Praktyka i zagrożenia kierowania budową

Epidemia koronawirusa nie wpłynęła na razie znacząco na branżę budowlaną. Inżynierowie budownictwa wciąż intensywnie pracują, co niestety widoczne jest także w utrzymującej się od kilku lat na podobnym poziomie liczbie wniosków o wszczęcie postępowania wyjaśniającego wobec członków naszego samorządu, które kierowane są do rzecznika odpowiedzialności zawodowej, zwłaszcza przez inwestorów i organy nadzoru budowlanego. Najwięcej zarzutów dotyczy niewłaściwego pełnienia samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie w ramach kierowania budową. Przypomnijmy, że pełen katalog obowiązków kierownika budowy reguluje art. 22 ustawy – Prawo budowlane (Dz.U. z 2020 r., poz. 1333). Wszystkie zadania kierownika budowy wiążą się oczywiście z koniecznością współpracy z inwestorem, który musi zapewnić środki do realizacji wymogów ustawy, szczególnie w zakresie prac zlecanych osobom trzecim, np. geodecie.

Fot. © pixfly – stock.adobe.com

Kierownik budowy za uchybienie obowiązkom zawodowym ponosi odpowiedzialność zawodową (art. 95 pkt 4 ustawy – Prawo budowlane), a także dyscyplinarną jako członek samorządu zawodowego inżynierów budownictwa (art. 45 ustawy z 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa, Dz.U. z 2019 r., poz. 1117).

Jeżeli natomiast wadliwe działanie kierownika budowy narazi inwestora na szkodę, to będzie on za tę szkodę dodatkowo odpowiedzialny na podstawie Kodeksu cywilnego – z tego względu kierownik budowy jako członek samorządu zawodowego inżynierów budownictwa podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej za szkody, które mogą wyniknąć w związku z wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (art. 6 ust. 2 ustawy o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa).

Realizacja budowy niezgodnie z zatwierdzonym projektem budowlanym

Najczęściej występującym zarzutem wobec kierownika budowy jest naruszenie przepisu zawartego w art. 22 pkt 3 ustawy Prawo budowlane, z którego wynika m.in., że kierownik budowy ma obowiązek kierowania budową obiektu budowlanego w sposób zgodny z zatwierdzonym projektem budowlanym. Prawo budowlane oczywiście dopuszcza realizację budowy niezgodnie z zatwierdzonym projektem budowlanym, ale pod ścisłym warunkiem, że kierownik budowy uzyska od projektanta kwalifikację zamierzonego odstąpienia od projektu jako nieistotnego oraz że odpowiednie informacje dotyczące odstąpienia (rysunek i opis) zostaną przez projektanta zamieszczone w projekcie budowlanym (art. 36a ust. 5 i 6 Prawa budowlanego). W każdym innym przypadku niedopuszczalne jest prowadzenie robót budowlanych, a w przypadku potrzeby istotnego odstąpienia od projektu budowlanego niezbędne jest opracowanie zamiennego projektu budowlanego i na jego podstawie uzyskanie decyzji 0 zmianie pozwolenia na budowę (art. 36a ust. 1 Prawa budowlanego). Nieistotne odstąpienie od zatwierdzonego projektu zagospodarowania działki, terenu lub projektu architektoniczno-budowlanego albo innych warunków pozwolenia na budowę nie wymaga uzyskania decyzji o zmianie pozwolenia na budowę oraz ponownego zgłoszenia. Instytucja odstępstwa od zatwierdzonego projektu budowlanego ma zastosowanie w sytuacjach, gdy na skutek różnych czynników zaistnieje potrzeba wprowadzenia zmian w zakresie zatwierdzonego projektu budowlanego lub innych warunków pozwolenia na budowę, która ujawnia się dopiero na etapie wykonywania robót budowlanych. Celem tego przepisu jest umożliwienie dokonywania zmian w planowanej inwestycji budowlanej bez konieczności uruchamiania po raz kolejny długotrwałej procedury administracyjnej. To istotne ułatwienie, jednak w praktyce często kierownik budowy jest poddany silnej presji inwestora i realizuje budowę niezgodnie z projektem budowlanym, nie troszcząc się o stronę formalną inwestycji. Ponadto przy odstępstwach ewidentnie nieistotnych kierownik budowy często po prostu lekceważy konieczność uzyskania stosownej kwalifikacji przez projektanta, która wydaje mu się być absolutnie oczywista. W tym przypadku zwykle również działa pod presją inwestora, a także wykonawcy robót.

