Terminy przeprowadzania kontroli stanu technicznego instalacji elektrycznych niskiego napięcia

Ocena stanu instalacji

W trakcie użytkowania instalacji – wyposażonej nawet w najbardziej nowoczesne aparaty i materiały – w miarę upływu czasu eksploatacji następuje jej zużycie powodujące pogarszanie się stanu technicznego. Skutkiem jest:

– wzrost zawodności działania urządzeń elektrycznych, co wpływa na powstawanie przerw w dostawach energii elektrycznej,

– obniżenie poziomu ochrony przeciwporażeniowej,

– wzrost zagrożenie pożarowego.

Są to podstawowe powody uzasadniające wykonywanie okresowych kontroli połączonych z bieżącymi naprawami, których celem jest utrzymanie właściwego poziomu technicznego w czasie użytkowania.

Ocenę stanu instalacji określamy, analizując:

– warunki zewnętrzne, w jakich pracuje instalacja, 

– wyniki szczegółowych oględzin oraz pomiarowego badania instalacji.

© ibphoto – Fotolia.com

Warunki zewnętrzne, w jakich pracuje instalacja, określamy za pomocą:

– klas wpływów, którym poddana jest dana instalacja:

a) w kategorii A – określającej warunki  środowiskowe – szkodliwe i niszczące,

b) w kategorii B – określającej wpływ sposobu użytkowania na szybkości zużywania się instalacji,

c) w kategorii C – określającej zagrożenia wynikające z konstrukcji obiektu budowlanego;

– wielkości obiektu, w którym pracuje instalacja, określonej powierzchnią zabudowy oraz powierzchnią dachu.

Wartości graniczne:

a) powierzchnia zabudowy – 2000 m²

b) powierzchnia dachu – 1000 m².

Szczegółowe oględziny oraz badania pomiarowe parametrów technicznych instalacjipowinny objąć obserwację bieżącej pracy instalacji, tak aby zebrać informacje na temat:

– parametrów energii: ilości pobieranej energii, mocy, rozpływu prądów, spadków napięcia,

– rodzaju odbiorników, skutków energetycznych powodowanych przez zmiany w technologii

– produkcji, zmiany w taryfach dostawców energii, strat energii wynikających z niekorzystnych parametrów dostarczanej energii,

– rodzaju instalacji, zastosowanych środków ochrony przeciwporażeniowej, zabezpieczeń przetężeniowych, czasu użytkowania aparatów,

– możliwości oszczędności energii elektrycznej poprzez kompensację mocy biernej, zmianę częstotliwości i napięcia, automatyczną zmianę ilości dostarczanej energii do urządzeń w zależności od zapotrzebowania,

– zastosowania czujników zbliżeniowych i fotoelektrycznych, filtrów wyższych harmonicznych itp.

Określenie rodzaju instalacji oraz odbiorników ma na celu opisanie instalacji z uwzględnieniem części o różnych napięciach, liczby faz, podziału na układy TN, TT i IT, jak też zidentyfikowanie rodzaju odbiorników elektrycznych oraz określenie ich charakteru: grzewcze, napędy silnikowe, oświetleniowe itp.

Włączenie do zakresu okresowej kontroli stanu instalacji informacji pozwalających ocenić instalację pod względem efektywności energetycznej przyczynia się do zastosowania rozwiązań technicznych niosących ze sobą efekty ekonomiczne. Takie postępowanie pozwala zmienić sposób widzenia okresowych kontroli wymaganych przez Prawo budowlane – nie tylko jako elementu zapobiegania obniżającym się w czasie eksploatacji parametrom technicznym, ale też jako sposobu na szukanie rozwiązań zmniejszających koszty lub zwiększających produkcję. Wynika stąd propozycja łączenia okresowych kontroli instalacji pod względem bezpieczeństwa z ekonomiczną analizą efektywności eksploatacji.

Podana tabela umożliwia w prosty sposób określenie częstość kontroli, przeglądów instalacji elektrycznych w zależności od wpływów zewnętrznych oraz wielkości obiektu, w którym pracuje instalacja.

Można przeprowadzić uproszczoną analizę konieczności skracania czasu między kolejnymi kontrolami okresowymi instalacji elektrycznych. Należy uwzględnić występujące czynniki:

– szkodliwe i niszczące,

– powodujące zwiększenie możliwości porażenia, pożaru lub wybuchu,

– związane z konstrukcją budynku

na podstawie następujących parametrów:

– temperatury otoczenia – jest poza zakresem (od –5^oC do +40^oC),

– obecności wody  – występują swobodnie spadające krople wody, rozbryzgi, strumienie,

– obecności obcych ciał stałych – występują małe przedmioty o wielkości mniejszej niż 2,5 mm, zapylenie,

– obecności substancji powodujących korozję – występują bezpośrednie wpływy atmosferyczne,

– styczności ludzi z potencjałem ziemi – jest częsta (duża liczba części przewodzących) lub ciągła (kotły, zbiorniki),

