Terminy przeprowadzania kontroli stanu technicznego instalacji elektrycznych niskiego napięcia

06.06.2013

Częstość i zakres kontroli instalacji są istotne ze względu na wymagania prawne związane z zapewnieniem bezpieczeństwa pracy oraz potrzebą efektywnej ekonomicznie eksploatacji instalacji.

Ocena stanu instalacji

W trakcie użytkowania instalacji – wyposażonej nawet w najbardziej nowoczesne aparaty i materiały – w miarę upływu czasu eksploatacji następuje jej zużycie powodujące pogarszanie się stanu technicznego. Skutkiem jest:

– wzrost zawodności działania urządzeń elektrycznych, co wpływa na powstawanie przerw w dostawach energii elektrycznej,

– obniżenie poziomu ochrony przeciwporażeniowej,

– wzrost zagrożenie pożarowego.

Są to podstawowe powody uzasadniające wykonywanie okresowych kontroli połączonych z bieżącymi naprawami, których celem jest utrzymanie właściwego poziomu technicznego w czasie użytkowania.

Ocenę stanu instalacji określamy, analizując:

– warunki zewnętrzne, w jakich pracuje instalacja, 

– wyniki szczegółowych oględzin oraz pomiarowego badania instalacji.

 

© ibphoto – Fotolia.com

 

Warunki zewnętrzne, w jakich pracuje instalacja, określamy za pomocą:

– klas wpływów, którym poddana jest dana instalacja:

a) w kategorii A – określającej warunki  środowiskowe – szkodliwe i niszczące,

b) w kategorii B – określającej wpływ sposobu użytkowania na szybkości zużywania się instalacji,

c) w kategorii C – określającej zagrożenia wynikające z konstrukcji obiektu budowlanego;

– wielkości obiektu, w którym pracuje instalacja, określonej powierzchnią zabudowy oraz powierzchnią dachu.

Wartości graniczne:

a) powierzchnia zabudowy – 2000 m2

b) powierzchnia dachu – 1000 m2.

Szczegółowe oględziny oraz badania pomiarowe parametrów technicznych instalacjipowinny objąć obserwację bieżącej pracy instalacji, tak aby zebrać informacje na temat:

– parametrów energii: ilości pobieranej energii, mocy, rozpływu prądów, spadków napięcia,

– rodzaju odbiorników, skutków energetycznych powodowanych przez zmiany w technologii

– produkcji, zmiany w taryfach dostawców energii, strat energii wynikających z niekorzystnych parametrów dostarczanej energii,

– rodzaju instalacji, zastosowanych środków ochrony przeciwporażeniowej, zabezpieczeń przetężeniowych, czasu użytkowania aparatów,

– możliwości oszczędności energii elektrycznej poprzez kompensację mocy biernej, zmianę częstotliwości i napięcia, automatyczną zmianę ilości dostarczanej energii do urządzeń w zależności od zapotrzebowania,

– zastosowania czujników zbliżeniowych i fotoelektrycznych, filtrów wyższych harmonicznych itp.

 

 

Określenie rodzaju instalacji oraz odbiorników ma na celu opisanie instalacji z uwzględnieniem części o różnych napięciach, liczby faz, podziału na układy TN, TT i IT, jak też zidentyfikowanie rodzaju odbiorników elektrycznych oraz określenie ich charakteru: grzewcze, napędy silnikowe, oświetleniowe itp.

Włączenie do zakresu okresowej kontroli stanu instalacji informacji pozwalających ocenić instalację pod względem efektywności energetycznej przyczynia się do zastosowania rozwiązań technicznych niosących ze sobą efekty ekonomiczne. Takie postępowanie pozwala zmienić sposób widzenia okresowych kontroli wymaganych przez Prawo budowlane – nie tylko jako elementu zapobiegania obniżającym się w czasie eksploatacji parametrom technicznym, ale też jako sposobu na szukanie rozwiązań zmniejszających koszty lub zwiększających produkcję. Wynika stąd propozycja łączenia okresowych kontroli instalacji pod względem bezpieczeństwa z ekonomiczną analizą efektywności eksploatacji.

Podana tabela umożliwia w prosty sposób określenie częstość kontroli, przeglądów instalacji elektrycznych w zależności od wpływów zewnętrznych oraz wielkości obiektu, w którym pracuje instalacja.

