Plan realizacji metodyki BIM (BEP)

Projekty budowlane, szczególnie te skomplikowane, wymagają współpracy znacznej liczby specjalistów używających różnorodnych narzędzi i procesów na kolejnych etapach cyklu inwestycyjnego. Standaryzacja oraz właściwe zarządzanie przepływem informacji są kluczowe dla efektywnego prowadzenia procesów inwestycyjnych. Szczególnie w przypadku metodyki BIM, gdzie tworzona jest baza danych na temat inwestycji, procedury i narzędzia muszą być jasno zdefiniowane. W przeciwnym razie istnieje niewielkie prawdopodobieństwo osiągnięcia celów postawionych przez zamawiającego [1].

Międzynarodowe normy (m.in. PN-EN ISO 19650) i podręczniki na temat BIM wskazują na konieczność opracowania przez wykonawcę odpowiedzi na wymagania zamawiającego w postaci osobnego dokumentu. Opracowanie to w potocznym żargonie nazywane jest BEP-em i służyć ma przede wszystkim tworzeniu definicji: zakresu, harmonogramu, metod, procesów, ról i odpowiedzialności, oraz  narzędzi  związanych z realizacją metodyki BIM w przypadku konkretnego projektu.

Dobrze opracowany BEP jest kluczowym elementem metodyki, ponieważ może poprawić wydajność pracujących przy projekcie specjalistów, zredukować koszty i ograniczyć ryzyko związane z realizacją inwestycji. Informuje również wszystkie zaangażowane w proces strony na temat obowiązków i terminów, co pomaga uniknąć opóźnień oraz nieporozumień. Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie dobrych praktyk związanych z tworzeniem i uzgadnianiem BEP-u na etapie projektowania oraz realizacji inwestycji budowlanych.

>>> Georeferencja modeli BIM

>>> Wymagania wymiany informacji w BIM

>>> Rola CDE w procesach BIM-owych

>>> Wstęp do Szablonu BEP poziom 1.5

Fot. stock.adobe.com/Egor

Czym jest BEP?

Najprościej rzecz ujmując, o ile EIR (ang. Exchange Information Requirements) powinien odpowiadać na pytania: dlaczego realizujemy metodykę BIM oraz co ma przynieść praca wykonawców, o tyle BEP to odpowiedź na pytanie: jak metodyka będzie realizowana. W praktyce im więcej konkretnych i precyzyjnych wymagań po stronie zamawiającego, tym bardziej lakoniczny BEP i vice versa. Jeśli zamawiający ma jedynie mgliste pojęcie na temat potencjalnych metod oraz korzyści wynikających z BIM, dobrze napisany BEP będzie musiał obejmować wiele zagadnień organizacyjnych związanych z zarządzaniem projektem oraz technicznych opisujących pracę na modelach. Niestety, doświadczenia autora pokazują, że stosunkowo niski poziom świadomości zamawiających przekłada się na bardzo ogólne i mało precyzyjne BEP-y. W obliczu braku jasnych wymagań i celów wykonawcy opracowują dokumenty w sposób generyczny. Co gorsza, brak weryfikacji odbieranych produktów sprawia, że powstające modele informacyjne mają niewiele wspólnego z przyjętymi w projekcie dokumentami. W związku z czym BEP sobie, a modele sobie.

Jak więc powinien wyglądać prawidłowy proces tworzenia planu realizacji metodyki BIM i co powinno się w tym dokumencie znaleźć? Dobrą wskazówką może być wspomniana już norma PN-EN ISO 19650, w której opisane zostały kolejne kroki oraz zakresy dla poszczególnych dokumentów związanych z metodyką. Innymi źródłami informacji mogą być podręczniki na temat BIM-u, takie jak BIM Standard PL [2], COBIM [3], podręcznik Penn State University [4], a także dostępne na stronach internetowych szablony i wskazówki [5].

Tworzenie dokumentów BIM w założeniu powinno być procesem iteracyjnym.

Wspomniana norma ISO opisuje proces sporządzania dwóch dokumentów (rys. 1):

• BEP-u przedkontraktowego – opracowywanego przez potencjalnych wykonawców na etapie przetargu jako deklaracja zrozumienia oraz gotowości technicznej i merytorycznej do spełnienia stawianych w dokumencie EIR wytycznych,
• BEP-u kontraktowego – uzgadnianego z zamawiającym przez wybranego oferenta i zawierającego szczegółowy opis planu realizacji metodyki BIM.

