowe wyrobu budowlanego, zadeklarowane w krajowej deklaracji właściwości użytkowych zgodnie z właściwą przedmiotowo Polską Normą wyrobu lub krajową oceną techniczną, będzie trzeba odnieść do tych zasadniczych charakterystyk, które mają wpływ na spełnienie podstawowych wymagań przez obiekty budowlane, zgodnie z zamierzonym zastosowaniem tego wyrobu. Producent, deklarując właściwości użytkowe wyrobu budowlanego w krajowej deklaracji właściwości użytkowych, będzie stosował krajowe systemy oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych, określone w przepisach wykonawczych.
Zgodnie z art. 8 ust. 8 ustawy minister właściwy do spraw budownictwa, lokalnego planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa w przepisach wykonawczych określi:
1) sposób deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz krajowe systemy oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych wyrobów budowlanych, biorąc pod uwagę załącznik V do rozporządzenia nr 305/2011 oraz art. 36 i 37 tego rozporządzenia;
2) grupy wyrobów budowlanych objętych obowiązkiem sporządzania krajowej deklaracji właściwości użytkowych oraz właściwe dla tych grup systemy oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych wyrobów budowlanych, biorąc pod uwagę tabelę 1 załącznika IV do rozporządzenia nr 305/2011 oraz inne wyroby budowlane o szczególnym znaczeniu dla spełnienia podstawowych wymagań przez obiekt budowlany, a także wpływ wyrobu budowlanego lub grupy wyrobów budowlanych na spełnienie podstawowych wymagań przez obiekt budowlany, w którym te wyroby są stosowane, oraz ustalenia Komisji Europejskiej dotyczące systemów oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych dla poszczególnych grup wyrobów budowlanych i ich zastosowań;
3) wzór i treść krajowej deklaracji właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposób jej dostarczania lub udostępniania odbiorcy, uwzględniając zawartość deklaracji właściwości użytkowych oraz zasady jej dostarczania określone w art. 6 oraz art. 7 rozporządzenia nr 305/2011;
4) sposób znakowania wyrobów budowlanych znakiem budowlanym oraz zakres informacji towarzyszących temu znakowi, biorąc pod uwagę zasady i warunki umieszczania oznakowania CE określone w rozporządzeniu nr 305/2011.
Minister Infrastruktury i Budownictwa opracował projekt rozporządzenia w sprawie deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym. W załączniku nr 1 do tego rozporządzenia znajduje się kluczowa dla nowych przepisów krajowych tablica określająca grupy wyrobów budowlanych objętych obowiązkiem sporządzania krajowej deklaracji właściwości użytkowych. Wśród tych wyrobów znalazły się takie, które zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami nie są objęte obowiązkiem znakowania znakiem budowlanym, np. beton towarowy, wyroby do wentylacji i klimatyzacji, wyroby do ochrony przed korozją metali i korozją biologiczną. Każdej grupie wyrobów, w zależności od zamierzonego zastosowania, został przypisany krajowy system oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych.
W wyniku zmiany przepisów po 1 stycznia 2017 r. na rynku budowlanym pojawią się nowe dokumenty o charakterze specyfikacji technicznych – krajowe oceny techniczne, które będą wydawane zamiast udzielanych obecnie aprobat technicznych. Nie oznacza to jednak, że aprobaty techniczne wydane przed dniem 1 stycznia 2017 r. przestaną funkcjonować.
Zgodnie z przepisami przejściowymi, określonymi w wymienionej ustawie, aprobaty techniczne wydane przed tym dniem mogą być wykorzystywane jako krajowe oceny techniczne do końca okresu ważności tych aprobat. Krajową ocenę techniczną będzie można wydać dla wyrobu budowlanego:
– nieobjętego zakresem przedmiotowym Polskiej Normy wyrobu albo
– jeżeli w odniesieniu do co najmniej jednej zasadniczej charakterystyki wyrobu budowlanego metoda oceny przewidziana w Polskiej Normie wyrobu nie jest właściwa, albo
– jeżeli Polska Norma wyrobu nie przewiduje metody oceny w odniesieniu do co najmniej jednej zasadniczej charakterystyki wyrobu budowlanego.