Można przeprowadzić uproszczoną analizę konieczności skracania czasu między kolejnymi kontrolami okresowymi instalacji elektrycznych. Należy uwzględnić występujące czynniki:

szkodliwe i niszczące,

powodujące zwiększenie możliwości porażenia, pożaru lub wybuchu,

związane z konstrukcją budynku

na podstawie następujących parametrów:

– temperatury otoczenia – jest poza zakresem (od –5oC do +40oC),

– obecności wody  – występują swobodnie spadające krople wody, rozbryzgi, strumienie,

– obecności obcych ciał stałych – występują małe przedmioty o wielkości mniejszej niż 2,5 mm, zapylenie,

– obecności substancji powodujących korozję – występują bezpośrednie wpływy atmosferyczne,

– styczności ludzi z potencjałem ziemi – jest częsta (duża liczba części przewodzących) lub ciągła (kotły, zbiorniki),

– warunków ewakuacji i rodzaju osób – występuje duże zagęszczenie (szkoły, budynki wysokościowe, hotele, biurowce, kina, domy towarowe, dzieci, szpitale, niepełnosprawni itd.),

– rodzaju produkowanych lub magazynowanych towarów – występuje zagrożenie pożarowe, wybuchem, skażeniem (obróbka drewna, stodoły, fabryki papieru, stacje paliw, produkcja spożywcza itd.),

– konstrukcji obiektów budowlanych – zastosowano materiały zapalne, możliwe jest intensywne rozprzestrzenianie się ognia (budynki drewniane, wysokościowe, wymuszona wentylacja itd.),

– znacznej wielkości obiektu budowlanego – powierzchnia zabudowy większa niż 2000 m2 lub dachu większa niż 1000 m2, co powoduje zagrożenie związane z rozprzestrzenianiem się w danym obiekcie  np. pożaru.

 

Tab.  Wyznaczenie częstości kontroli stanu instalacji elektrycznych w zależności od warunków zewnętrznych określonych kategoriami wpływów A, B, C (opracowanie autora)

Kategoria A: czynniki środowiskowe, w jakich pracuje instalacja (czynniki szkodliwe i niszczące)

 

 AA   temperatura otoczenia [oC]            

 

AB  wilgotność [%] i  temp. [oC]  

 

  AC   wysokość n.p.m. (m)          

 

Kl. wpływu AA1

 

od –60

 

do   +5

 

AB1

 

od 3 do 100

 

od –60 do +5

 

AC1

 

 

2000

 

AA2

 

  –40

 

   +5

 

AB2

 

10       100

 

–40      +5

 

AC2

 

 

2000

 

AA3

 

  –25

 

   +5

 

AB3

 

10       100

 

–25     +5

 

 

AA4

 

     –5

 

+40

 

AB4

 

   5          95

 

   –5   +40

 

AA5

 

    +5

 

+40

 

AB5

 

   5          85

 

   +5   +40

 

AA6

 

    +5

 

+60

 

AB6

 

10       100

 

   +5   +60

 

AA7

 

  –25

 

+55

 

AB7

 

10       100

 

 –25  +55

 

AA8

 

  –50

 

+40

 

AB8

 

10       100

 

 –50  +40

 

        AD                          woda

 

        AE                       obce ciała

 

AF

 

korozja

 

AD1

 

Pomijalne

 

AE1

 

Nieistotne

 

AF1

 

Sporadyczna

 

AD2

 

Krople

 

AE2

 

Małe

 

AF2

 

Atmosferyczna

 

AD3

 

Rozpylania

 

AE3

 

Istotnie małe

 

AF3

 

Okresowa

 

AD4

 

Rozbryzgi

 

AE4

 

Lekki kurz

 

AF4

 

Ciągła

 

AD5

 

Strumienie

 

AE5

 

Średni kurz

 

 

AD6

 

Fala

 

AE6

 

Ciężki kurz

 

AD7

 

Zanurzenie

 

 

AD8

 

Zatopienie

 

        AG           udary mechaniczne

 

        AH                       wibracje

 

   AJ    inne  narażenia  mechaniczne

 

AG1

 

Niski

 

AH1

 

Niskie

 

AJ

 

W opracowaniu

 

AG2

 

Średni

 

AH2

 

Średnie

 

 

AG3

 

Wysoki

 

AH3

 

Wysokie

 

        AK                    flora i pleśń

 

        AL                          fauna

 

AM  wpływy elektromagnetyczne

 

AK1

 

Nie niebezpieczne

 

AL1

 

Nie niebezpieczne

 

AM-1

 

Harmoniczne

 

AK2

 

Niebezpieczne

 

AL2

 

Niebezpieczne

 

AM-2

 

Napięcia sygnałowe

 

 

 

AM-3

 

Amplituda napięcia

 

AM-4

 

Niesymetria napięć

 

AM-5

 

Częstotliwość sieciowa

 

AM-6

 

Skład. stała w nap. a.c.

