Protokół informacyjny w projektach BIM według normy ISO 19650

Artykuł jest próbą przybliżenia czytelnikom zainteresowanym metodyką BIM zapisów przykładowego protokołu informacyjnego opracowanego w 2020 r. przez organizację Construction Industry Council (CIC) dla brytyjskiego rynku. Rozstrzyga on kwestie zarządu nad CDE, zasadami licencjonowania i sublicencjonowania modeli BIM, ochrony praw własności intelektualnej czy zarządzania procesem informacyjnym BIM.

Protokół informacyjny w projektach BIM nie jest elementem nowym – wcześniej na rynku brytyjskim regulowanym normami serii BS 1192 znany był pod nazwą protokołu BIM, na amerykańskim rynku jako BIM Addendum. Jest to, najprościej ujmując, aneks do umowy o wykonanie projektu realizowanego w metodyce BIM stosowany, gdy treść umowy – a jest to znakomita większość – pisana jest dla projektów realizowanych bez metodyki BIM. W takiej sytuacji protokół informacyjny rozszerza kontrakt (lub dopisuje stosowne paragrafy) o zapisy mocujące prawnie metodykę BIM w projekcie.

Fot. stock.adobe/photon_photo

Realizacja projektu inwestycyjnego w metodyce BIM poziomu dojrzałości 2 [1] rodzi spore wyzwania natury formalnoprawnej i wymaga uregulowania zasad realizacji takiego projektu odpowiednimi zapisami umownymi. Jest kilka powodów, które przyczyniają się do tego stanu: nowe funkcje w projektach BIM (dodatkowa warstwa zarządzania), konieczność zapewnienia ciągłości modeli informacyjnych w całym cyklu życia projektu/obiektu (jakość informacji, zgodność z filozofią Lean Management), odpowiedzialność za informację (kwestia zarządu środowiska CDE, bezpieczeństwa i spójności informacji BIM) oraz kwestia rozwiązania konfliktu interesu stron: ochrony praw autorskich/majątkowych twórców (projektantów) sprzecznych z interesem zleceniodawcy i całego łańcucha dostaw projektu dostępu do pełnej i w pełni „używalnej” (czyli cyfrowej) informacji zawartej w bogatych informacyjnie modelach BIM. W klasycznych projektach kwestie te nie występują, obieg papierowej dokumentacji 2D nie niesie tych wyzwań, jednak BIM poziomu dojrzałości 2 przynosi tak głębokie zmiany, że trzeba pisać nowe umowy o realizację projektu. Spróbujmy pokrótce naświetlić te kwestie.

Sprawdź:

Rodzaje i systematyka kolizji budowlanych dla potrzeb uzasadnienia metodologii BIM

Wymiana danych w formatach OpenBIM w projektach infrastrukturalnych

Metodyka BIM i cyfryzacja budownictwa

BIM i jego wdrażanie w Polsce

Jak metodologia BIM zmienia role w procesie projektowania i budowy

BIM poziomu dojrzałości 2 według ISO 19650

W skondensowanej formie definicja BIM poziomu dojrzałości/stadium 2 to metodyka pracy wielobranżowych zespołów zadaniowych, rozwijających we współpracy z innymi zespołami model informacyjny obiektu budowlanego przez wymianę branżowych modeli/kontenerów informacji. Wytwórcy modeli branżowych – po osiągnięciu stosownej dla danego etapu dojrzałości – współdzielą je z innymi uczestnikami projektu. Współdzielenie zawsze się odbywa poprzez strefę współdzielenia platformy wymiany informacji CDE i dotyczy całych modeli, a nie rysunków płaskich. Jednym z fundamentalnych założeń normy ISO 19650 jest to, że przekazując do współdzielenia kontenery informacji branżowej, wytwórca gwarantuje ich jakość i kompletność informacji wg wymaganej przez zleceniodawcę (ang. appointing party) dla danego etapu projektu specyfikacji wymagań wymiany informacji EIR, ale cały czas pozostaje on jedynym uczestnikiem projektu, który może tę informację edytować czy zmieniać, jeśli zajdzie taka potrzeba. W strefie współdzielenia CDE odbywa się nie tylko wymiana modeli branżowych między zespołami w celu tworzenia do nich odniesień w modelach innych branż, ale i ich scalanie w sfederowany model informacyjny całego obiektu budowlanego, badanie jego jakości, wykrywanie kolizji i eliminacja błędów projektowych między branżami. Po pozytywnie zakończonym przez głównego zleceniobiorcę przeglądzie sfederowanego modelu informacyjnego obiektu i spełnieniu wymagań etapu jest on przekazywany do zleceniodawcy w celu akceptacji.