Iteracyjność nie kończy się jednak w tym miejscu. Należy pamiętać, że BEP oraz załączniki powinny być nieustannie kontrolowane w odniesieniu do realizowanych w projekcie procedur, przyjętej odpowiedzialności czy negocjowanego zakresu prac. W momencie zauważenia rozbieżności trzeba niezwłocznie aktualizować dokumenty zgodnie z przyjętą wcześniej procedurą. Dodatkowo należy w tym miejscu podkreślić, że w przypadku kontraktów, gdzie zmieniają się wykonawcy (tzn. najpierw „zaprojektuj”, a potem „buduj”), BEP trzeba opracować dla każdego z nich osobno. Jest to być może oczywiste, ale aktywatory związane z metodyką oraz ich realizacja będą zupełnie inne na etapie projektowania i na etapie budowy obiektu.

Rys. 1. Uproszczony schemat ofertowania w procesie BIM. Opracowanie autora

BEP przedkontraktowy

Jak wspomniano, BEP powinien dać zamawiającemu możliwość sprawdzenia, czy oferent rozumie stawiane przed nim cele oraz czy ma kompetentny zespół, narzędzia i procedury pozwalające na ich realizację. W BEP-ie przedkontraktowym muszą znaleźć się więc co najmniej:

• Podstawowe dane personalne i resume kluczowego personelu delegowanego do realizacji zadania. Należy w tym punkcie zaznaczyć, że zamawiający powinien zapewnić sobie faktyczną obecność deklarowanych w BEP-ie osób. Niestety, wykonawcy często załączają CV członków zespołu lub nawet podwykonawców, którzy z różnych przyczyn nie uczestniczą później w realizacji projektu. Wykonawca powinien zaprezentować czytelną strukturę zespołu BIM wraz z jasnym podziałem podstawowych zakresów odpowiedzialności. Na korzyść będzie działało wyszczególnienie doświadczenia w realizacji podobnych projektów z wykorzystaniem BIM-u, a także kursów i szkoleń odbytych przez członków zespołu.
• Opis strategii dostarczania informacji opracowany na bazie wytycznych zamawiającego. W praktyce wykonawca powinien opisać, przy pomocy jakich metod, zespołów i narzędzi planuje zrealizować cele zamawiającego, a także zaproponować własne cele związane ze współpracą i wymianą informacji z zamawiającym oraz podwykonawcami.
• Strategia tzw. federacji modelu, czyli opis planowanego podziału modelu informacyjnego na kontenery informacyjne¹, takie jak pliki, modele, grupy komponentów (np. danej specjalizacji inżynierskiej), komponenty wraz z informacjami niegeometrycznymi. Właściwie opracowana strategia powinna dać jasny pogląd na to, kto i jak szczegółowo będzie modelował informacje w ramach realizowanego projektu. Przykładowo, jednym z postanowień może być informacja, że w modelu koncepcji wielobranżowej wszystkie instalacje modelowane będą jedynie prostopadłościanem niejako rezerwującym niezbędną przestrzeń, podczas gdy elementy modelu architektonicznego zostaną opracowane na stosunkowo wysokim poziomie szczegółowości, co pozwoli na ocenę walorów estetycznych i funkcjonalnych obiektu.
• Matryca odpowiedzialności za poszczególne elementy modelu informacyjnego projektu, kto i za co odpowiada w trakcie procesu dostarczania informacji. W przypadku niewielkich projektów wystarczy lista planowanych modeli wraz z głównymi klasami komponentów oraz ich przydziałem do poszczególnych specjalistów. Pozwala to ocenić, czy wszystkie wymagane w modelu informacje mają swojego „właściciela” i żaden element nie zostanie pominięty lub niedoszacowany w przedstawionej ofercie cenowej. Doświadczenie pokazuje, że do miejsc spornych należeć mogą m.in. elementy zagospodarowania terenu (np. drogi) czy tzw. biały montaż (miski ustępowe, umywalki), które modelować mogą zarówno inżynierowie branżowi, jak i zespół architektoniczny.
• Propozycja w zakresie zmiany lub uzupełnienia procedur oraz standardów zawartych przez zamawiającego w dokumentach przetargowych. Ten element przedkontraktowego BEP-u jest szczególnie istotny dla przyszłej realizacji zamówienia. Jeśli bowiem potencjalny wykonawca ma odpowiednią świadomość możliwości rynku, doświadczenie i wypracowane procedury realizacji celów BIM, dobrze przygotowane propozycje mogą znacząco uprościć pracę na modelu. Niestety, wciąż zdarza się, że zamawiający stawiają zbyt wygórowane wymagania w stosunku do modeli lub, co gorsza, nie stawiają żadnych wymagań i rolą wykonawcy jest zaproponowanie sprawdzonych oraz odpowiednich dla danego tematu rozwiązań. Przygotowując taką propozycję, należy zastanowić się m.in. nad procesem zbierania, wymiany i zatwierdzania przekazywanych informacji, ich bezpieczeństwem, ale także szerzej – nad celowością realizacji poszczególnych metod wykorzystania metodyki, jeśli nie służą one osiągnięciu celów zamawiającego.
• Lista narzędzi i sprzętu IT przeznaczonych do realizacji projektu. Wykonawca powinien nie tylko wyszczególnić proponowane oprogramowanie klasy BIM, ale także opisać potencjał technologiczny firmy wraz z krótką informacją na temat procedur bezpieczeństwa stosowanych w organizacji. Kompletne opracowanie daje zamawiającemu pewność, że wykonawca posiada odpowiednią liczbę licencji właściwych programów, a także zabezpieczenia na wypadek celowego lub przypadkowego usunięcia dokumentacji projektu.

