Zabytki nieruchome – zasady prowadzenia robót budowlanych

Zabytki nieruchome są pomnikiem minionych epok, źródłem tożsamości narodowej oraz udokumentowaniem historii ludzkości [1]. Charakteryzuje je wyjątkowa wartość społeczno-kulturowa, naukowo-dydaktyczna oraz zazwyczaj materialno-ekonomiczna [2]. Ze względu na to zabytki nieruchome podlegają też szczególnej ochronie państwa, która przejawia się zarówno w zakresie ustalenia specjalnych warunków prowadzenia robót budowlanych przy obiektach zabytkowych, jak i w określeniu wymagań dotyczących kwalifikacji osób nadzorujących prowadzone roboty budowlane.

Zabytki nieruchome. Podstawowe warunki realizacji robót budowlanych

Zgodnie z art. 3 pkt 1 ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami [3], zabytkiem jest nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki, bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Zabytkiem nieruchomym natomiast jest nieruchomość, jej część lub zespoły, spełniające warunki zabytku, które zostały wskazane wyżej. Wykonywanie robót budowlanych¹ przy obiekcie zabytkowym wpisanym do rejestru zabytków oraz w otoczeniu zabytku wymaga spełnienia bardziej rygorystycznych warunków niż w przypadku prowadzenia robót przy obiekcie niebędącym zabytkiem. Jak bowiem wynika z przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane [4], w przypadku realizacji robót budowlanych przy zabytku nieruchomym, oprócz nakazu spełnienia wymagań wynikających z ustawy [5], należy uwzględnić jednocześnie przepisy ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami [3].

© Pictures news – stock.adobe.com

Zastosowanie się do przepisów Prawa budowlanego nie zwalnia z obowiązku uzyskania wymaganego przepisami ustawy [3] stosownego pozwolenia właściwego organu ochrony zabytków [5] i odwrotnie.

Zgodnie z art. 36 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, podstawowym warunkiem prowadzenia jakichkolwiek robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru jak i w otoczeniu zabytku nieruchomego jest uzyskanie pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków². Należy jednak podkreślić, że uzyskanie decyzji o pozwoleniu na budowę winno być poprzedzone pozwoleniem wojewódzkiego konserwatora zabytków na prowadzenie zamierzonych robót budowlanych. Oznacza to, że ważna jest w tym przypadku kolejność stosowanej procedury [6], a przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę jest wymagane uzyskanie pozwolenia na prowadzenie tych robót, wydanego przez właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków. Wskazany organ jest zobowiązany zająć stanowisko w sprawie wniosku o pozwolenie na budowę w terminie 30 dni od dnia jego doręczenia. Niezajęcie stanowiska w tym terminie jest traktowane jako brak zastrzeżeń do przedstawionych we wniosku rozwiązań projektowych³. Pozwolenie wojewódzkiego konserwatora zabytków jest wydawane w formie decyzji administracyjnej. Zatem niedopuszczalna i nieskuteczna jest jakakolwiek inna forma wyrażenia zgody na prowadzenie planowanych robót budowlanych [7].

Do wymienionego pozwolenia odnosi się regulacja zawarta w art. 35 ust. 3, w związku z art. 35 ust. 1 pkt 3 Prawa budowlanego, przewidująca, że, w razie stwierdzenia braku pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków na prowadzenie robót budowlanych przy obiekcie budowlanym wpisanym do rejestru zabytków lub na obszarze wpisanym do rejestru zabytków, właściwy organ administracji architektoniczno-budowlanej powinien nałożyć postanowieniem obowiązek usunięcia tej nieprawidłowości, określając termin jej usunięcia, a po niewywiązaniu się z tego, wydać decyzję o odmowie zatwierdzenia projektu i udzielenia pozwolenia na budowę.

Inna procedura jest stosowana w przypadku obiektów budowlanych oraz obszarów niewpisanych do rejestru zabytków, a ujętych w ich gminnej ewidencji. Wówczas pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego wydaje właściwy organ w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków⁴. Dokonanie przedmiotowego uzgodnienia spoczywa na organie prowadzącym postępowanie w przedmiocie pozwolenia na budowę lub rozbiórkę, dlatego też nie ma podstaw prawnych do nakładania takiego obowiązku na inwestora [8].

