Zagrożenia w budownictwie – budynki wysokie mieszkalne

Budowa wysokich budynków mieszkalnych, co do zasady, nie różni się pod względem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy od budowy ich mniejszych odpowiedników. Jednakże skala zagrożeń zarówno publicznych, jak i zagrożeń dla osób pracujących jest diametralnie inna i to powoduje, że budową wysokich budynków powinni kierować ci, którzy mają umiejętność przewidywania zagrożeń i w sposób precyzyjny i systematyczny podchodzą do planowania sposobów zapobiegania tym zagrożeniom.

>>> Bezpieczeństwo na placu budowy

>>> Prace ziemne zgodnie z przepisami BHP

>>> Obowiązki kierownika budowy przy pracach rozbiórkowych i wyburzeniowych

>>> Odpowiedzialność kierownika budowy w zakresie BHP na budowie

>>> Najczęstsze błędy kierowników budów

Jednym z zagadnień, które obrazują problem budowy budynków wysokich, są dojścia do stanowisk pracy. Pracownicy podobnie jak w budynkach niskich jako dojścia wykorzystują nowo wybudowane biegi schodowe. W budynkach wysokich są one często projektowane bez dostępu światła dziennego i bezwzględnym warunkiem bezpieczeństwa osób poruszających się po tych biegach jest zapewnienie ich stałego oświetlenia. Przy tego typu budowach z biegów korzystają dziesiątki pracowników z wielu firm. Zapewnienie oświetlenia biegów schodowych jest zatem elementem koordynacji i tym samym obowiązkiem kierownika budowy lub w jego imieniu generalnego wykonawcy. Oświetlenie powinno działać przez cały czas, gdy wykonywana jest w budynku praca. Wymaga to rozprowadzenia odpowiednich instalacji, które nie będą luźno leżały na schodach czy spocznikach, a także montażu opraw, które zapewnią odpowiednie natężenie światła na całym biegu schodowym. Krawędzie biegów schodowych muszą być wyposażone w balustrady ochronne na całej swojej długości. Balustrady ochronne zgodnie z § 15 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. Nr 47, poz. 401) składają się z poręczy ochronnej usytuowanej na wysokości 1,1 m, krawężnika o wysokości 0,15 m i wypełnienia przestrzeni między tymi dwoma elementami w sposób zabezpieczający pracowników przed upadkiem z wysokości. Przy zabezpieczaniu biegów schodowych najczęściej tym sposobem jest zamontowanie tzw. poręczy pośredniej. Należy pamiętać, że zgodnie z Polską Normą – PN-EN 13374+A1:2019-02 Tymczasowe systemy zabezpieczeń na krawędzi budynków – przestrzeń między poszczególnymi elementami balustrady nie powinna być większa niż 47 cm. Opisane wymagania będą dotyczyły wszystkich balustrad ochronnych przytoczonych w tym artykule. Poważnym problemem są także przewody prowadzone klatkami schodowymi między poszczególnymi kondygnacjami. Jeżeli przewód ma być   prowadzony w pionie, to najbezpieczniej zarówno dla samego przewodu, jak i dla pracowników jest prowadzenie go w tzw. duszy. Wówczas pracownicy się o niego nie potkną, a przewód nie ulegnie zniszczeniu. Jednak przy takiej organizacji przewód na docelowej kondygnacji musi zostać poprowadzony od duszy do konkretnych pomieszczeń. Aby nie stanowić zagrożenia, powinien być poprowadzony górą, czyli podwieszony, ale jest to trudniejsze rozwiązanie i wymagające pomysłu, więc najczęściej przewody te leżą w poprzek przejścia na spoczniku, a czasami na biegu schodowym. Pracownik, który będzie przechodził, niosąc np. materiał, może się potknąć i spaść ze schodów, doznając poważnych obrażeń. Im więcej przewodów, tym trudniej zapanować nad ich zabezpieczeniem, dlatego wraz z postępem budowy na poszczególnych kondygnacjach dla przykładu powinny być zapewniane rozdzielnice, które zmniejszą liczbę przewodów prowadzonych biegami schodowymi. Oczywiście problem nie dotyczy wyłącznie instalacji elektrycznej, ponieważ w ten sposób są doprowadzane także inne media. Zaprojektowanie odpowiednich rozwiązań na etapie planowania budowy nie tylko zmniejszy zagrożenia dla pracowników, ale w dużym stopniu ułatwi prowadzenie prac.

