Odwodnienie wgłębne obiektów mostowych

W pierwszych dwóch częściach [9] i [10] cyklu artykułów omówiono zasady ogólne dotyczące odwodnienia powierzchniowego obiektów mostowych, a także przedstawiono ich zasadnicze elementy. W niniejszej części przedstawione są elementy odwodnienia wgłębnego, które jest równie ważne, gdyż dopiero wszystkie omawiane elementy razem stanowią spójny, kompletny i tym samym właściwie funkcjonujący system odwodnienia obiektów mostowych.

Prawidłowo funkcjonujący system odwodnienia mostowego to nie tylko urządzenia i wyposażenie mające za zadanie przejęcie wody opadowej z powierzchni mostu. Równorzędnym składnikiem tego systemu jest prawidłowe odprowadzenie i zagospodarowanie wody opadowej poza obiekt. Dlatego też problem poruszony w niniejszym artykule ma szczególne znaczenie, w tym zwłaszcza w aspekcie występujących w ostatnich latach intensywnych i długotrwałych opadów atmosferycznych. Opady te uwydatniły wiele problemów związanych z odprowadzaniem wód deszczowych nie tylko w przypadku mostów.

Systemy kanalizacji deszczowej i ogólnospławnej, stanowiące podstawowe odbiorniki wód opadowych z obiektów mostowych, nie są w pełni przystosowane do przyjmowania pojawiających się nagle w bardzo krótkim czasie ogromnych ilości wód (co jest częstym zjawiskiem w obliczu zmian, jakie nastąpiły w klimacie w ostatnich latach).

Konieczne jest kompleksowe podejście do tematu zarówno sprawnego odprowadzania wód opadowych, jak również ich prawidłowego zagospodarowania.

Fot. 1 Przykład odprowadzenia wody z estakady wjazdowej Manhattan Bridge (USA) bezpośrednio z rur spustowych: a)  do rzeki Hudson, b) na poziom ciągu pieszego pod estakadami

Właściwy system zagospodarowania wód opadowych z konstrukcji mostu

Sprowadzona przez odpowiednie systemy woda opadowa jeszcze kilka lat temu była najczęściej odprowadzana na powierzchnię terenu przylegającego do obiektu mostowego bez odpowiedniego system dalszego jej przejęcia bądź też bezpośrednio do rowów znajdujących się w ich sąsiedztwie lub zbiorników i rzek znajdujących się pod obiektami mostowymi (rys. 1a i 1b).

Powodowało to różne problemy utrzymaniowe polegające m.in. na rozmyciu rowów, oskarpowania lub powierzchni (najczęściej nieutwardzonej) przylegających do obiektów. Było to skutkiem zastoisk wodnych, zawilgocenia fundamentów, korpusów podpór itp. Ze względów ekologicznych niekorzystne było gromadzenie się zanieczyszczeń ze spływającej z powierzchni obiektów wody opadowej.

Przy obecnie realizowanych obiektach coraz większą uwagę zwraca się na właściwe zagospodarowanie wody opadowej z powierzchni mostu przez odprowadzenie jej do specjalnych, otwartych zbiorników odparowujących.  Zbiorniki te w naszych warunkach klimatycznych jednak nie do końca się sprawdzają, toteż najwłaściwszym rozwiązaniem, zdaniem autora, jest zastosowanie specjalnych systemów odwodnień wgłębnych z ewentualnym – w koniecznych przypadkach – zastosowaniem dodatkowo separatorów w celu podczyszczania zanieczyszczonych wód opadowych.

Fot. 2 Przykładowe rozwiązanie przeprowadzenia kolektora spustowego przez przyczółek do odwodnienia wgłębnego w wiadukcie w ciągu drogi ekspresowej S8

Obecnie wraz z intensywnym rozwojem systemów drenażowych, uwzględniających zagadnienia ekologiczne, rozwiązania takie są wprowadzane również do drogownictwa, w tym do realizowanych obiektów mostowych [21], [22].

Jak już wspomniano, elementy składowe systemu odwodnienia powinny zapewniać sprawne odprowadzanie wody z konstrukcji obiektu mostowego, w tym z zastosowaniem omawianego odwodnienia wgłębnego. Ogólne wymagania odnośnie do warunków, jakie muszą spełniać elementy odwodnienia wgłębnego, sprecyzowano w rozporządzeniach [15], [16], [17] i Prawie budowlanym [18].