Należy przy tym podkreślić, że stanowisko wojewódzkiego konserwatora zabytków jest wiążące dla organu administracji architektoniczno-budowlanej. Oznacza to, iż pozytywna decyzja tego organu przesądza o możliwości wydania pozwolenia na budowę, natomiast negatywna wyklucza możliwość udzielenia inwestorowi takiego pozwolenia [9].

© guruXOX – stock.adobe.com

Niezbędne kwalifikacje osób nadzorujących prowadzenie robót budowlanych przy zabytkach nieruchomych

Robotami budowlanymi przy zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru kieruje albo nadzór inwestorski wykonuje osoba posiadająca uprawnienia budowlane określone przepisami Prawa budowlanego oraz która przez co najmniej 18 miesięcy brała udział w robotach budowlanych prowadzonych przy zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru lub inwentarza muzeum będącego instytucją kultury⁵.

Oznacza to, że spełnienie tych wymagań dotyczy jedynie kierownika budowy lub robót budowlanych oraz inspektora nadzoru inwestorskiego. Z kolei wykonywanie innych funkcji, w tym projektanta oraz sprawdzającego projekt budowlany, nie wymaga dokumentowania doświadczenia przy zabytkach, a jedynie wylegitymowania się uprawnieniami budowlanymi w odpowiedniej specjalności oraz przynależnością do właściwej izby samorządu zawodowego.

Zatem w każdym ze wskazanych przypadków podstawą do wykonywanywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie przy obiektach zabytkowych są uprawnienia budowlane wydane na zasadach ogólnych, tzn. na mocy przepisów ustawy – Prawo budowlane i aktów wykonawczych do niej, a w pewnych przypadkach dodatkowo doświadczenie w pracy przy tego typu budowlach.

Polecamy: Wykorzystanie termowizji w obiektach zabytkowych

Zgodnie z art. 37g ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami [3] udział w robotach budowlanych potwierdzają świadectwa, w tym dotyczące odbytych praktyk zawodowych, oraz inne dokumenty zaświadczające o udziale w tych pracach, badaniach lub robotach bądź zatrudnienie przy tych pracach, wydane przez kierownika jednostki organizacyjnej, na rzecz której te prace, badania lub roboty były wykonywane, albo przez osobę, pod której nadzorem były realizowane, w tym zakresy obowiązków na stanowiskach pracy w muzeum będącym instytucją kultury lub zaświadczenia wydane przez wojewódzkich konserwatorów zabytków.

Spełnienie powyższych wymagań podlega kontroli wojewódzkiego konserwatora zabytków, właściwego dla miejsca położenia zabytku, do którego składa się wniosek o wydanie pozwolenia na prowadzenie robót budowlanych przy tym zabytku.

Szczególne warunki należy także spełnić podejmując się pełnienia funkcji rzeczoznawcy przy obiektach zabytkowych. Wymogi te wynikają z przepisów rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 10 maja 2004 r. w sprawie rzeczoznawców Ministra Kultury w zakresie opieki nad zabytkami [10]. Zgodnie z § 2 ust. 1 tego rozporządzenia warunkami uzyskania tytułu rzeczoznawcy w zakresie opieki nad zabytkami są: korzystanie z pełni praw cywilnych i obywatelskich, posiadanie co najmniej 10-letniej praktyki w wykonywaniu zadań w określonej dziedzinie opieki nad zabytkami i wysokiego poziomu wiedzy w określonej dziedzinie opieki nad zabytkami oraz dawanie rękojmi należytego wykonywania obowiązków rzeczoznawcy. Uprawnienia rzeczoznawcy są nadawane przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego na określony czas 3 lat⁶.