>>> BHP na budowie. Środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkiem

>>> Balustrady ochronne – montaż zgodnie z przepisami

>>> Praca pod napięciem – rozwój techniki, planowanie, bezpieczeństwo

Na budowach budynków wysokich do transportu ludzi i materiałów najczęściej wykorzystywane są windy budowlane towarowo-osobowe. Są to urządzenia podlegające dozorowi technicznemu i w związku z tym na budowie powinny być dostępne odpowiednie dokumenty, takie jak decyzja Urzędu Dozoru Technicznego dopuszczenia do eksploatacji urządzenia wydana na adres konkretnej budowy, instrukcja obsługi urządzenia oraz dziennik konserwacji z wpisami uprawnionego konserwatora dokonywanymi nie rzadziej niż raz na 30 dni. Pracownicy obsługujący urządzenie powinni posiadać uprawnienia UDT do obsługi dźwigów budowlanych. Wykorzystanie windy budowlanej wymusza pozostawienie na każdej kondygnacji otworu umożliwiającego wyjście pracowników i wyładunek towarów. W czasie gdy pomost windy jest na innym poziomie, otwór ten powinien być zabezpieczany przed możliwością upadku pracowników z wysokości. Warto jest także pamiętać o ewentualnych pochylniach umożliwiających ręczny transport ładunków.

Fot. 1. Zabezpieczenie otworu stanowiącego dojście do windy budowlanej

Wszystkie nieobudowane krawędzie stropów, otwory w ścianach zewnętrznych, których dolna krawędź jest poniżej 1,1 m, a także otwory szybów windowych i szachtów instalacyjnych powinny być zabezpieczone balustradami ochronnymi chroniącymi pracowników przed upadkiem z wysokości. Balustrady w większości są łatwe do zdemontowania i w sytuacjach, gdy pracownik musi wykonać jakąś pracę, a balustrada to utrudnia, zdejmuje poręcze i pracuje bez zabezpieczeń. Warto jest zatem zwłaszcza przy budowie budynków wysokich umieścić przy otworach systemowe punkty kotwiczące, do których pracownik będzie mógł się przypiąć indywidualnym sprzętem chroniącym przed upadkiem z wysokości. Obecnie na budowach dostęp do tego sprzętu jest duży, jeżeli jednak pracownik nie ma zapewnionego punktu mocowania, to się nie zabezpieczy. Odpowiednie przygotowanie pracowników i zapewnienie widocznych punktów kotwiczenia w znacznym stopniu zmniejszy skalę problemu i podniesie bezpieczeństwo. Rozwiązania takie powinny być zastosowane także przy szachtach instalacyjnych. Z jednej strony w budynkach wysokich przy szachtach otwory w stropach są duże ze względu na ilość prowadzonej instalacji, a z drugiej strony instalatorzy potrzebują mieć stały dostęp do szachtów, aby wykonywać swoją pracę. Zabezpieczenie ich tradycyjnymi balustradami będzie zatem nietrwałe i będzie wymagać szczególnej czujności osób nadzorujących. Jednym z rozwiązań stosowanych na budowach jest zasłanianie szachtów płytami i zamykanie ich na kłódkę, do której klucz posiada osoba nadzorująca. W momencie usunięcia zabezpieczenia osoba nadzorująca jest na miejscu i może wyegzekwować od pracowników przypięcie się środkami ochrony indywidualnej do punktu kotwiczenia, który jest usytuowany przy szachcie. Jest to systemowe rozwiązanie organizacji pracy, które powoduje, że osoby odpowiedzialne za bezpieczeństwo mają kontrolę nad działaniami pracowników.