 

       AN   promieniowanie słoneczne

 

       AP   efekty  sejsmiczne

 

                              AQ                                                       oświetlenie

 

AN1

 

Niskie

 

AP1

 

Normalne

 

AQ1

 

Pomijalne

 

AN2

 

Średnie

 

AP2

 

Małe uszkodzenia

 

AQ2

 

Pośrednie

 

AN3

 

Wysokie

 

AP3

 

Średnie uszkodzenia

 

AQ3

 

Bezpośrednie naświetlenie

 

 

AP4

 

Duże uszkodzenia

 

 

AR   ruch powietrza 

 

 AS   wiatr

 

AR1

 

Mały

 

AS1

 

Mały

 

AR2

 

Średni

 

AS2

 

Średni

 

AR3

 

Duży

 

AS3

 

Duży

 

Kategoria B: użytkowanie budowli (zagrożenie porażeniem, pożarem lub wybuchem)

 

BA   uprawnienia osób

 

BB   rezystancja ciała człowieka

 

 BC   styczność z ziemią

 

Kl. wpływu BA1

 

Postronne

 

BB1

 

Normalne R > 1kΩ

 

BC1

 

Brak

 

BA2

 

Dzieci

 

BB2

 

Trudne R ≤ 1kΩ

 

BC2

 

Niska, rzadka

 

BA3

 

Upośledzone

 

 

BC3

 

Częsta

 

BA4

 

Poinstruowane

 

BC4

 

Stała

 

BA5

 

Wykwalifikowane

 

Podstawa prawna:

1. Prawo budowlane – art. 62

2. PN-IEC 60364-3:2000

3. PN-HD 60364-5.51:2011

4. PN-HD 60364-6:2008

5. Rozporządzenie MI w sprawie warunków technicznych

BD     warunki   ewakuacji

 

BE   używane materiały

 

BD1

 

Mała gęstość/łatwe wyj.

 

BE1

 

Brak ryzyka

 

BD2

 

Mała gęstość/trudne wyj.

 

BE2

 

Ryzyko pożaru

 

BD3

 

Duża gęstość/łatwe wyj.

 

BE3

 

Ryzyko eksplozji

 

BD4

 

Duża gęstość/trudne wyj.

 

BE4

 

Ryzyko  skażeniem

 

Kategoria C: konstrukcja obiektu budowlanego

 

  CA        materiały   konstrukcyjne

 

CB   projekt. konstrukcja  budynku

 

     

 

                       

Kl. wpływu  CA1

 

Niepalne

 

CB1

 

Ryzyko pomijalne

 

CA2

 

Palne

 

CB2

 

Rozprzestrzenienie się ognia

 

 

CB3

 

Ryzyko

 

CB4

 

Elastyczny lub przenośny

 

1) kontrola raz na pięć lat, gdy wszystkie klasy w  kategoriach A, B i C są:

 

             kolor ciemny

 

2) kontrola raz w roku, gdy jedna z klas w kategoriach A, B lub C jest:

 

             kolor jasny

 

3) kontrola raz na pół roku, gdy powierzchnia zabudowy jest większa niż 2000 m2 lub dachu większa niż 1000 m2, ale tylko dla instalacji w jednej z klas A, B, C.

 

             kolor jasny

 

 

Częstość przeglądów – kontroli

Określenie częstości i zakresu kontroli stanu technicznego instalacji elektrycznych ma duże znaczenie ze względu na wymagania prawne związane z zapewnieniem bezpieczeństwa pracy oraz potrzebą efektywnej ekonomicznie eksploatacji instalacji elektrycznych. Powinna ona być ujęta w instrukcjach eksploatacji.

Z praktyki eksploatacyjnej wynika, że w okresie pięciu lat można podjąć działania, które oprócz zapewnienia zgodności postępowania z obowiązującym prawem pozwolą uzyskać znaczące korzyści materialne i funkcjonalne. Przyjmowanie biernej postawy w tym zakresie oraz argumentowanie, że właściwie nic się nie zmieniło i tym samym nic nie trzeba robić,  „bo przecież nic się nie dzieje”, zmniejsza bezpieczeństwo pracy oraz przynosi znaczące straty w prowadzonej działalności gospodarczej, wynikające z tego, że nie uwzględnia się zmian powodowanych starzeniem się materiałów i biernie się poddaje zastanemu stanowi, nie wykorzystując szans wynikających z postępu technicznego oraz nie przeciwdziałając zagrożeniom tworzonym przez otoczenie zewnętrzne (np. zmiana technologii, zmiana przeznaczenia pomieszczeń).