Protokół informacyjny według ISO 19650-2

Norma PN-EN ISO 19650-2:2019 [3] wprowadza pojęcie protokołu informacyjnego w pkt 5.1.8 jako zadania strony zlecającej. W projekcie jest to zadanie w pierwszej fazie aktywności, nazywanej „Ewaluacja i zdefiniowanie potrzeb”. Schemat działań z normy – rys. poniżej [4] – pokazuje to zadanie jako ostatni punkt działania tej fazy (na rys. jako blok o nr. 1.8), wykonywany równolegle z ustanowieniem platformy CDE, a po powołaniu funkcji zarządczych, określeniu wymagań informacyjnych, kamieni milowych,   standardów BIM projektu i informacji referencyjnych.

Rys. Schemat działań protokołu informacyjnego [4]

Norma ISO 19650-2 [3] nie definiuje istoty protokołu informacyjnego, w domniemaniu odwołuje się do praktyk rynkowych (m.in. USA i Wielka Brytania), w szczególności do wzorca takiego dokumentu znanego na rynku brytyjskim pod nazwą CIC BIM Protocol [5] z 2018 r., jednego z filarów brytyjskiego mandatu BIM. Norma, definiując obowiązek przygotowania protokołu informacyjnego, zwraca uwagę stronie zamawiającego przede wszystkim na kwestię zawarcia w protokole informacyjnym zapisów dotyczących zasad licencjonowania informacji i to w sposób, który będzie uniwersalny i właściwy dla kolejnych kontraktów/umów projektu (pkt 5.1.8). Wymieniona jest tam następująca lista zagadnień, które powinien rozważyć zleceniodawca i które powinien objąć protokół informacyjny, aby zapewnić skutecznie prowadzony proces informacyjny BIM poziomu dojrzałości/stadium 2 [3]:

• szczególne obowiązki zleceniodawcy, potencjalnych głównych wykonawców i potencjalnych wykonawców dotyczące zarządzania informacjami, ich tworzenia i korzystania z platformy CDE projektu;
• wszelkie gwarancje lub zobowiązania związane z modelem informacyjnym projektu;
• prawa własności intelektualnej, zarówno dotyczące istniejącej informacji, jak i nowo tworzone;
• zasady wykorzystania istniejących informacji o aktywach;
• zasady wykorzystania zasobów współdzielonych;
• zasady wykorzystania informacji podczas realizacji projektu, w tym wszelkich powiązanych warunków licencyjnych (sublicencjonowania);
• zasady wykorzystania informacji przy udzielaniu kolejnego zlecenia projektu lub w przypadku zakończenia bieżącego zlecenia.

Norma nie specyfikuje żadnych konkretnych zapisów protokołu, pozostawiając to aneksom krajowym, pozwala jednak zrozumieć zakres wymaganych uregulowań, ich wagę i istotę w projekcie.

Przykład praktyczny protokołu informacyjnego

W 2020 r. CIC opublikowała wydanie protokołu informacyjnego dostosowanego do normy ISO 19650-2 Information protocol to support BS EN ISO 19650-2 the delivery phase of assets [6]. Jest to zwarty w formie i treści dokument realizujący postulaty norm ISO 19650, dostosowany do brytyjskiego systemu prawnego. Z pewnością nie należy go wprost stosować na polskim rynku, jednak przestudiowanie jego zapisów jest niezwykle pouczające. Pełna analiza tego protokołu wymagałaby znacznie dłuższego tekstu. Ze względu na wstępny charakter niniejszej publikacji spójrzmy jedynie na najbardziej wrażliwą (i drażliwą w środowisku projektantów) kwestię zasad licencjonowania modeli informacyjnych BIM.