Rys. Sposoby odwodnienia wgłębnego obiektu mostowego: a) system skrzynek lub tuneli rozsączających, b) system retencji wody z wykorzystaniem zbiorników retencyjnych, c) zbiorniki częściowo magazynujące wodę, w przypadku dużych ilości wód opadowych odprowadzające jednostajnie płynącą mniejszą ilość wody do kanalizacji ogólnospławnej, w długim okresie po opadach deszczu

Rozporządzenie dotyczące obiektów mostowych [16] określa zasady projektowania poszczególnych urządzeń odwadniających oraz definiuje wymagania dotyczące całego systemu odprowadzania wód deszczowych, w tym odwodnienia wgłębnego m.in.:

§ 140.1.Wody opadowe z obiektu inżynierskiego, w razie braku możliwości odprowadzenia do urządzeń odwodnienia drogi bądź do kanalizacji ogólnospławnej, powinny być odprowadzone do zbiorników na wody opadowe.

2. Zbiorniki na wody opadowe, w zależności od ich konstrukcji, powinny:

1) zapewnić retencję i oczyszczenie wód opadowych,

2) przechwytywać gwałtowne opady.

3. W szczególnych przypadkach, gdy wymagania ochrony środowiska będą wskazywały na potrzebę oczyszczenia wód opadowych z produktów ropopochodnych, zbiorniki na wody opadowe powinny być uzupełnione dodatkowymi urządzeniami oczyszczającymi (…).

§ 145.1. Zbiorniki do przechwytywania gwałtownych opadów powinny być zastosowane w regionach o dużym natężeniu opadów i przy odprowadzeniu opadów z obiektów o dużych powierzchniach. Jeśli warunki topograficzne pozwalają, powinny być usytuowane w miejscach naturalnych zagłębień terenu, nawet w oddaleniu od obiektu.

Należy jednak brać pod uwagę, że przy projektowaniu większości konstrukcji do odwodnienia wgłębnego podchodzi się indywidualnie, ze względu na zmienność warunków, różne rodzaje ujęcia wód opadowych, a także różne rodzaje użytych materiałów [3], [5], [6].

Fot. 3 Technologie i materiały stosowane w konstrukcjach elementów zbiorczych różnych systemów odwodnienia wgłębnego obiektów mostowych: I funkcja rozsączania: a) tunele rozsączające z polipropylenu, b) skrzynki rozsączające z polipropylenu; II funkcja retencyjna wody: c) zbiorniki retencyjne z blach falistych, d) zbiorniki retencyjne z kompozytów CC-GRP

Woda sprowadzona z powierzchni obiektu za pomocą systemu kolektorów (co zostało opisane w poprzednich częściach artykułu [11])  odprowadzona jest do systemu odwodnienia wgłębnego za pomocą rur spustowych znajdujących się na zewnątrz podpór bądź też – co jest coraz częściej stosowane – za pomocą rur spustowych przechodzących przez konstrukcje przyczółków (fot. 2).

W przypadku rur spustowych usytuowanych na zewnątrz podpór, zdaniem autora, z uwagi na względy architektoniczne powinno się stosować odpowiednie „nisze” w konstrukcji podpór [11].

Prawidłowo zaprojektowany i zrealizowany system odwodnienia wgłębnego ma za zadanie ujęcie wód opadowych poza obręb obiektu poprzez właściwy i wydajny system odwodnienia (np. system kanalizacji zbiorczej, system retencji, rozsączania). Mówi o tym cytowane już rozporządzenie [16]:

2. Zbiorniki, o których mowa w ust. 1, mogą być wykonane w zależności od rodzaju podłoża w szczególności jako zbiorniki:

1) infiltracyjne,

2) retencyjne,

3) odparowujące, spełniające wymagania Polskiej Normy.

3. Odległość zbiorników na wody opadowe od zabudowy określają warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie.

Przykładowe sposoby odwodnienia wgłębnego obiektu mostowego – systemu rozsączania i retencji – przedstawiono na rysunku.

Fot. 4 Przykładowe elementy stosowane w systemach odwodnienia wgłębnego obiektów mostowych (ekspozycja w laboratorium dydaktycznym Zakładu Dróg i Mostów Uniwersytetu Zielonogórskiego – fot. A. Wysokowski)

Elementy systemu odwodnienia wgłębnego konstrukcji mostowych

Do zasadniczych elementów odwodnienia wgłębnego obiektów mostowych należą urządzenia służące do transportu, a następnie do gromadzenia i zagospodarowania wód opadowych zebranych przez odwodnienie powierzchniowe (z wykorzystaniem drenaży, zbiorników retencyjnych i rozsączających itp.).

System odwodnienia wgłębnego może być z powodzeniem stosowany zarówno dla nowo projektowanych i budowanych obiektów, jak i przy ich przebudowie i remontach [2], [8].