Zdarzają się ponadto przypadki, iż inwestor udostępnia kierownikowi budowy jedynie projekt wykonawczy, technologiczny, techniczny – bez udostępnienia aktualnego projektu budowlanego, istotnie różniącego się od tego pierwotnego i decyzji pozwolenie na budowę. Również taka sytuacja powinna być dla kierownika budowy nie do zaakceptowania.

Realizacja budowy niezgodnie z zatwierdzonym projektem budowlanym stanowi poważne naruszenie Prawa budowlanego. Sprawy takie, po udokumentowaniu przez organ rzecznika odpowiedzialności zawodowej w postępowaniu wyjaśniającym, są kierowane do sądu dyscyplinarnego z wnioskiem o ukaranie kierownika budowy. W ostatnich 2 latach takich sytuacji w KUP OIIB było około 10.

Reasumując, zaleca się, aby kierujący budową przed rozpoczęciem robót zapoznali się z projektem budowlanym i z pozostałą dokumentacją, na podstawie której realizować będą budowę. Każda zmiana, zanim jeszcze zostanie wdrożona, winna uzyskać kwalifikację projektanta, a w przypadku zmian istotnych – także decyzję zmieniającą pozwolenie na budowę.

Czytaj także:

Bezpieczny kierownik budowy

Kto decyduje – kierownik budowy czy inżynier kontraktu?

Zaniedbywanie prowadzenia dokumentacji podczas kierowania budową

Druga grupa częstych wykroczeń odnośnie do kierowania budową dotyczy art. 22 pkt 2 Prawa budowlanego, zgodnie z którym kierownik budowy ma obowiązek prowadzić dokumentację budowy. Zgodnie z art. 3 pkt 13 Prawa budowlanego w skład dokumentacji budowy wchodzi: pozwolenie na budowę wraz z załączonym projektem budowlanym, dziennik budowy, protokoły odbiorów częściowych i końcowych, w miarę potrzeby rysunki oraz opisy służące realizacji obiektu, operaty geodezyjne i książka obmiarów, a w przypadku realizacji obiektów metodą montażu – także dziennik montażu. Obowiązek prowadzenia przez kierownika budowy jej dokumentacji oznacza więc, że jest on odpowiedzialny za: prawidłowe prowadzenie dziennika budowy, sporządzanie protokołów odbiorów częściowych i końcowych oraz dokumentacji geodezyjnej na poszczególnych etapach budowy, a więc geodezyjnego wyznaczenia obiektu budowlanego oraz szkiców tyczenia i kontroli położenia poszczególnych jego elementów.

W zakresie prowadzenia właściwej dokumentacji budowy rzecznik odpowiedzialności zawodowej odnotowuje wiele uchybień, w tym tych zupełnie podstawowych. Najbardziej oczywistym obowiązkiem kierownika budowy jest zagwarantowanie, żeby dziennik budowy znajdował się stale na jej terenie, był systematycznie uzupełniany i odzwierciedlał faktyczny postęp prac. Niestety, w postępowaniu wyjaśniającym wychodzi na jaw, że obowiązek ten nie jest należycie przestrzegany. W trakcie realizacji inwestycji często zdarza się nierzetelne prowadzenie dokumentacji budowy, w tym przede wszystkim dziennika budowy. Nierzadkie są przypadki dokonywania wpisów w sposób odbiegający od rzeczywistości, antydatowanie zapisów bądź potwierdzanie realizacji robót w terminach znacznie późniejszych niż wykonane faktycznie.

Uchybienia dotyczące prowadzenia dokumentacji budowy dotyczą także braku właściwej dokumentacji związanej z przejęciem placu budowy. Przekazanie terenu budowy następuje równocześnie ze sporządzeniem i podpisaniem protokołu. Protokół sporządza się tak, aby wynikało z niego, kto, kiedy, gdzie i jakich czynności dokonał, kto i w jakim charakterze był przy tym obecny, co i w jaki sposób w wyniku tych czynności ustalono oraz jakie uwagi zgłosiły obecne osoby. Protokół powinien być podpisany osobiście przez osoby, które dokonują przekazania terenu, czyli przez inwestora (bądź osobę przez niego upoważnioną, np. inspektora nadzoru inwestorskiego) oraz kierownika budowy. Od momentu tego przekazania kierownik budowy będzie ponosił pełną odpowiedzialność za wszystkie zdarzenia na budowie w trakcie kierowania budową.

Na tym etapie, zgodnie z art. 22 pkt 3 Prawa budowlanego, niezbędne jest zwłaszcza wytyczenie obiektu przez uprawnionego geodetę. Jak wiadomo, wytyczenie geodezyjne obiektów w terenie stanowi element prac przygotowawczych na terenie budowy (art. 41 ust. 2 pkt 1 Prawa budowlanego). Wykonawca prac geodezyjnych winien stwierdzić zrealizowanie powyższych czynności poprzez dokonanie odpowiedniego wpisu w dzienniku budowy.