Polskie Prawo budowlane uznaje okres nie dłuższy niż pięć lat za maksymalny czas między kolejnymi okresowymi kontrolami stanu technicznego obiektów budowlanych – w tym oczywiście instalacji elektrycznych.

Terminy wymagane przez Prawo budowlane i inne akty prawne są następujące:

– do pięciu lat – dla instalacji elektrycznych poddanych normalnym wpływom zewnętrznym,

– do jednego roku – dla instalacji poddanych wpływom zewnętrznym niezaliczonym do normalnych, wymagających specjalnych zabezpieczeń,

– co najmniej dwa razy w roku w przypadku instalacji elektrycznych narażonych na szkodliwe i niszczące oddziaływania zewnętrzne w budynkach o powierzchni zabudowy przekraczającej 2000 m2 oraz  innych  obiektach budowlanych o powierzchni dachu przekraczającej 1000 m2.

Terminy należy wyznaczać dla całej instalacji i dla poszczególnych części, zależnie od zróżnicowania pod względem np. sposobu użytkowania, warunków środowiskowych.

 

Zakres kontroli

Część obejmująca analizę bieżącej pracy oraz oględziny instalacji

Przecenianym elementem kontroli są tzw. pomiary, natomiast niedocenianym i często pomijanym elementem kontroli są szczegółowe oględziny oraz analiza bieżącej pracy instalacji, w wyniku których ocenia się:

– podstawową ochronę przed porażeniem, tj. przed dotykiem bezpośrednim (izolacja, obudowy),

– prawidłowość doboru i działanie dodatkowej ochrony przed porażeniem, tj. przed dotykiem pośrednim,

– obecność przegród ogniowych, środki ppoż., ochronę przed skutkami działania ciepła,

– dobór aparatów i przewodów do obciążalności prądowej, zwarciowej i ze względu na spadek napięcia,

– dobór i nastawienie zabezpieczeń oraz sygnalizacji urządzeń łączących,

– dobór urządzeń i środków ochrony uwzględniający wpływy zewnętrzne,

– oznaczenia przewodów neutralnych, ochronnych i roboczych,

– aktualizację i umieszczenie schematów w rozdzielnicach, tablic ostrzegawczych i informacyjnych,

– oznaczenie przewodów, zabezpieczeń, łączników, zacisków itp.,

– poprawność połączeń przewodów elektrycznych,

– dostęp do urządzeń umożliwiających obsługę, identyfikację i konserwację,

– aktualność i poprawność dokumentacji technicznej (projekty, inwentaryzacje, instrukcje obsługi),

– dokonanie wpisu do książki obiektu budowlanego,

– możliwość oszczędności energii elektrycznej,

– kwalifikacje osób prowadzących eksploatację.

Część pomiarowa kontroli stanu technicznego instalacji jest następnym elementem kontroli stanu technicznego pozwalającym wzbogacić informacje o sprawności ochrony przeciwporażeniowej oraz o parametrach technicznych związanych z przesyłem energii elektrycznej, takich jak:

– ciągłość przewodów ochronnych i wyrównawczych,

– rezystancja izolacji,

– pomiarowe zbadanie skuteczności  samoczynnego wyłączenia zasilania przez zabezpieczenia przetężeniowe,

– sprawność wyłączników różnicowo-prądowych,

– sprawność działania i funkcjonalność urządzeń elektrycznych (łączników, sygnalizacji, zabezpieczeń),

– wpływ działania ciepła na sprawność instalacji, np. pomiar temperatury aparatów i przewodów,

– pobór prądu oraz spadki napięcia,

– rezystancja uziemień i ich rozmieszczenie w sieciach  TN, IT, TT,

– parametry rozdzielnic i tablic,

– parametry maszyn elektrycznych.

Część dokumentacyjna kontroli to:

– sprawdzenie zaleceń z poprzedniej kontroli,

– zbadanie aktualności dokumentacji technicznej i naniesienie wprowadzonych zmian,

– sporządzenie protokołu kontroli zawierającego ocenę poszczególnych elementów instalacji, zaktualizowane schematy, wyniki pomiarowe, wyznaczone terminy następnej kontroli.

Wyniki kontroli powinny zawierać jednoznaczną, pozytywną lub negatywną, ocenę stanu instalacji oraz, dodatkowo, informacje opisujące:

– wykonane oraz zalecane zmiany i naprawy,

– odchylenia od norm i przepisów,

– wpływ pracy urządzeń technologicznych i zalecenia do bieżącej eksploatacji,

– aktualizację dokumentacji technicznej.