System odwodnienia wgłębnego składa się m.in. z:

– kolektorów zbiorczych i przykanalików,

– drenaży podłużnych oraz studni chłonnych,

– systemów retencji – zbiorników podziemnych o różnej konstrukcji,

– systemów rozsączania – zbiorników rozsączających,

– elementów ochrony środowiska – separatorów i odstojników,

– wyposażenia dodatkowego – armatury przyłączeniowej.

W przypadku odwodnienia wgłębnego obiektu mostowego usytuowanego w trudnych warunkach gruntowo-wodnych można zastosować dobrze już znany i szeroko stosowany w praktyce inżynierskiej drenaż typu francuskiego.W tym przypadku uziarnienie kruszywa zastosowanego do budowy drenaży należy dobrać na podstawie obliczonej przewidywalnej ilości wód opadowych zebranych przez odwodnienie powierzchniowe [21].

Ponadto w przypadku mniejszych obiektów mostowych możliwe jest zastosowanie również ogólnie znanego systemu rozsączania – studni chłonnych. Studnie chłonne mają zastosowanie głównie w terenie równinnym, gdy istnieją trudności odprowadzenia wody kolektorami kanalizacyjnymi, a pod wierzchnią nieprzepuszczalną lub częściowo przepuszczalną warstwą gruntu znajduje się grunt przepuszczalny o dostatecznej chłonności.

Studnie chłonne wykonuje się głównie jako gruntowe (wykop głęboki zabezpieczony), z kręgów betonowych lub żelbetowych, a także z muru klinkierowego, lub jako wiercone.

Wymiary studni należy określać za każdym razem obliczeniowo lub doświadczalnie, przy uwzględnieniu jej zdolności chłonnej i założeniu przejęcia przez nią określonej objętości wody dopływającej z obiektu mostowego. Zwykle gruntowe studnie chłonne o przekroju kwadratowym lub prostokątnym mają wymiary dna np. 1,0 x 1,0 m; 1,0 x 2,0 m lub 2,0 x 2,0 m, a studnie z kręgów betonowych średnicę od 0,8 m do 1,5 m.

Studnię chłonną wypełnia się filtrem z przepuszczalnych warstw kruszyw od gruboziarnistych (z tłucznia i żwirów) położonych u spodu do drobnoziarnistych (z piasku) położonych u góry. Należy w tym przypadku pamiętać, że istnieje konieczność okresowej wymiany górnej warstwy piasku w studni ze względu na ryzyko jej zamulenia.

Fot. 5 Przykładowe separatory produktów ropopochodnych stosowane jako element oczyszczający wody opadowe odwodnienia wgłębnego obiektów mostowych: a) separatory wykonane w technologii tworzyw sztucznych, przygotowane do wbudowania; b) przekrój separatora przedstawiający ideę jego funkcjonowania [23]

Rozwiązania technologiczno-materiałowe

Gama materiałów wykorzystywana do wykonywania elementów odwodnienia, podobnie jak w przypadku odwodnienia powierzchniowego,  jest obecnie bardzo szeroka [1], [12], [20].

Oprócz materiałów tradycyjnych stosowanych w kanalizacji, jak żeliwo czy kamionka, wprowadzono nowoczesne materiały bazujące na technologii tworzyw sztucznych, m.in. polimery zbrojone włóknem szklanym GRP i CC-GRP, polietylen PE, polipropylen PP, polietylen wysokiej gęstości PEHD itp. Ostatnio do wykonywania elementów systemów retencji i gospodarowania wodami opadowymi zaczęto z powodzeniem stosować zbiorniki wykonane z blach falistych. Ze względu na postęp technologiczny, a także możliwość uwzględnienia współpracy z gruntem zbiorniki tego typu mają coraz większe średnice przy niezmienionej bądź nawet zmniejszonej grubości ścianek.

Przykładowe materiały do wykonywania elementów zbiorczych systemu odwodnienia wgłębnego obiektów mostowych ilustruje fot. 3 [23].

Coraz częściej przy budowie zbiorników podziemnych stosowane jest ekonomiczne rozwiązanie polegające na jego wykonaniu przez zastąpienie części kolektora zbiornikami retencyjnymi. W tym rozwiązaniu zbiorniki usytuowane są w osi kolektora i zastępują baterie zbiorników retencyjnych tradycyjnie usytuowanych prostopadle do przebiegu kolektorów. Ekonomiczność tego rozwiązania polega na równoczesnym pełnieniu przez zbiornik retencyjny obu funkcji, uzyskując tym samym oszczędności na długości budowanych kolektorów. Rozwiązania tego typu znane wcześniej za granicą stosowane są również w Polsce, a przykłady tego typu rozwiązań można znaleźć coraz częściej w inwestycjach komunikacyjnych w naszym kraju.

