Zapewnianie bezpieczeństwa obywatelom przy jednoczesnym dbaniu o mienie i środowisko należy do obowiązków państwa i jest realizowane za pomocą działań podejmowanych przez wiele różnych instytucji.
Obserwujemy od wielu lat na placach budów niebezpieczne zjawisko: czas i termin ukończenia prac są najważniejszymi składnikami i wyznacznikami pracy. Budowa stała się miejscem, gdzie każdy z podwykonawców, pracowników ma swoją wizję pracy, własne służby nadzorujące i własne lub wypożyczone urządzenia. W obszarze bezpieczeństwa technicznego Urząd Dozoru Technicznego (UDT) zajmuje się działaniami zmierzającymi do zapewnienia bezpiecznego funkcjonowania urządzeń technicznych. Działania związane ze zwiększeniem bezpieczeństwa publicznego mają bezpośrednie przełożenie na bezpieczeństwo podmiotów eksploatujących urządzenia techniczne: obsługujących, konserwujących, naprawiających, modernizujących, a przede wszystkim osób postronnych, często nieświadomych istnienia zagrożeń powstałych w ich otoczeniu z powodu funkcjonujących urządzeń technicznych.
| • Należy zaznaczyć, że urządzenia techniczne mogą stwarzać zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia i środowiska wskutek m.in. wyzwolenia energii potencjalnej lub kinetycznej przy przemieszczaniu ludzi lub ładunków w ograniczonym zasięgu. • Do grupy urządzeń pracujących na placach budów i stwarzających takie zagrożenia można zaliczyć żurawie, dźwigi budowlane, podesty ruchome, wózki jezdniowe podnośnikowe i inne urządzenia podlegające dozorowi technicznemu. • Ich stan techniczny w znacznej mierze decyduje o poziomie bezpieczeństwa w czasie prac budowlanych wykonywanych z ich udziałem oraz szeroko rozumianego otoczenia, którego częścią jest teren budowy oraz obszar wokół niego. |
Bezpieczeństwo na placu budowy zależy m.in. od przestrzegania instrukcji eksploatacji UTB. Jest to prawny obowiązek obsługującego. Fot. stock.adobe.com/Idanupong
W Polsce dozór techniczny od dawna należy do zadań państwa i jest wykonywany przez jednostki dozoru technicznego. Do najważniejszych ustawowych obowiązków jednostek dozoru technicznego można zaliczyć wykonywanie badań urządzeń technicznych i wydawanie decyzji w sprawie ich eksploatacji oraz sprawdzanie kwalifikacji osób obsługujących i konserwujących urządzenia techniczne.
Działania podejmowane przez jednostki dozoru technicznego mają na celu minimalizację ryzyka wystąpienia niebezpiecznych uszkodzeń urządzeń technicznych oraz nieszczęśliwych wypadków, w których zostają poszkodowani ludzie.
Dobrym znakiem jest to, że zgodnie z deklaracjami największych firm budowlanych z roku na rok świadomość zagrożeń i poziom bezpieczeństwa na placach budów wzrasta.
Musimy jednak pamiętać, że bezpieczeństwo na placu budowy zależy nie tylko od decyzji Urzędu Dozoru Technicznego. Jest on jednym z elementów wchodzących w skład łańcucha bezpieczeństwa. Dlatego dobrze, jeżeli wszystkie osoby odpowiedzialne za bezpieczeństwo na placu budowy potrafią ze sobą tak współpracować, by poziom bezpieczeństwa był akceptowalny. Mówiąc o łańcuchu bezpieczeństwa, mam na myśli inne instytucje państwowe wykonujące kontrole na placach budów, np. Państwową Inspekcję Pracy, jak również komórki wewnętrzne BHP powoływane przez pracodawców.
>>> Prace ziemne zgodnie z przepisami BHP
>>> BHP na budowie. Środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkiem
Urządzenia pod dozorem na placach budów
Plac budowy jest miejscem, w którym użytkowanych jest wiele maszyn, urządzeń i pojazdów budowlanych, zarówno podlegających dozorowi technicznemu, jak i dozorowi innych służb dbających o bezpieczeństwo na placu budowy.