Możliwość udzielenia krajowej oceny technicznej nie będzie już ograniczona zakresem przedmiotowym mandatów Komisji Europejskiej, jak ma to miejsce w przypadku aprobat technicznych i powoduje, że wiele innowacyjnych wyrobów budowlanych, wpływających na spełnienie wymagań podstawowych przez obiekty budowlane, znajduje się poza kontrolą, gdyż nie dotyczy ich obowiązek znakowania znakiem budowlanym.
Krajowe oceny techniczne, tak jak obecnie aprobaty techniczne, będą wydawane na pięć lat.
Krajowe oceny techniczne będą wydawane, zmieniane, przedłużane i uchylane na wniosek producenta przez:
1) jednostki oceny technicznej, o których mowa w art. 6b ust. 1 ustawy o wyrobach budowlanych, zgodnie z zakresem ich właściwości (czyli jednostki oceny technicznej wyznaczone do wydawania europejskich ocen technicznych), albo
2) wyznaczone przez ministra właściwego do spraw budownictwa, lokalnego planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa instytuty badawcze w rozumieniu ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych, zwane krajowymi jednostkami oceny technicznej. Krajowe jednostki oceny technicznej będą musiały spełniać wymagania dotyczące jednostek do spraw oceny technicznej, określone w tabeli 2 załącznika IV do rozporządzenia nr 305/2011.
Nowe przepisy zawierają bardzo istotne z punktu widzenia producentów wyrobów budowlanych postanowienia przejściowe zapisane w:
1) ustawie z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o wyrobach budowlanych, ustawy – Prawo budowlane oraz ustawy o zmianie ustawy o wyrobach budowlanych oraz ustawy o systemie oceny zgodności:
– wyroby wprowadzone do obrotu ze znakiem budowlanym przed dniem wejścia w życie art. 1 pkt 5-7 ustawy (tj. przed 1 stycznia 2017 r.) mogą być udostępniane na rynku krajowym po tym dniu,
– dla tych wyrobów budowlanych producent może sporządzić krajową deklarację właściwości użytkowych na podstawie krajowej deklaracji zgodności wydanej przed dniem wejścia w życie art. 1 pkt 5-7 ustawy,
– aprobaty techniczne wydane przed dniem wejścia w życie art. 1 pkt 5–7 ustawy mogą być wykorzystywane jako krajowe oceny
techniczne do końca okresu ważności tych aprobat;
2) projekcie rozporządzenia w sprawie deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (projekt z dnia 18 lipca 2016 r.):
– producent wyrobu budowlanego, który zgodnie z przepisami obowiązującymi do dnia 31 grudnia 2016 r. nie był objęty obowiązkiem znakowania znakiem budowlanym, nie jest zobowiązany do dnia 30 czerwca 2018 r. sporządzać krajowej deklaracji właściwości użytkowych przy wprowadzaniu do obrotu lub udostępnianiu na rynku krajowym tego wyrobu budowlanego,
– producent wyrobu budowlanego, który sporządził krajową deklarację właściwości użytkowych na podstawie art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r., może stosować do dnia 30 czerwca 2016 r. sposób znakowania wyrobu znakiem budowlanym oraz zakres informacji towarzyszącej temu wyrobowi zgodnie z przepisami obowiązującymi do dnia 31 grudnia 2016 r.
mgr inż. Anna Panek
Instytut Techniki Budowlanej
Bibliografia
1. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 883 z późn. zm.).
2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie sposobów deklarowania zgodności wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (Dz.U. z 2004 r Nr 198, poz. 2041 z późn. zm.).
3. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 8 listopada 2004 r w sprawie aprobat technicznych oraz jednostek organizacyjnych upoważnionych do ich wydawania (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1040).
4. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG (Dz.U. UE z 2011 r L 88, s. 5).
5. Projekt rozporządzenia w sprawie deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (z dnia 18 lipca 2016 r.).