Otóż wniosek, jaki się nasuwa z analizy zapisów ostatniej wersji brytyjskiego protokołu informacyjnego, jest taki, że podstawową rolą protokołu jest zapewnienie dostępności dla zamawiającego i wszystkich stron projektu modeli informacyjnych o pełnym bogactwie informacyjnym i wymaganej jakości w celu zagwarantowania skuteczności działań w projekcie, ciągłości rozwoju i dostępności modelu informacyjnego obiektu budowlanego w całym cyklu życia projektu/obiektu. Protokół ten – podobnie jak norma ISO 19650 – postrzega przy tym projekt jako zadanie inwestycyjne realizowane jako zbiór niezależnych umów, sekwencyjnych i/lub równoległych (wg uznania zleceniodawcy), w związku z tym nie ogranicza zasad licencjonowania modeli informacyjnych i ochrony praw autorskich/majątkowych do jednego zlecenia, ale rozciągają się one automatycznie na cały projekt, w tym na nieznane być może w momencie podpisywania danej umowy przyszłych wykonawców kolejne zlecenia projektu. Aby zapewnić tę funkcjonalność, nowy protokół informacyjny organizacji CIC wymaga, aby w tej samej formie i na tych samych zasadach był on dołączony do kolejnych podzleceń, podpodzleceń itp. danego zlecenia, a także w kolejnych zleceniach tego samego zadania inwestycyjnego (pkt 4.8). Licencja na wykorzystanie informacji jest wolna od dodatkowych roszczeń finansowych (royalty free), niewyłączna (non-exclusive) i nieodwołalna (irrevocable) (pkt 8.4). Natomiast w pkt 8.5 protokół zabezpiecza prawa strony wykonawczej przez wprowadzenie pojęcia użytku dozwolonego (permitted purpose), który jest ściśle powiązany ze zleceniem i jego wymaganiami informacyjnymi (zwanymi w protokole jako detale/szczegóły informacyjne – information pariculars – na które składają się m.in. zapisy dokumentów EIR, BEP, MIDP/TIDP, specyfikacji LOIN, metod i procedur wytwarzania informacji projektu i standardu informacyjnego projektu). Otóż licencjobiorcy – czy to zleceniodawca czy inni zleceniobiorcy/wykonawcy – korzystający z cudzych modeli informacyjnych mogą korzystać z nich tylko w granicach użytku dozwolonego, nie mogą też rozszerzać (amend) ani modyfikować (modify) żadnych materiałów (materials – czyli np. modeli BIM lub rysunków CAD) projektu bez osobnej pisemnej zgody właścicieli praw do tych materiałów. Nie mogą też powielać i korzystać z informacji zawartych w materiałach w przypadku jakiegokolwiek rozszerzenia zakresu pierwotnego zlecenia. Wymaga to nowych umów i licencji.

Podsumowanie

Realizacja projektów w metodyce BIM poziomu dojrzałości/stadium 2 wymaga podjęcia dodatkowych działań przygotowawczych, wśród których nie można zapomnieć o protokole informacyjnym projektu. Jest to dokument o charakterze aneksu do tradycyjnej umowy cywilno-prawnej o wykonanie prac projektowych i/lub wykonawczych, który powinien „umocować” metodykę BIM w projekcie, dać oparcie procesom zarządczym i odpowiedzialności za informację, jasne zasady pracy zespołów realizacji projektu w zakresie rozwoju modelu informacyjnego BIM obiektu budowlanego, w tym zasady licencjonowania informacji i ochrony praw jej twórców. Celem protokołu informacyjnego jest zapewnienie skutecznej i efektywnej wymiany pełnej informacji BIM, jej jakości i dostępności w cyklu życia obiektu. Bez protokołu informacyjnego realizacja projektu w zgodzie z metodyką BIM poziomu dojrzałości 2 jest możliwa, jednak ryzykowna – w przypadku bowiem jakichkolwiek problemów brak by było odniesienia prawnego, stanowiącego oparcie w rozwiązywaniu konfliktów.

Literatura

1. BSI, B/555 Roadmap [w:] Eynon, John (2016), BSI B555 Roadmap.
   DOI: 10.1002/9781119163404.ch8.

2. j. Magiera, A. Czaplejewicz, K. Wala, Słownik podstawowych pojęć i terminów norm ISO 19650-1 i 19650-2 – propozycja polskiej terminologii BIM, „Builder” 5 (286)/2021, DOI: 10.5604/01.3001.0014.8428.
3. PN-EN ISO 19650-2:2019 Organizacja i digitalizacja informacji o budynkach i budowlach, w tym modelowanie informacji o budynku (BIM) – Zarządzanie informacjami za pomocą modelowania informacji o budynku – Część 2: Realizacja projektu.
4. K. Wala, Proces informacyjny BIM wg norm PN-EN ISO 19650-1 i PN-EN ISO 19650-2: Perspektywa zamawiającego, praca magisterska, WIL PK, 2021.
5. Construction Industry Council, CIC BIM Protocol,2018, http://cic.org.uk/admin/resources/bim-protocol2nd-edition-1.pdf (dostęp: listopad 2021).

6. Construction Industry Council, Information protocol to support BS EN ISO 19650-2 the delivery phase of assets, 2020, https://ukbimframework.org/wp-content/uploads/2020/06/Information-Protocol-to-support-BS-EN-ISO19650-2.pdf (dostęp: listopad 2021).

dr inż. Jacek Magiera
Politechnika Krakowska
Fundacja EccBIM

Polecamy: Produkty budowlane