Przepisy regulujące i wpływające na poziom bezpieczeństwa na placach budów często się przenikają i nakładają, jednocześnie przypisując konkretnym jednostkom odpowiedzialność za dany zakres urządzeń lub daną dziedzinę prac. Dużą grupę wśród nich stanowią urządzenia techniczne podlegające dozorowi technicznemu. Są to w szczególności urządzenia transportu bliskiego, które służą do przemieszczania osób lub ładunków w ograniczonym zasięgu. Dzisiaj trudno sobie wyobrazić plac budowy, na którym wszystkie prace wykonywane są wyłącznie za pomocą ludzkich mięśni.
| Do krajobrazu rozbudowujących się polskich miast wpisały się urządzenia instalowane czasowo na placach budowy, szczególnie żurawie wieżowe, dźwigi budowlane towarowe i towarowo-osobowe, podesty ruchome masztowe i wiszące. Dostępność i różnorodność tych urządzeń pozwala ludziom zarówno realizować prace na wysokości, jak i przemieszczać ładunki i osoby na stanowiska pracy. |
Im większy plac budowy, tym trudniej zapanować nad porządkiem na nim. Zagrożenia i niebezpieczeństwo pracy wzrastają wraz ze wzrostem ilości eksploatowanego na budowie sprzętu, zwłaszcza mobilnego. Urządzenia mobilne przenoszące ładunki, takie jak żurawie samojezdne, żurawie przeładunkowe, wózki jezdniowe podnośnikowe oraz przejezdne podesty ruchome, nie są związane trwale z miejscem wykonywanej pracy. Ich eksploatacja to planowanie w czasie pracy oraz przewidywanie sposobu ich relokacji na budowie.
Dlatego obsługa urządzeń zarówno tych mobilnych, jak i stacjonarnych jest odpowiedzialną pracą, gdyż nigdy do końca nie można przewidzieć, czy operator maszyny dostrzega nas i zagrożenia wokół siebie.
Bezpieczna naprawa i modernizacja
Park maszynowy jest modernizowany i wymieniany. Wpływ na to mają wymagania stawiane przez wykonawców oraz zmieniające się przepisy w zakresie eksploatacji, napraw i modernizacji.
Odpowiedzialność za bezpieczeństwo wytworzonych maszyn spoczywa przede wszystkim na producencie.
Co w sytuacji, gdy urządzenia są naprawiane z użyciem systemowych technologii i modernizowane?
Jeżeli producent wyraża zgodę bądź podaje wymagania, jakim należy sprostać podczas wykonywania modyfikacji urządzenia, bierze w dalszym ciągu na siebie odpowiedzialność za zmiany wprowadzone w maszynie. W przypadku gdy brak jest producenta lub producent nie daje wytycznych postępowania, mamy do czynienia z naprawą lub modernizacją. W świetle przepisów o dozorze technicznym działania takie wymagają od firmy wykonującej tę czynność posiadania stosownych uprawnień.
>>> Obowiązki kierownika budowy przy pracach rozbiórkowych i wyburzeniowych
>>> Bezpieczeństwo pracy na małych budowach – wyniki kontroli PIP
>>> Odpowiedzialność kierownika budowy w zakresie BHP na budowie
Bezpieczna eksploatacja
Zgodnie z przepisami o dozorze technicznym urządzenia techniczne, przed włączeniem ich do eksploatacji, powinny zostać zgłoszone do badań technicznych wykonywanych przez Urząd Dozoru Technicznego w celu otrzymania decyzji zezwalających na ich eksploatację.
Należy pamiętać, że w przypadku zmiany miejsca pracy urządzenia, np. żurawia wieżowego, wymagającej jego demontażu i ponownego montażu, eksploatujący zobowiązany jest przedstawić urządzenie do badania przez UDT w nowym miejscu pracy.