Kierownicy budowy często zapominają, że konieczne jest nie tylko protokolarne przejęcie od inwestora terenu budowy na początku realizacji inwestycji, ale również protokolarne zdanie budowy w przypadku zmiany kierownika budowy. Często zdarza się, iż inwestor nie dokonał odbioru protokolarnego od ustępującego kierownika budowy, który zaprzestał pełnienia funkcji. W tym przypadku nowy kierownik budowy jest zobowiązany do sporządzenia takiego protokołu ze wskazaniem zaawansowania robót oraz wykazaniem nieprawidłowości zrealizowanych przez poprzedniego kierownika budowy. Ponadto wraz z przejęciem zaleca się dokonanie sprawdzenia geodezyjnego wytyczenia obiektu lub geodezyjnej inwentaryzacji robót.

Przeczytaj też: Mapa do celów projektowych i geodezyjna inwentaryzacja powykonawcza

Za BHP odpowiada kierownik budowy

Wielokrotnie kierownicy budów zapominają o ciążących na nich obowiązkach związanych z przestrzeganiem przepisów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (określonych w art. 22 pkt 3a, 3b, 3c, 3d Prawa budowlanego oraz rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dn. 06.02.2003 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych, Dz.U. nr 47 z 2003 r., poz. 401), w tym przede wszystkim o opracowaniu przed rozpoczęciem budowy i późniejszej aktualizacji planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na budowie tam, gdzie jest to wymagane (art. 21a Prawa budowlanego).

Często nie pamięta się, że plan BIOZ powinien być aktualizowany i na bieżąco dostosowywany zgodnie z postępem robót budowlanych. Osobą zobowiązaną do dokonania niezbędnych zmian jest kierownik budowy (art. 22 pkt 3c Prawa budowlanego).

Zgodnie z art. 22 pkt 3a i 3b Prawa budowlanego kierownik budowy jest koordynatorem działań zapewniających przestrzeganie podczas wykonywania robót budowlanych zasad BHP, czyli podmiotem odpowiedzialnym za szeroko rozumiany stan bezpieczeństwa na budowie, co przesądza o tym, że w pierwszej kolejności to on może ponieść prawne konsekwencje uchybień w tym zakresie, określone w przepisach Kodeksu karnego. W związku z tym kierownik budowy powinien wymagać od wykonawców robót dokumentów potwierdzających właściwe przeszkolenie pracowników. Na dużych budowach, gdzie wykonawca posiada zespół lub stanowisko ds. BHP, ten problem jest mniej widoczny, jednak na małych budowach, przede wszystkim tych realizowanych sposobem gospodarczym, zaleca się, aby w umowie z inwestorem zawrzeć klauzulę o niemożności wprowadzania na plac budowy kogokolwiek, w tym także inwestora, bez stosownego przeszkolenia BHP potwierdzonego na piśmie.

Niekompletna dokumentacja powykonawcza

Na zakończenie kilka słów na temat fazy odbiorowej. To na kierowniku budowy spoczywa obowiązek sporządzenia dokumentacji po zakończeniu kierowania budową, która winna zawierać wszelkie zmiany, jakie zostały dokonane w toku wykonywania robót. Powinna zawierać także komplet badań, sprawdzeń i pomiarów oraz inwentaryzację geodezyjną powykonawczą zatwierdzoną przez powiatowy ośrodek dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej. Kierownik budowy dokumentację powykonawczą przekazuje inwestorowi, który dołącza ją w odpowiedniej części do zawiadomienia o zakończeniu budowy lub wniosku o udzielenie pozwolenia na użytkowanie obiektu budowlanego (art. 57 ust. 1 pkt 5 Prawa budowlanego).

W trakcie kontroli organów nadzoru budowlanego często zdarza się, że dokumentacja odbiorowa jest niekompletna, a oświadczenie zgodnie z art. 57 ust 1 pkt 2 jest w związku z tym niezgodne z rzeczywistością i zaskarżane do rzecznika.

inż. Czesław Szczesik

Okręgowy Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej – koordynator, KUP OIIB

Artykuł ukazał się w nr. 10/20 „Naszych Aktualności”- Informatora Kujawsko-Pomorskiej OIIB. Został zaktualizowany na potrzeby niniejszego przedruku.

Czytaj także:

Kierownik budowy – też człowiek

Powołanie kierownika budowy po nowelizacji Prawa budowlanego