Prawo budowlane od momentu wejścia w życie 1 stycznia 1995 r. było wielokrotnie nowelizowane. Ustawa zawiera również przepisy karne wyodrębnione z Kodeksu karnego z uwagi na szczególne potrzeby materii prawnobudowlanej. Także ich brzmienie uległo zmianie.
Ostatnia duża nowelizacja na mocy Ustawy z dnia 13 lutego 2020 r. o zmianie ustawy – Prawo budowlane oraz niektórych innych ustaw [1] (dalej: nowelizacja) uchyliła m.in. art. 90 Prawa budowlanego [2] zawierający penalizację samowoli budowlanej. W aktualnym stanie prawnym nie stanowi już ona przestępstwa, lecz wykroczenie, o którym mowa w art. 93 pkt 13 Prawa budowlanego. Do kategorii przestępstw dołączyły z kolei trzy czyny przewidziane w art. 91 i 91a Prawa budowlanego.
Przepisy karne w Prawie budowlanym – stan prawny do 19 września 2020 r.
Przepisy karne znajdują się w rozdz. 9 Prawa budowlanego [2]. Do momentu wejścia w życie nowelizacji czyny określone w art. 90 były występkami zagrożonymi grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2, a postępowanie w tych sprawach było prowadzone na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego [10].
Wspomniany przepis art. 90 przewidywał sankcję w postaci kary grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 za wykonywanie robót budowlanych w określonych przypadkach. Przypadki te przedstawiono m.in. w art. 48, 49b, 50 ust. 1 pkt 1 lub 2 Prawa budowlanego (w stanie prawnym do 19 września 2020 r.). Jak słusznie wskazuje A. Plucińska-Filipowicz, czyny te zostały potraktowane najostrzej spośród wszystkich obłożonych sankcją karną w Prawie budowlanym [3].
Artykuł 90 Prawa budowlanego [2] znajdował zastosowanie nie tylko do czynów popełnionych przed wydaniem decyzji na podstawie art. 48 lub 49a oraz postanowienia na podstawie art. 50 ust. 1 pkt 1 i 2, lecz także po ich wydaniu – do czynów, które należy ocenić jako ignorowanie zakazów i nakazów organu nadzoru budowlanego. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 czerwca 1999 r. [4], art. 90 Prawa budowlanego obejmował penalizację samowoli budowlanej zarówno poprzedzającej decyzje organów nadzoru budowlanego, wydawane w myśl art. 48 i 50 ust. 1 pkt 1 lub 2, jak i dalszej – polegającej na prowadzeniu robót budowlanych pomimo wydanych decyzji o rozbiórce lub wstrzymaniu tych robót. Innymi słowy późniejsze zalegalizowanie robót budowlanych wykonanych w warunkach samowoli nie znosiło odpowiedzialności karnej za występek określony w art. 90 (tak samo: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 marca 2013 r. [5]).
Czyn zabroniony, o którym była mowa w art. 90, mógł być popełniony, co do zasady, przez zachowanie czynne. Bierne zachowanie mogło natomiast dotyczyć przypadków, gdy projektant lub kierownik budowy (robót) nie wykonywali ciążących na nich obowiązków, dopuszczając do przypadków samowoli, o których mowa w przepisie.
>>> Rola kierownika budowy na gruncie ustawy – Prawo budowlane
>>> Dostęp do informacji publicznej w zakresie projektu budowlanego
>>> Stwierdzenie nieważności decyzji o pozwoleniu na budowę
Z dniem 19 września 2020 r. na mocy nowelizacji [1] art. 90 został uchylony na podstawie art. 1 pkt 58. Głównym powodem tej decyzji było przeniesienie zawartych w nim regulacji do art. 93 Prawa budowlanego. Jak zaznacza A. Plucińska-Filipowicz: „owo przeniesienie jest skutkiem kontrawencjonalizacji czynów określonych w art. 90, albowiem czyny określone w art. 93 stanowią wykroczenia i zagrożone są jedynie karą grzywny (zob. komentarz do art. 93)” [3].
Skutki przekształcenia przestępstwa w wykroczenie zostały uregulowane w art. 2a Kodeksu wykroczeń [6]. Kontrawencjonalizacja dotyczy jednakże jedynie kwestii kary i nie powoduje zmiany prawomocnego skazania za przestępstwo na skazanie za wykroczenie. Słusznie wskazuje A. Plucińska-Filipowicz, że „takie rozwiązanie przyjęte przez ustawodawcę wyraźnie przesądza, iż jego intencją było nadanie wskazanym (…) czynom przymiotu wykroczeń – ze wszystkimi tego konsekwencjami, a w tym skróconym – w stosunku do przestępstw – okresem, po którym następuje przedawnienie ich karalności (por. wyrok Sądu Okręgowego w Siedlcach z 5.05.2021 r., II Ka 138/21, LEX nr 3175190)” [7].
W dalszej części artykułu:
Przepisy karne w Prawie budowlanym po 19 września 2020 r.
Utrzymanie obiektu budowlanego w należytym stanie technicznym – wątpliwości Trybunału Konstytucyjnego na gruncie przepisów karnych
Cały artykuł dostępny jest w numerze 4/2025 miesięcznika „Inżynier Budownictwa”.
Joanna Maj
radca prawny, SWK Legal Sebzda-Załuska, Wójcik, Kamińska Radcowie Prawni
Literatura
1. Ustawa z dnia 13 lutego 2020 r. o zmianie ustawy – Prawo budowlane oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2020 r. poz. 471).
2. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 725).
3. Komentarz do art. 90 w: A. Plucińska-Filipowicz, Prawo budowlane. Komentarz, LEX 2020.
4. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 1999 r., sygn. akt V KKN 43/96.
5. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2013 r., sygn. akt IV KK 390/12.
6. Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2119).
7. Komentarz do art. 93 w: A. Plucińska-Filipowicz, Prawo budowlane. Komentarz, LEX 2023.