W przypadku podestów ruchomych (wiszących, masztowych) i dźwigów budowlanych badanie techniczne wymagane jest po pierwszym montażu urządzenia na danym obiekcie. Niektóre warunki eksploatacji, takie jak podnoszenie i przenoszenie osób przez urządzenia transportu bliskiego (UTB), które są zaprojektowane i wytworzone z przeznaczeniem do podnoszenia i przenoszenia ładunków, wymagają uzgodnienia z organem właściwej jednostki dozoru technicznego.
Eksploatujący zobowiązany jest do opracowania szczegółowych warunków eksploatacji opisujących czynności organizacyjno-techniczne podejmowane w celu zminimalizowania ryzyka związanego z eksploatacją UTB w przypadkach:
- podnoszenia i przenoszenia ładunku przez dwa lub więcej UTB;
- eksploatacji UTB w warunkach kolizyjnych;
- braku możliwości obserwacji przez obsługującego całej drogi, jaką pokonuje ładunek;
- eksploatacji UTB w pobliżu napowietrznych linii elektroenergetycznych.
W ramach przeprowadzanych badań technicznych inspektorzy UDT dokonują oceny poprawności zainstalowania urządzeń w miejscach ich pracy, sprawdzają stan techniczny urządzeń przez ich szczegółowe oględziny i ocenę stopnia zużycia poszczególnych elementów mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo ich eksploatacji. Podczas badań technicznych przeprowadzane są również próby funkcjonowania urządzeń w zainstalowanej wersji montażowej, z obciążeniem wystarczającym do stwierdzenia, że sterowanie i ruchy robocze, mechanizmy oraz urządzenia zabezpieczające i ochronne działają prawidłowo.
| Bezpieczna eksploatacja urządzenia transportu bliskiego oprócz spełnienia wymogów formalnych związanych z uzyskaniem decyzji zezwalającej na jego eksploatację, wydanej przez Urząd Dozoru Technicznego, to przede wszystkim przestrzeganie przez eksploatującego, obsługującego, konserwującego postanowień instrukcji eksploatacji producenta urządzenia i użytkowanie urządzenia zgodnie z jego przeznaczeniem. Innym z wymogów stawianych w celu zwiększenia odpowiedzialności za eksploatację jest dokumentowanie stopnia wykorzystania resursu urządzenia, które spoczywa na eksploatującym, a po jego przekroczeniu wykonanie przeglądu specjalnego. |
Należy również zaznaczyć, że eksploatacja urządzeń transportu bliskiego na placu budowy powinna zostać uwzględniona w informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia sporządzonej przez projektanta oraz planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia.
Istotna jest identyfikacja zagrożeń wynikających z wykonywania robót budowlanych oraz ocena ryzyka ich wystąpienia, skutkująca wskazaniem środków technicznych i organizacyjnych niezbędnych do zapewnienia właściwego poziomu bezpieczeństwa podczas wykonywania robót budowlanych.
Dużą rolę w bezpiecznej eksploatacji urządzeń na placach budów odgrywa właściwa organizacja miejsca pracy oraz nadzór nad pracami wykonywanymi z wykorzystaniem maszyn w taki sposób, aby zostało zapewnione bezpieczeństwo pracowników.
Bezpieczeństwo na placu budowy. Kwalifikacje osób
Bezpieczeństwo eksploatacji urządzeń technicznych, w tym wykorzystywanych na placach budów, wymaga od osób obsługujących i konserwujących urządzenia posiadania odpowiednich kwalifikacji do wykonywania tych czynności.
Urząd Dozoru Technicznego, w ramach przeprowadzanych egzaminów, sprawdza kwalifikacje osób obsługujących i konserwujących urządzenia techniczne. Egzaminy polegają na sprawdzeniu wiedzy teoretycznej oraz umiejętności praktycznych w zakresie obsługi i konserwacji urządzeń technicznych – obecnie zaświadczenia kwalifikacyjne do obsługi i konserwacji wydawane są terminowo, a te wydane bezterminowo zachowują ważność do 31 grudnia 2023 r.