Zabytki nieruchome – szczególne warunki prowadzenia robót budowlanych. Podsumowanie

System ochrony zabytków nieruchomych w Polsce jest złożony, a jego podstawy wynikają przede wszystkim z przepisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, ale nie tylko. W zakresie prowadzenia robót budowlanych bardzo istotną regulacją jest bowiem ustawa – Prawo budowlane, która określa podstawowe zasady prowadzenia wszelkich prac budowlanych.

W odniesieniu do obiektów wpisanych do rejestru zabytków ustawodawca przewidział bardziej rygorystyczne wymogi formalne w zakresie prowadzenia robót budowlanych oraz kwalifikacji osób mogących pełnić samodzielne funkcje techniczne przy obiektach zabytkowych, co ma gwarantować ochronę szczególnych wartości tego rodzaju obiektów. Ochrona zabytków jest zadaniem organów administracji publicznej. Przy czym podstawowa rola przypada organom ochrony zabytków, w tym wojewódzkim konserwatorom zabytków, którzy są zobowiązani wydać decyzję zezwalającą na prowadzenie robót budowlanych przy zabytku nieruchomym lub decyzję o odmowie prowadzenia takich robót.

Artykuł ukazał się w „Budownictwie i Prawie” nr 2/2019.

Literatura

1. T. Sienkiewicz, Służba dobru wspólnemu i tożsamości narodowej w ochronie zabytków [w:] K. Kułak-Krzysiak, J. Parchomiuk (red.), Służąc dobru wspólnemu, Warszawa 2016 oraz J. Smarż, Zakres i formy ochrony zabytków nieruchomych w polskim porządku prawnym [w:] A. Świątkowska, W. Wojtyła (red.), 600 lat parafii Zakrzew. Aspekty historyczne, kulturowe i prawne, Instytut Naukowo-Wydawniczy „Spatium”, Radom 2018.
2. J. Zajadło, K. Zeidler, Wartość zabytku [w:] K. Zeidler (red.), Leksykon prawa ochrony zabytków. 100 podstawowych pojęć, C.H.Beck, Warszawa 2010.
3. Ustawa z 23.07.2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2018 r. poz. 2067).
4. Ustawa z dnia 7.07.1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2018 r. poz. 1202, z późn. zm.).
5. Wyrok WSA z dnia 11.09.2009 r., I SA/Wa 530/2009, Legalis Numer 239962 oraz wyrok NSA z dnia 19.12.2014 r., II OSK 1345/13, Legalis Numer 1330008.
6. A. Żak-Stobiecka, Udział wojewódzkiego konserwatora zabytków w procesie urbani- styczno-budowlanym, cz. II, „Nieruchomości” nr 4/2018.
7. Wyrok NSA z dnia 20.06.2012 r., II OSK 524/11, Legalis Numer 779020.
8. Wyrok WSA z dnia 31.01.2013 r., II SA/Lu 1048/12, Legalis Numer 627940.
9. Uchwała 7 sędziów NSA z dnia 9.11.1998 r., OPS 8/98, Legalis Numer 42327.
10. Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 10.05.2004 r. w sprawie rzeczoznawców Ministra Kultury w zakresie opieki nad zabytkami (Dz.U. Nr 124 poz. 1302).

¹ Zgodnie z art. 3 pkt 7 ustawy – Prawo budowlane, przez roboty budowlane należy rozumieć budowę, a także prace polegające na przebudowie, montażu, remoncie lub rozbiórce obiektu budowlanego.

² Por. art. 29 ust. 4 pkt 2 ustawy – Prawo budowlane.

³ Por. art. 39 ust. 1 i 4 ustawy – Prawo budowlane.

⁴ Por. art. 39 ust. 3 ustawy – Prawo budowlane oraz wyrok WSA z dnia 16.03.2018 r., VII SA/Wa 1067/17, Legalis Numer 1761476.

⁵ Por. art. 37c ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz wyrok WSA z dnia 21.06.2018 r., VII SA/Wa 1084/18, Legalis Numer 1835609.

⁶ Por. § 5 Rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 10.05.2004 r. w sprawie rzeczoznawców Ministra Kultury w zakresie opieki nad zabytkami (Dz.U. Nr 124, poz. 1302).

Zobacz też: Dworzec Warszawa Centralna zabytkiem