Fot. 2. Zabezpieczenie szachtu instalacyjnego

Najwięcej prac wykonywanych podczas wznoszenia budynków wysokich to prace zbrojarskie i betoniarskie różnych elementów konstrukcji. Podczas zbrojenia i betonowania stropów najistotniejszym problemem jest zabezpieczenie pracowników przed   upadkiem z wysokości. Założenie, że pracownicy będą zabezpieczeni środkami ochrony indywidualnej, wymaga zaplanowania i realizacji całego systemu, do którego pracownicy będą mogli się przypiąć. Aby taki system był skuteczny, konieczne jest spełnienie wielu obowiązków – od właściwego doboru całego systemu i wyposażenia pracowników po zapewnienie odpowiedniego sprzętu do ewakuacji pracownika w sytuacji awaryjnej. Jest to bardzo pracochłonne, a i tak na koniec wymaga zapewnienia dużej liczby osób nadzorujących, które będą skutecznie egzekwować od pracowników stosowanie tych zabezpieczeń. Z tego też powodu preferowane są zabezpieczenia zbiorowe, które raz zrealizowane będą służyły przez dłuższy czas. Jednakże w tym przypadku skuteczne rozwiązania wymagają wcześniejszego zaplanowania i przygotowania, balustrady ochronne bowiem muszą być zamontowane do szalunków. Konieczny jest zatem wybór odpowiedniego systemu mocowań, a także zaprojektowanie deskowań umożliwiających montaż balustrad. Warto w takim przypadku rozważyć utworzenie wokół obrysu stropu pomostu, po którym pracownicy będą mogli się bezpiecznie przemieszczać. Wiele firm budowlanych stosuje przy tego typu pomostach podwyższone balustrady ze względu na fakt, że pomost ostatecznie znajduje się niżej niż poziom stropu, na którym pracują pracownicy. W efekcie balustrada wystaje 1,1 m ponad poziom stropu i stanowi skuteczne zabezpieczenie dla pracujących.

Fot. 3. Zabezpieczenie osób podczas zbrojenia stropu

Zastosowanie balustrad umocowanych do szalunków pozwala na zabezpieczenie pracowników na wszystkich etapach prac: podczas zbrojenia, betonowania, a także w czasie dalszej pracy na stropie. Przy wykonywaniu prac zbrojarskich pionowych elementów konstrukcji (ściany, filary) pracownicy powinni pracę wykonywać z kolumn systemowych rusztowań, unikając pracy z drabin. Podczas betonowania pionowych elementów konstrukcji niezwykle ważne jest zapewnienie pracownikom stabilnego pomostu, który pomieści odpowiednią liczbę osób uczestniczących w betonowaniu. Tu niezwykle przydatne są systemowe pomosty dostarczane przez producentów szalunków.

Ważne jest, aby pamiętać, że pomosty te muszą mieść balustrady ochronne ze wszystkich stron, a także zapewnione bezpieczne wejście na pomost.

Fot. 5. Zadaszenie przejścia w strefie niebezpiecznej

Szczególnym wyzwaniem pod względem bezpieczeństwa są prace elewacyjne, które się odbywają z bardzo wysokich rusztowań. Konieczna jest nie tylko niezwykła precyzja montażystów, którzy ze względu na wysokość nie mogą sobie pozwolić na jakiekolwiek odchylenia od pionu. Niezbędny jest także precyzyjny nadzór nad samym procesem montażu i szczegółowy odbiór ze strony kierownika budowy, obejmujący m.in. poprawność posadowienia rusztowania, stężenia konstrukcji czy zakotwienia. Najistotniejsze podczas odbioru rusztowania jest sprawdzenie, czy jest ono zmontowane zgodnie z dokumentacją producenta (rusztowania systemowe) lub indywidualnym projektem. Warto w tym miejscu wspomnieć, że zgodnie z przepisami rusztowania przed dopuszczeniem do eksploatacji muszą zostać odebrane przez kierownika budowy lub osobę uprawnioną. Osobą uprawnioną jest osoba posiadająca uprawnienia budowlane w specjalności konstrukcyjno-budowlanej. Odbiór powinien zostać potwierdzony wpisem do dziennika budowy lub protokołem obejmującym informacje o:

1) użytkowniku rusztowania,

2) przeznaczeniu rusztowania,

3) wykonawcy montażu z podaniem imienia i nazwiska albo nazwy oraz numeru telefonu,

4) dopuszczalnym obciążeniu pomostów i konstrukcji,

5) dacie przekazania do użytkowania,

6) oporności uziomu,

7) terminach kolejnych przeglądów rusztowania.

Dokument, który nie zawiera tych informacji lub nie jest podpisany przez osobę posiadającą uprawnienia budowlane w specjalności konstrukcyjno-budowlanej, nie stanowi podstawy do dopuszczenia danego rusztowania do eksploatacji.