Urząd Dozoru Technicznego podjął inicjatywę w zakresie zmiany terminowości zaświadczeń kwalifikacyjnych w związku z przeprowadzanymi analizami przyczyn nieszczęśliwych wypadków oraz obserwowanym dynamicznym rozwojem techniki w zakresie konstrukcji i stosowanych systemów bezpieczeństwa w urządzeniach technicznych. W opinii UDT utrzymanie właściwego poziomu wiedzy technicznej personelu pozwoli na wzrost poziomu kultury technicznej i bezpieczeństwa eksploatacji urządzeń technicznych.
Należy zauważyć, że ustawa o zmianie ustawy o dozorze technicznym przewiduje zapisy dotyczące wzajemnego honorowania zaświadczeń kwalifikacyjnych przez jednostki dozoru technicznego.
Zdanie egzaminu i posiadanie zaświadczenia kwalifikacyjnego to jedynie początek drogi prowadzącej do możliwości wykonywania pracy. Należy pamiętać, że to pracodawca jest odpowiedzialny za pracownika i za przydzielenie mu zadania pracy na urządzeniu. Wykonywanie czynności, nawet jeżeli są intuicyjne, nie zwalnia obsługującego z obowiązku zapoznania się i przestrzegania instrukcji eksploatacji. Przestrzeganie instrukcji eksploatacji UTB jest prawnym obowiązkiem obsługującego.
Tabl. Statystyka charakteryzująca skutki nieszczęśliwych wypadków przy urządzeniach transportu bliskiego objętych dozorem technicznym; wypadki wydarzyły się z przyczyn innych niż czynniki zewnętrzne
Analiza niebezpiecznych uszkodzeń i nieszczęśliwych wypadków
Szczegółowa analiza niebezpiecznych uszkodzeń i nieszczęśliwych wypadków jest bardzo ważnym elementem zwiększania bezpieczeństwa eksploatacji urządzeń technicznych.
Z analiz Urzędu Dozoru Technicznego i sprawozdań Państwowej Inspekcji Pracy wynika, że przyczyną ponad 90% zdarzeń wypadkowych są błędy związane z nieprzestrzeganiem postanowień instrukcji eksploatacji urządzeń, przepisów bhp, niezachowaniem ostrożności i brakiem profesjonalizmu u osób zajmujących się obsługą, montażem i konserwacją urządzeń technicznych (tabl.). W związku z tym UDT stale podejmuje działania mające na celu zarówno podnoszenie kwalifikacji i kompetencji zawodowych użytkowników w zakresie bezpiecznej pracy urządzeń technicznych, jak również popularyzowanie zagadnień związanych z ich bezpieczną pracą oraz działań mających na celu poprawę bezpieczeństwa eksploatowanych urządzeń technicznych.
Przez ostatnie 10 lat liczba zarejestrowanych w UDT urządzeń stale rosła bardzo dynamicznie, tak że liczba niektórych z nich została podwojona (rys.). Jednocześnie liczba niebezpiecznych uszkodzeń i wypadków pozostaje mniej więcej na takim samym poziomie.
Rys. Liczba zarejestrowanych w UDT urządzeń w ciągu ostatnich 10 lat (ogłoszenie pandemii Covid-19 w 2020 r.
spowodowało chwilowe wyhamowanie również w branży budowlanej)
| Najczęstszymi przyczynami niebezpiecznych uszkodzeń i wypadków były w grupie: • podestów – nieprzestrzeganie instrukcji eksploatacji, kolizje z innymi urządzeniami transportu bliskiego oraz osobami pracującymi w otoczeniu; • żurawi – niezachowanie należytej ostrożności przez obsługującego, montującego i konserwującego, niedotrzymanie warunków instrukcji eksploatacji. |
 |
Paweł Bigdoń starszy specjalista urządzeń transportu bliskiego Departament Techniki Urzędu Dozoru Technicznego |