Norma PN-EN 19650 sugeruje na etapie przetargu, oprócz wykonania przedkontraktowego BEP-u, również opracowanie lub przedyskutowanie:

• ankiety kompetencji zespołu badającej poziom doświadczenia oferenta w zakresie planowanych metod realizacji metodyki BIM;
• planu mobilizacji opisującego terminarz i zakres testów (np. test konfiguracji CDE² czy produktów dostarczanych zamawiającemu), a także konieczne przygotowania związane z osiągnięciem pełnej gotowości do projektu (np. plan szkoleń);
• rejestru ryzyka po stronie oferenta zawierającego opis ryzyka związanego m.in. z realizacją zadania zgodnie z harmonogramem i zakresem czy dostępnością proponowanej kadry.

Jak widać, BEP przedkontraktowy, obok ankiety kompetencji BIM, jest doskonałym narzędziem weryfikacji zrozumienia przez oferentów wymagań zamawiającego oraz założeń przyjętych w trakcie opracowania oferty. Niestety, w praktyce dokument ten jest stosowany bardzo sporadycznie. Dodatkowo Prawo zamówień publicznych utrudnia procedurę weryfikacji BEP-u przed podpisaniem umowy, ponieważ jego zaopiniowanie musiałoby stanowić element pozacenowych kryteriów oceny ofert. To zaś jest wyjątkowo skomplikowane w kontekście właściwego opracowania wymagań, które będą całkowicie obiektywne i nieograniczające konkurencyjności oferentów. Alternatywą dla BEP-u przedkontraktowego może być więc rodzaj dialogu technicznego (technologicznego) z wybranymi oferentami. Ta metoda jest możliwa do przeprowadzenia w warunkach przetargu publicznego i stanowi świetną weryfikację pierwotnych założeń zamawiającego w sytuacji dynamicznie rozwijającego się rynku usług BIM.

>>> Protokół informacyjny w projektach BIM według normy ISO 19650

>>> Rodzaje i systematyka kolizji budowlanych dla potrzeb uzasadnienia metodologii BIM

>>> Wymiana danych w formatach OpenBIM w projektach infrastrukturalnych

BEP kontraktowy

BEP kontraktowy jest opracowywany już po wyborze oferenta. W przypadku braku BEP-u przedkontraktowego powoduje to konieczność długotrwałego uzgadniania poszczególnych zapisów, z którymi zamawiający nie miał okazji zapoznać się przed podpisaniem umowy. Bez względu jednak na moment pojawienia się dokumentu należy zawrzeć w nim szczegółowe informacje, które pozwolą na opracowanie, koordynację i przekazanie, a następnie obiektywną ocenę modelu informacyjnego.

Co bardzo ważne, to wybrany oferent ma za zadanie uzgodnić propozycje zawarte w BEP-ie ze swoim zespołem i podwykonawcami. Zdarza się jednak, że plan realizacji metodyki powstaje w oderwaniu od realnych możliwości oraz praktyk stosowanych przez poszczególnych interesariuszy projektu. Dla przykładu, zapisy dotyczące szczegółowości modeli tworzone są przez BIM menedżera bez potwierdzenia ze strony poszczególnych projektantów branżowych. O ile więc w BEP-ie przedkontraktowym pewne zapisy, jak np. tablica odpowiedzialności, mogą mieć charakter ogólny, o tyle po podpisaniu kontraktu należy szczegółowo opisać:

• strukturę zespołu realizującego projekt i kontakty do poszczególnych jego członków;
• strategię dostarczania informacji obejmującą spełnienie wymagań zawartych w EIR, przyjęty harmonogram oraz procedury niezbędne do realizacji celów zamawiającego;
• zakres uzgodnionych i przyjętych przez zamawiającego procedur oraz standardów uzupełniających zapisy EIR;
• podział odpowiedzialności uzupełniony o załączniki opisujące zakres i harmonogram dostarczanych produktów przez poszczególne zespoły;
• zakres, szczegółowość oraz zależności pomiędzy poszczególnymi kontenerami informacyjnymi;
• szczegółowe rozwiązania IT wykorzystywane w projekcie.