Fot. 4. Systemowy pomost z drabinką

W przypadku rusztowań ustawionych przy wysokich budynkach najczęściej nie ma problemu z nieprawidłowym posadowieniem. Montażyści pilnują zastosowania właściwych rozwiązań, bo wpływa to w znaczącym stopniu na bezpieczeństwo konstrukcji. Dla porządku wspomnieć należy jednak o dwóch podstawowych zasadach. Każdy stojak rusztowania powinien być zakończony stopą, która musi być oparta na podkładzie całą swoją powierzchnią. Stopy stojaków usytuowanych prostopadle do ściany budynku powinny być ustawione na jednym podkładzie – odstąpienie od tej zasady jest możliwe wyłącznie wtedy, gdy wymaga tego nośność podłoża.

Stężenie oraz kotwienie rusztowań usytuowanych przy budynkach wysokich jest szczególnie istotne ze względu na bezpieczeństwo konstrukcji. Warunki dotyczące tych zagadnień są określone przez producenta w instrukcji lub przez projektanta w indywidualnym projekcie, dlatego bez dostępu do tych dokumentów kierownik budowy nie ma możliwości potwierdzenia poprawności montażu. Należy także zwrócić szczególną uwagę na kompletność balustrad ochronnych. Balustrady powinny być na każdej krawędzi podestu, z której może spaść pracownik: od czoła rusztowania, od szczytów, a także od wewnętrznej strony, jeżeli rusztowanie wystaje poza obrys budynku lub znajduje się w odległości od ściany większej niż 0,2 m. Krawężniki na rusztowaniu pełnią podwójną funkcję, są bowiem składowym elementem balustrady ochronnej chroniącej pracowników przed upadkiem z wysokości, a także zapobiegają spadaniu przedmiotów. Im wyższa wysokość, tym zagrożenie większe i z tego powodu poza krawężnikami, które nie likwidują całkowicie zagrożenia, konieczne jest stosowanie siatek ochronnych.

Przy pracach na wysokości, w tym nie tylko przy rusztowaniach, ale także przy wszelkich pracach prowadzonych na stropach (np. szalowaniu, murowaniu), na dole występują strefy niebezpieczne, w których najczęściej poruszają się pracownicy. Zgodnie z przepisami strefa niebezpieczna ma szerokość jednej dziesiątej wysokości, z której mogą spaść przedmioty, lecz nie mniej niż 6 m. Jeżeli zostaną zastosowane rozwiązania zmniejszające ryzyko upadku przedmiotów (np. siatki ochronne), to szerokość strefy może być zmniejszona. Nie zmienia to jednak faktu, że jeżeli obszar tych 6 m wychodzi poza teren budowy i obejmuje teren dostępny dla osób postronnych, to przejścia w tej strefie zawsze powinny być zadaszone. Także przejścia na terenie budowy, które się znajdują w strefie niebezpiecznej, powinny być zadaszone, aby zminimalizować ryzyko upadku przedmiotów na pracownika. Hełm ochronny może nie być wystarczająco skuteczną ochroną przy upadku ciężkich przedmiotów z dużej wysokości. Na koniec zagadnienie będące raczej kwestią higieny niż bezpieczeństwa, ale to także obejmują przepisy bhp. Przy budowie budynków wysokich, zwłaszcza mieszkalnych, ważną kwestią nie tylko dla pracowników, ale także dla inwestorów i późniejszych użytkowników jest zapewnienie pracownikom odpowiedniej liczby toalet. Toalety powinny być oddalone od stanowisk pracy nie więcej niż 125 m. W zależności od powierzchni budynku warto pamiętać, że na poszczególnych kondygnacjach, gdzie prowadzone są prace, powinna być przenośna toaleta.

Omówione w artykule zagadnienia są tylko częścią problemów związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy przy budowie wysokich budynków mieszkalnych. Wybrałam je ze względu na dużą ilość nieprawidłowości występujących na tego typu budowach. Pamiętać jednak należy, że ze względu na wysokości, na jakich są wykonywane prace, zagrożenia są większe i tym bardziej istotne jest wcześniejsze ich zidentyfikowanie i szczegółowe zaplanowanie rozwiązań zmniejszających ryzyko.

Dagmara Kupka specjalista ds. bhp w budownictwie

Polecamy: Produkty budowlane