Przed przystąpieniem do prac remontowych lub termomodernizacyjnych konieczne jest zinwentaryzowanie budynku pod kątem jego zasiedlenia przez ptaki lub nietoperze.
Choć nie zawsze zdajemy sobie z tego sprawę, w zamieszkiwanych przez nas budynkach często naszymi sublokatorami są ptaki i nietoperze. Powstająca i ciągle rozwijająca się w miastach zabudowa i infrastruktura, w połączeniu z uszczuplaniem i zanikiem wielu siedlisk naturalnych, przyczyniła się do powstania nowych siedlisk, chętnie zasiedlanych przez ptaki i nietoperze. Idealnym miejscem gniazdowym dla ptaków okazały się m.in. charakterystyczne dla budownictwa z wielkiej płyty niezabezpieczone otwory wentylacyjne, stropodachy, balkony, gzymsy oraz szczeliny w elewacjach i dylatacyjne. Strychy i piwnice starych kamienic często są miejscem zimowania lub rozrodu i kryjówkami przejściowymi nietoperzy. Na liście ptaków zasiedlających różnego rodzaju zabudowę poza dobrze znanym i przysparzającym niejednokrotnie wielu problemów sanitarnych gołębiem miejskim znajdują się: jerzyk, wróbel, kopciuszek, jaskółka oknówka, kawka, pustułka, płomykówka, pójdźka, a z nietoperzy: borowiec wielki, mroczek posrebrzany, mroczek późny, karliki.
Bardzo często realizacja prac remontowych odbywa się w środku sezonu lęgowego gatunków zasiedlających budynki. W takiej sytuacji często w trakcie tych prac niszczone są lęgi (jaja i gniazda), zabijane osobniki dorosłe i młodociane (np. przez zamurowanie lub zamknięcie otworów wentylacyjnych). Obecność ludzi i rusztowań wpływa negatywnie na możliwość karmienia piskląt przez osobniki dorosłe. Elementy rusztowań utrudniają wlot do gniazd. Po zakończonych pracach remontowych większość ptaków i nietoperzy, które wcześniej zasiedlały różne zakamarki budynku, nie ma możliwości ich ponownego zasiedlenia. Tymczasem z licznych aktów prawnych (zarówno tych dotyczących ochrony środowiska, jak i Prawa budowlanego) wynika konieczność ochrony ptaków i nietoperzy zasiedlających budynki w trakcie prowadzonych prac budowlanych:
– Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2014 r. poz. 1348)
Na mocy tego rozporządzenia większość gatunków ptaków oraz wszystkie gatunki nietoperzy występujące w Polsce objęte są ochroną gatunkową. Oznacza to, że w stosunku do gatunków objętych ochroną obowiązuje wiele zakazów. Spośród tych wymienionych w rozporządzeniu prac remontowych dotyczą głównie odnoszące się do umyślnego zabijania, niszczenia siedlisk, ostoi, gniazd, zimowisk i innych schronień, wybierania jaj, umyślnego płoszenia i niepokojenia, przemieszczania z miejsc przebywania na inne miejsca.
Paragraf 10 pkt 4g i 4h ww. rozporządzenia nakłada obowiązek budowy sztucznych miejsc lęgowych oraz obowiązek dostosowania sposobów i terminów wykonywania prac budowlanych, remontowych i innych, tak aby zminimalizować ich negatywny wpływ na biologię poszczególnych gatunków i ich siedliska. Dotyczy to zarówno sytuacji, w której prowadzone prace remontowe/termomodernizacyjne oznaczają bezpośrednie zniszczenie siedlisk i lęgów, jak również sytuacji, kiedy prace prowadzone w pobliżu miejsc lęgowych i schronień powodują płoszenie i niepokojenie zwierząt.
W konsekwencji wymienione zapisy oznaczają, że harmonogram i przebieg prac budowlanych muszą uwzględniać taki sposób i czas prowadzenia prac, aby nie doszło do zniszczenia zasiedlonych gniazd, jaj, zabijania osobników młodocianych, płoszenia osobników dorosłych. W przypadku konieczności trwałego zniszczenia siedlisk (miejsc gniazdowych) niezbędne jest wykonanie kompensacji (np. zamontowanie budek lęgowych).
© Erni – Fotolia.com
– Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880)
Realizacja prac budowlanych w obiektach zasiedlonych przez ptaki lub nietoperze wymaga uzyskania zgody na niszczenie siedlisk, gniazd oraz umyślne płoszenie lub niepokojenie zwierząt objętych ochroną gatunkową.