Należy jeszcze raz podkreślić, że kontrola to nie tylko tzw. pomiary, które jako takie są tylko jednym z elementów kontroli stanu instalacji. Niedoceniana i zaniedbywana jest ta część kontroli, która wymaga oceny funkcjonalnej instalacji. A to jest właśnie zasadniczy element, który decyduje o prawidłowości pracy instalacji, m.in. na podstawie również pomiarów, ale oczywiście nie tylko.

Niesłychanie ważnymi elementami, które znacząco wpływają na stan instalacji, są: czas jej eksploatacji,  temperatura otoczenia oraz temperatura wytwarzana przez prądy robocze w przewodach.

Na rysunku przedstawiono sytuację, która wyjaśnia zjawisko pogarszania się stanu izolacji w miarę upływu czasu eksploatacji oraz pracy w wysokiej temperaturze. Stan izolacji ulega pogorszeniu i następuje prawie dwukrotny wzrost wartości prądu upływu, który jest wielkością wpływającą znacząco na bezpieczeństwo ludzi i zagrożenie pożarowe. 

 

Zakres prac

 

Wymagane kwalifikacje

 

Budowa instalacji

 

Uprawnienia budowlane

 

Przyjęcie do eksploatacji

 

Uprawnienia budowlane +  kwalifikacje – eksploatacji E, dozoru D

 

Eksploatacja urządzeń,

instalacji i sieci:

– ciągła, bez istotnych zmian

ich parametrów,

– po modernizacji lub zmianie istotnych parametrów,

– z przerwą obejmującą ostatnie pięć lat pracy,

– w ramach usług dla konsumentów, przedsiębiorców

Kwalifikacje E lub/i D

 

– jednorazowe, bez ograniczenia czasowego,

– powtórne sprawdzenie,

 

– powtórne sprawdzenie,

 

– odnawiane co pięć lat

Kontrola okresowa

 

Uprawnienia budowlane lub kwalifikacje D (ale tylko dla części instalacji kontrolowanych w okresach powyżej jednego roku do pięciu lat)

 

Urządzenia elektryczne o napięciu do 1 kV i mocy do 20 kW oraz posiadające dokumentację określającą zasady ich eksploatacji

 

Eksploatacja nie wymaga kwalifikacji

 

 

Kwalifikacje

Kwalifikacje osób dokonujących kontroli stanu technicznego instalacji elektrycznych powinny być potwierdzone uprawnieniami budowlanymi, a dla pewnego zakresu kontroli tylko zaświadczeniem kwalifikacyjnym – dozoru D. Osoby te mogą sobie dobrać inne osoby do wykonania pracy, ale to one ponoszą pełną i wyłączną odpowiedzialność za wykonaną kontrolę.

Często eksploatowane instalacje są modernizowane i rozbudowywane. W takiej sytuacji wymagany zakres potwierdzonych kwalifikacji osób odpowiedzialnych za budowę instalacji, przekazanie ich do eksploatacji oraz późniejszą eksploatację kształtuje się następująco: 

Podsumowanie

Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych powinny podlegać okresowej kontroli:

do pięciu lat  – dla instalacji poddanych normalnym wpływom zewnętrznym,

do jednego roku – dla instalacji poddanych wpływom zewnętrznym niezaliczonym do normalnych, wymagających specjalnych zabezpieczeń,

co najmniej dwa razy w roku – w przypadku instalacji poddanych szkodliwym i niszczącym wpływom zewnętrznym w budynkach o powierzchni zabudowy przekraczającej 2000 m2 oraz  w innych obiektach budowlanych o powierzchni dachu przekraczającej 1000 m2.

 

mgr inż. Aleksander Łozowski

PBM ZREM KOMPENERG Lubin

 

Podstawa prawna:

1. Ustawa – Prawo budowlane z 7.07.1994 r., art. 62.

2. Ustawa – Prawo energetyczne z 10.04. 1997 r., art. 54.

3. Rozporządzenie MI z 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych,  jakim powinny odpowiadać  budynki i ich usytuowanie – § 53 ust. 1 i § 184 ust. 3.

4. Rozporządzenie MGPiPS z 28.04.2003 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją, urządzeń, instalacji i sieci – § 4 pkt 1.

5 PN-IEC 60364-3  Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ustalanie ogólnych charakterystyk.

6. PN-HD 60364-5-51 Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego.

7. PN-HD 60364-6 Instalacje elektryczne. Sprawdzanie.

www.facebook.com

www.piib.org.pl

www.kreatorbudownictwaroku.pl

www.izbudujemy.pl

Kanał na YouTube

Profil linked.in