Obowiązujące przepisy obligują użytkowników wód do realizacji obiektów umożliwiających dwustronną migrację fauny wodnej. Przedstawiamy rodzaje, technologie i przykłady realizacji przepławek dla ryb.
Przepławki są dość specyficznymi obiektami hydrotechnicznymi i jak sama nazwa wskazuje, ich konstrukcja powinna być przede wszystkim dostosowana do potrzeb migracyjnych fauny wodnej. Muszą pozwalać przepławiać się rybom (i innym organizmom) w górę lub w dół cieku. Celem ich funkcjonowania jest niwelacja oddziaływania barier technicznych umiejscowionych w korytach rzek, takich jak jazy, stopnie, progi piętrzące czy zapory wodne. Przepławki są sposobem na przywrócenie przyrodniczych wartości wód z jednoczesnym utrzymaniem pierwotnych funkcji budowli piętrzących, przy których są umiejscawiane.
Fot. Prace związane z osadzaniem toru zstępującego aktywnej przepławki dla fauny wodnej w Starogardzie Gdańskim (źródło: Instytut OZE)
Technologie przepławek dawniej i dziś
Pierwsze przepławki budowano już w XVII w. we Francji. Przybierały one formę stopni wykonanych z wiązek gałęzi, które układano w pochyłych kanałach stanowiących obejście piętrzenia. Zauważalne spadki liczebności populacji ryb wskutek coraz większej ilości przegród w rzekach z biegiem czasu próbowano eliminować takimi rozwiązaniami, jak boczne obejścia/przejścia (patent R. McFarlan z 1837 r., Bathurst, Kanada; przejście dla łososi z lat 50. XIX w. – hrabstwo Sligo, Irlandia). W 1880 r. w USA wybudowano pierwszą przepławkę na zaporze Pawtuxet Falls Dam w Rhode Island1.
Z powyższego zarysu historycznego wynika, że pierwszą stosowaną z powodzeniem technologią udrażniania piętrzeń były obejścia. Jest to typ przepławki bliskiej naturze polegający na wykonaniu kanału obiegowego poza głównym nurtem rzeki – wlot znajduje się nieco powyżej budowli piętrzącej, natomiast wylot tuż za piętrzeniem, w strefie turbulencji wywołanej spadkiem wód. Ten rodzaj przepławki dla ryb wymaga zajęcia sporego terenu i wydzielenia stosunkowo dużych przepływów wód, aby przepławka mogła spełniać dobrze swoją funkcję.
Zobacz też:
Budowle hydrotechniczne – kontrola uszczelnień
Inwestycja hydrotechniczna w Makowie Mazowieckim
Remonty kanałów na szlaku Wielkich Jezior Mazurskich
Innym rodzajem przepławek bliskich naturze są budowane bezpośrednio w korycie rampy denne (w tym rampy przy stopniach wodnych) i pochylnie denne. Budowle te, powstające głównie z użyciem głazów i narzutu kamiennego o zróżnicowanych wymiarach, dzięki utrzymaniu gradientu spadku hydraulicznego na niskim poziomie pozwalają na stosunkowo krótkim dystansie łagodnie wyrównywać różnicę poziomów zwierciadła wody w cieku. Sposób ukształtowania podłoża w obrębie rampy/pochylni z założenia ma jak najlepiej imitować naturalnie występujące w rzece warunki, w tym głębokość wody, rozkład prędkości, ruchy turbulentne, strukturę dna łącznie z miejscami schronienia2.
Oprócz opcji naturopodobnej konstruktorzy przepławek mają do wyboru różne typy przepławek technicznych3. W ostatnich latach szczególnie popularne są przepławki dla ryb szczelinowe stanowiące modyfikację przepławek komorowych (w 2020 r. nagrodzono na arenie międzynarodowej przepławkę szczelinową zrealizowaną w ramach projektu LIFEDrawaPL4. Zasada działania dwóch wymienionych rodzajów przepławek jest oparta na podziale kanału przepływowego dla ryb za pomocą ścianek działowych, co umożliwia prawidłowe kształtowanie warunków przepływu wody. Kanał przebiega obok istniejącego jazu, łącząc się zarówno z wodą górną, jak i wodą dolną. Kanał może mieć przebieg liniowy, łukowaty bądź złożony (wielokrotnie zawracający), zależnie od dostępności terenu pod budowę i wymaganych do osiągnięcia parametrów hydraulicznych. Konstrukcja główna wykonywana jest najczęściej z betonu, przegrody z betonu, kamieni lub drewna, natomiast dno jest wyłożone żwirem i kamieniami.
W dalszej części artykułu:
- Przepławka Denila
- Innowacyjna aktywna przepławka dla fauny wodnej
- Korzyści z zastosowania nowej technologii
 |
Wioleta Smolarczyk
koordynator projektu IOZE Hydro |
1 M. Siudak, Przepławki – mokre ścieżki dla ryb, dostęp online: https://wislokabezbarier.com/2020/03/11/przeplawki/
2 P. Nawrocki (red.), Przepławki dla ryb. Projektowanie, wymiary i monitoring, WWF Polska, 2016.
3 Tamże.
4 http://drawalifeplus.rdos.szczecin.pl/index.php/pl/webinar-joint-committee-on-fisheries-engineering-and-science/