Zgodnie z art. 56 ust. 2 oraz ust. 4 pkt 1-7 w związku z art. 52 ust. 1 ww. ustawy zezwolenie takie należy uzyskać od właściwego terytorialnie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. Zezwolenie to wydawane jest w przypadku stwierdzenia braku rozwiązań alternatywnych i jeżeli nie są one szkodliwe dla zachowania właściwego stanu ochrony populacji poszczególnych gatunków.
W konsekwencji ww. zapisy obligują do uzyskania zgody np. na usuwanie gniazd ptaków (zarówno w okresie lęgowym, jak i opuszczonych gniazd poza okresem lęgowym), zamykanie dostępu do miejsc gniazdowych, płoszenie zwierząt. W rzeczywistości ze względu na fakt, że większość inwestycji polegających na pracach remontowych lub budowlanych charakteryzuje się nadrzędnym celem publicznym, w większości przypadków zezwolenia takie są wydawane. Uzyskanie zezwolenia umożliwia realizowanie prac budowlanych bez obawy o protesty przyrodników lub lubiących obecność zwierzęcych sublokatorów mieszkańców.
– Ustawa o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie z dnia 13 kwietnia 2007 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 75, poz. 493)
Ustawa określa zasady, nakładające na wszystkie podmioty obowiązek zapobiegania szkodom w środowisku, a jeśli szkoda nastąpi, zobowiązuje do jej pełnego naprawienia.
Zgodnie z art. 6 pkt 2c ustawy obowiązek ten dotyczy również siedlisk oraz miejsc rozrodu gatunków chronionych. W konsekwencji oznacza to, że w przypadku prac budowlanych realizowanych w budynkach będących siedliskiem ptaków lub nietoperzy wykonawca prac powinien podjąć środki zaradcze zapobiegające wystąpieniu szkody, np. dostosowując terminy prac, zabezpieczając z wyprzedzeniem otwory wentylacyjne i szczeliny przed zajęciem ich przez zwierzęta. Następnie powinien zapewnić, aby po remoncie użyteczność siedliska pozostała nieuszczuplona, np. tworząc odpowiednią liczbę alternatywnych siedlisk (zgodnie z art. 9 pkt 2 ust. 2 ww. ustawy w przypadku wystąpienia szkody w środowisku podmiot korzystający ze środowiska powinien niezwłocznie podjąć działania naprawcze).
Zgodnie z art. 4 pkt 1 ustawy odpowiedzialność sprawcy trwa przez 30 lat od chwili wystąpienia czynnika powodującego szkodę, co oznacza, że roszczenie naprawy szkody w środowisku może zostać wystosowane nawet po wielu latach.
– Ustawa – Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627) Zgodnie z art. 323 pkt 2 ustawy w przypadku szkód wyrządzonych środowisku Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego lub organizacja ekologiczna mogą zażądać od podmiotu odpowiedzialnego za to zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych. Zgodnie z art. 362 364 i 366 odpowiedni organ może nałożyć obowiązek przywrócenia stanu właściwego i wykonania określonych czynności pod rygorem natychmiastowej wykonalności.
– Ustawa – Prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 r. (Dz.U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623)
Zgodnie z art. 22 ust. 1 ustawy do obowiązków wykonawcy prac budowlanych (kierownika budowy) należy m.in. zabezpieczenie elementów środowiska przyrodniczego znajdujących się na terenie budowy. Natomiast zgodnie z art. 30 ust. 2 tej ustawy do zgłoszenia budowlanego należy dołączyć m.in. uzgodnienia i opinie wymagane odrębnymi przepisami.
W konsekwencji oznacza to, że wykonawca prac budowlanych powinien zlecić odpowiednim ekspertom (ornitologom, chiropterologom) przeprowadzenie inwentaryzacji remontowanego obiektu, której celem będzie określenie jego zasiedlenia przez ptaki i nietoperze, oraz dostosować terminy i sposób prowadzenia prac do wytycznych sformułowanych przez ekspertów i uzyskać z właściwej miejscowo Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska zezwolenia na niszczenie siedlisk, płoszenie zwierząt (zezwolenia wydawane w trybie ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. – Dz.U. z 2013 r. poz. 627 ze zm.). Reasumując, przystępując do prac remontowych lub termomodernizacyjnych, konieczne jest wcześniejsze zinwentaryzowanie budynku pod kątem jego zasiedlenia przez ptaki lub nietoperze. Inwentaryzacja taka powinna poprzedzać prace budowlane, aby możliwe było uzyskanie wszelkich niezbędnych uzgodnień, zabezpieczenie siedlisk, zaplanowanie odpowiedniej kompensaty przyrodniczej w postaci schronień zastępczych.
Aleksandra Szurlej-Kielańska