– warunków ewakuacji i rodzaju osób – występuje duże zagęszczenie (szkoły, budynki wysokościowe, hotele, biurowce, kina, domy towarowe, dzieci, szpitale, niepełnosprawni itd.),

– rodzaju produkowanych lub magazynowanych towarów – występuje zagrożenie pożarowe, wybuchem, skażeniem (obróbka drewna, stodoły, fabryki papieru, stacje paliw, produkcja spożywcza itd.),

– konstrukcji obiektów budowlanych – zastosowano materiały zapalne, możliwe jest intensywne rozprzestrzenianie się ognia (budynki drewniane, wysokościowe, wymuszona wentylacja itd.),

– znacznej wielkości obiektu budowlanego – powierzchnia zabudowy większa niż 2000 m² lub dachu większa niż 1000 m², co powoduje zagrożenie związane z rozprzestrzenianiem się w danym obiekcie  np. pożaru.

Tab.  Wyznaczenie częstości kontroli stanu instalacji elektrycznych w zależności od warunków zewnętrznych określonych kategoriami wpływów A, B, C (opracowanie autora)

Częstość przeglądów – kontroli

Określenie częstości i zakresu kontroli stanu technicznego instalacji elektrycznych ma duże znaczenie ze względu na wymagania prawne związane z zapewnieniem bezpieczeństwa pracy oraz potrzebą efektywnej ekonomicznie eksploatacji instalacji elektrycznych. Powinna ona być ujęta w instrukcjach eksploatacji.

Z praktyki eksploatacyjnej wynika, że w okresie pięciu lat można podjąć działania, które oprócz zapewnienia zgodności postępowania z obowiązującym prawem pozwolą uzyskać znaczące korzyści materialne i funkcjonalne. Przyjmowanie biernej postawy w tym zakresie oraz argumentowanie, że właściwie nic się nie zmieniło i tym samym nic nie trzeba robić,  „bo przecież nic się nie dzieje”, zmniejsza bezpieczeństwo pracy oraz przynosi znaczące straty w prowadzonej działalności gospodarczej, wynikające z tego, że nie uwzględnia się zmian powodowanych starzeniem się materiałów i biernie się poddaje zastanemu stanowi, nie wykorzystując szans wynikających z postępu technicznego oraz nie przeciwdziałając zagrożeniom tworzonym przez otoczenie zewnętrzne (np. zmiana technologii, zmiana przeznaczenia pomieszczeń).

Polskie Prawo budowlane uznaje okres nie dłuższy niż pięć lat za maksymalny czas między kolejnymi okresowymi kontrolami stanu technicznego obiektów budowlanych – w tym oczywiście instalacji elektrycznych.

Terminy wymagane przez Prawo budowlane i inne akty prawne są następujące:

– do pięciu lat – dla instalacji elektrycznych poddanych normalnym wpływom zewnętrznym,

– do jednego roku – dla instalacji poddanych wpływom zewnętrznym niezaliczonym do normalnych, wymagających specjalnych zabezpieczeń,

– co najmniej dwa razy w roku w przypadku instalacji elektrycznych narażonych na szkodliwe i niszczące oddziaływania zewnętrzne w budynkach o powierzchni zabudowy przekraczającej 2000 m² oraz  innych  obiektach budowlanych o powierzchni dachu przekraczającej 1000 m².

Terminy należy wyznaczać dla całej instalacji i dla poszczególnych części, zależnie od zróżnicowania pod względem np. sposobu użytkowania, warunków środowiskowych.

Zakres kontroli

Część obejmująca analizę bieżącej pracy oraz oględziny instalacji

Przecenianym elementem kontroli są tzw. pomiary, natomiast niedocenianym i często pomijanym elementem kontroli są szczegółowe oględziny oraz analiza bieżącej pracy instalacji, w wyniku których ocenia się:

– podstawową ochronę przed porażeniem, tj. przed dotykiem bezpośrednim (izolacja, obudowy),

– prawidłowość doboru i działanie dodatkowej ochrony przed porażeniem, tj. przed dotykiem pośrednim,

– obecność przegród ogniowych, środki ppoż., ochronę przed skutkami działania ciepła,

– dobór aparatów i przewodów do obciążalności prądowej, zwarciowej i ze względu na spadek napięcia,

– dobór i nastawienie zabezpieczeń oraz sygnalizacji urządzeń łączących,

– dobór urządzeń i środków ochrony uwzględniający wpływy zewnętrzne,

– oznaczenia przewodów neutralnych, ochronnych i roboczych,

– aktualizację i umieszczenie schematów w rozdzielnicach, tablic ostrzegawczych i informacyjnych,

– oznaczenie przewodów, zabezpieczeń, łączników, zacisków itp.,

– poprawność połączeń przewodów elektrycznych,

– dostęp do urządzeń umożliwiających obsługę, identyfikację i konserwację,

– aktualność i poprawność dokumentacji technicznej (projekty, inwentaryzacje, instrukcje obsługi),

– dokonanie wpisu do książki obiektu budowlanego,

– możliwość oszczędności energii elektrycznej,

– kwalifikacje osób prowadzących eksploatację.