Jak wspominano, na etapie opracowania BEP-u wykonawca odpowiadający za całość przedsięwzięcia (np. biuro architektoniczne lub generalny wykonawca) musi uzgodnić z podwykonawcami elementy takie, jak:

• szczegółowy podział obowiązków w projekcie, ujęty np. za pomocą macierzy RACI³ oraz MPDT⁴ (tabela) – w praktyce wykonawca powinien zadbać, aby odpowiedzialność za tworzenie, kontrolę, konsultowanie oraz informowanie o poszczególnych zagadnieniach była przypisana do konkretnych zespołów i specjalistów;
• wytyczne dotyczące szczegółowości dostarczanych informacji, LOIN (ang. Level of Information Need) – jeśli zamawiający w EIR nie określił w wystarczający sposób szczegółowości geometrycznej oraz zakresu przekazywanych w modelach informacji, rolą wykonawcy jest zapewnienie tego standardu, co pozwala uniknąć m.in. nadprodukcji informacji i ryzyka niespełnienia celów zamawiającego;
• szczegółowy harmonogram dostarczania produktów ujęty w tabelach TIDP⁵ i MIDP⁶.

Zakres oraz ilość dokumentów opisujących metodykę BIM powinny być dostosowane do charakteru i poziomu skomplikowania projektu, jednakże w pierwszej kolejności warto skupić się na powyższych elementach. Dzięki kilku precyzyjnym tabelom można czytelnie określić podstawowe wymagania i harmonogram dostarczenia poszczególnych produktów.

Tab. Fragment szablonu tabeli MPDT dla budynku biurowego [2]

¹Kontener informacyjny – termin odnosi się do unikalnej identyfikacji danego odrębnego zakresu informacji. W przypadku projektu budowlanego kontenerem informacyjnym może być plan kosztów, rysunek, model konkretnej branży, komponent modelu lub warstwa, na której znajdują się dane komponenty itp. Każdy kontener informacyjny powinien być rozróżniany za pomocą niepowtarzalnego identyfikatora.

² Ang. Common Data Environment – środowisko wymiany i kontroli informacji oraz wspólne źródło prawdy dla uczestników projektu. Idea realizowana za pomocą platform informatycznych, zazwyczaj chmurowych (typu SAAS).

³Tabela RACI definiuje, czy osoby zaangażowane w projekt będą odpowiedzialne (ang. Responsible) za zatwierdzenie (ang. Accountable), konsultowanie (ang. Consulted) lub informowanie (ang. Informed) w kwestii odpowiedniego zadania, kamienia milowego lub decyzji. Użycie macierzy RACI w projekcie pomaga wyeliminować zamieszanie poprzez określenie, kto co robi na poziomie bardziej szczegółowym niż proste przypisanie zadań.

⁴ MPDT (ang. Model Production and Delivery Table) – Szablon Planu Wytwarzania i Dostarczania Modeli BIM.

⁵ TIDP (ang. Task Information Delivery Plan) – Szczegółowy Plan Dostarczania Informacji Projektowej – lista produktów metodyki BIM przypisanych do konkretnego zespołu wraz z datami ich dostarczenia.

⁶ MIDP (ang. Master Information Delivery Plan) – Główny Plan Dostarczania Informacji Projektowej – lista wszystkich produktów metodyki BIM dla projektu wraz z datami ich dostarczenia.

W drugiej części artykułu:

Podstawowy zakres BEP – zagadnienia praktyczne
Informacje o projekcie
Spełnienie wymagań EIR
Opis celów i aktywatorów
Informacje na temat odpowiedzialności i ról
Planowanie pracy
Komunikacja
Standardy i procedury
Sprzęt i oprogramowanie IT

Druga część artykułu dostępna jest w numerze 11/2023 miesięcznika „Inżynier Budownictwa”.

mgr inż. arch. Paweł Łaguna
SWISSROC Building Intelligence

Literatura

1. A. Anger, P. Łaguna, B. Zamara, BIM dla managerów, PWN, Warszawa 2021.
2. W. Piwkowski, J. Styliński, BIM Standard PL, PZPB, 2020.
3. J. Karjula, E. Makela, Series 11: Management of BIM project, CoBIM 2012 – Common BIM Requirements, vol. 11, p. 37, 2012.
4. BIM Execution Planning Guide – BIM Planning, psu.edu/downloads/ (dostęp: 19.02.2023).
5. Task: Post-contract BEP – BIM Level 2 Guidance, bimportal.scottishfuturestrust.org.uk/level2/stage/4/task/31/post-contract-bep (dostęp: 19.02.2023).