Część pomiarowa kontroli stanu technicznego instalacji jest następnym elementem kontroli stanu technicznego pozwalającym wzbogacić informacje o sprawności ochrony przeciwporażeniowej oraz o parametrach technicznych związanych z przesyłem energii elektrycznej, takich jak:

– ciągłość przewodów ochronnych i wyrównawczych,

– rezystancja izolacji,

– pomiarowe zbadanie skuteczności  samoczynnego wyłączenia zasilania przez zabezpieczenia przetężeniowe,

– sprawność wyłączników różnicowo-prądowych,

– sprawność działania i funkcjonalność urządzeń elektrycznych (łączników, sygnalizacji, zabezpieczeń),

– wpływ działania ciepła na sprawność instalacji, np. pomiar temperatury aparatów i przewodów,

– pobór prądu oraz spadki napięcia,

– rezystancja uziemień i ich rozmieszczenie w sieciach  TN, IT, TT,

– parametry rozdzielnic i tablic,

– parametry maszyn elektrycznych.

Część dokumentacyjna kontroli to:

– sprawdzenie zaleceń z poprzedniej kontroli,

– zbadanie aktualności dokumentacji technicznej i naniesienie wprowadzonych zmian,

– sporządzenie protokołu kontroli zawierającego ocenę poszczególnych elementów instalacji, zaktualizowane schematy, wyniki pomiarowe, wyznaczone terminy następnej kontroli.

Wyniki kontroli powinny zawierać jednoznaczną, pozytywną lub negatywną, ocenę stanu instalacji oraz, dodatkowo, informacje opisujące:

– wykonane oraz zalecane zmiany i naprawy,

– odchylenia od norm i przepisów,

– wpływ pracy urządzeń technologicznych i zalecenia do bieżącej eksploatacji,

– aktualizację dokumentacji technicznej.

Należy jeszcze raz podkreślić, że kontrola to nie tylko tzw. pomiary, które jako takie są tylko jednym z elementów kontroli stanu instalacji. Niedoceniana i zaniedbywana jest ta część kontroli, która wymaga oceny funkcjonalnej instalacji. A to jest właśnie zasadniczy element, który decyduje o prawidłowości pracy instalacji, m.in. na podstawie również pomiarów, ale oczywiście nie tylko.

Niesłychanie ważnymi elementami, które znacząco wpływają na stan instalacji, są: czas jej eksploatacji,  temperatura otoczenia oraz temperatura wytwarzana przez prądy robocze w przewodach.

Na rysunku przedstawiono sytuację, która wyjaśnia zjawisko pogarszania się stanu izolacji w miarę upływu czasu eksploatacji oraz pracy w wysokiej temperaturze. Stan izolacji ulega pogorszeniu i następuje prawie dwukrotny wzrost wartości prądu upływu, który jest wielkością wpływającą znacząco na bezpieczeństwo ludzi i zagrożenie pożarowe. 

Kwalifikacje

Kwalifikacje osób dokonujących kontroli stanu technicznego instalacji elektrycznych powinny być potwierdzone uprawnieniami budowlanymi, a dla pewnego zakresu kontroli tylko zaświadczeniem kwalifikacyjnym – dozoru D. Osoby te mogą sobie dobrać inne osoby do wykonania pracy, ale to one ponoszą pełną i wyłączną odpowiedzialność za wykonaną kontrolę.

Często eksploatowane instalacje są modernizowane i rozbudowywane. W takiej sytuacji wymagany zakres potwierdzonych kwalifikacji osób odpowiedzialnych za budowę instalacji, przekazanie ich do eksploatacji oraz późniejszą eksploatację kształtuje się następująco: 

Podsumowanie

Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych powinny podlegać okresowej kontroli:

– do pięciu lat  – dla instalacji poddanych normalnym wpływom zewnętrznym,

– do jednego roku – dla instalacji poddanych wpływom zewnętrznym niezaliczonym do normalnych, wymagających specjalnych zabezpieczeń,

– co najmniej dwa razy w roku – w przypadku instalacji poddanych szkodliwym i niszczącym wpływom zewnętrznym w budynkach o powierzchni zabudowy przekraczającej 2000 m² oraz  w innych obiektach budowlanych o powierzchni dachu przekraczającej 1000 m².

mgr inż. Aleksander Łozowski

PBM ZREM KOMPENERG Lubin

Podstawa prawna:

1. Ustawa – Prawo budowlane z 7.07.1994 r., art. 62.

2. Ustawa – Prawo energetyczne z 10.04. 1997 r., art. 54.

3. Rozporządzenie MI z 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych,  jakim powinny odpowiadać  budynki i ich usytuowanie – § 53 ust. 1 i § 184 ust. 3.

4. Rozporządzenie MGPiPS z 28.04.2003 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją, urządzeń, instalacji i sieci – § 4 pkt 1.

5 PN-IEC 60364-3  Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ustalanie ogólnych charakterystyk.

6. PN-HD 60364-5-51 Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego.

7. PN-HD 60364-6 Instalacje elektryczne. Sprawdzanie.