Fot. 6 Kamery inspekcyjne stosowane do przeglądów systemu odwodnienia wgłębnego obiektów mostowych: a) kamera montowana na podwoziu samojezdnym do inspekcji kolektorów dużych średnic, b) kamera z obrotową głowicą do inspekcji mniejszych średnic oraz przyłączy [24]

Elementy wyposażenia systemu odwodnienia

W skład systemu odwodnienia wgłębnego obiektu mostowego wchodzą także elementy wyposażenia wspomagające bezproblemowe działanie tego systemu. Do elementów tych należy zaliczyć m.in.:

– studnie przyłączeniowe będące elementem łączącym kolektory odwodnienia powierzchniowego z systemem odwodnienia wgłębnego,

– studzienki rewizyjne (różnego typu, umożliwiające właściwe utrzymanie i inspekcje systemu odwodnienia),

– systemy kolektorów kanalizacji podziemnej,

– odpowiednie kształtki i łączniki (kolana, trójniki itp.),

– armaturę przyłączeniową.

Wymienione elementy wyposażenia powinny gwarantować prawidłowe funkcjonowanie wykonanej instalacji, być odpowiednio wytrzymałe oraz posiadać dużą odporność na korozję (ze względu na możliwą agresywność ośrodka gruntowego oraz poziom wód gruntowych) [19].

Warunkiem prawidłowej pracy systemu wgłębnego odwodnienia obiektów mostowych jest odpowiednia szczelność połączeń.Gwarantują ją systemy uszczelek zazwyczaj stanowiące zintegrowany element kolektorów kanalizacyjnych.

Elementem wyposażenia systemu są odpowiednie studzienki rewizyjne. Studzienki rewizyjne umożliwiają czyszczenie lub renowację kolektora, dodatkowo pełnią funkcję naturalnego przewietrzania instalacji. Studzienki lokalizuje się na każdym załamaniu lub skrzyżowaniu trasy kolektora oraz w miejscu przyłączenia do zbiorników rozsączających lub retencyjnych. Ponadto, jak już wspomniano, studzienki są ważnym elementem umożliwiającym wykonywanie prac konserwacyjnych i powinny być umieszczane w miejscach umożliwiających stały dostęp służbom  utrzymaniowym [20].

Na fot. 4 widoczne są elementy stosowane w systemach odwodnień nowej generacji.

Zagadnienia ekologiczne związane z odwodnieniem wgłębnym obiektów mostowych

W przypadku odwodnienia obiektów mostowych mamy zazwyczaj do czynienia z wodami w różnym stopniu zanieczyszczonymi, głównie produktami ropopochodnymi. Ze względu na ich szkodliwość oraz coraz bardziej zaostrzone wymagania dotyczące ochrony środowiska istnieje konieczność oczyszczenia wód opadowych z tych produktów. Zbiorniki na wody opadowe powinny być zatem uzupełniane dodatkowymi urządzeniami oczyszczającymi. Stosuje się w tym przypadku rozwiązania znane z innych branż [7], [9], [10].

Do najczęściej używanych obecnie urządzeń oczyszczających wody opadowe z niepożądanych substancji zaliczają się separatory. Wody opadowe, przepływając przez separator, zostają w sposób mechaniczny separowane (sedymentacja i flotacja). Szkodliwe substancje w postaci olejów i emulsji zostają na powierzchni, a pozostałe ścieki są odprowadzane do kanalizacji. Aby przyspieszyć zjawisko separacji, stosuje się pakiety koalescencyjne (do łączenia drobnych kropel oleju w większe).

Podstawową normą dotyczącą powyższych urządzeń jest PN-EN 858 [13] odnosząca się do konstrukcji oraz użytkowania prefabrykowanych separatorów ropopochodnych. Norma dzieli separatory na dwie grupy:

– klasa I – separatory koalescencyjne, dla których stężenie ropopochodnych na odpływie musi być poniżej 5 mg/l;

– klasa II – separatory grawitacyjne, dla których stężenie ropopochodnych na odpływie musi kształtować się poniżej 100 mg/l.

W przypadku odwodnienia obiektów mostowych – do podczyszczania wód opadowych – stosuje się separatory klasy II. Jednakże w szczególnych warunkach (np. w przypadku lokalizacji obiektu mostowego na terenie zakładów przemysłowych lub terenie silnie zurbanizowanym) stosuje się separatory I klasy.

Zgodnie z PN-EN 858:2005 dobór separatora substancji ropopochodnych sprowadza się do wyliczenia jego przepływu. Wydajność separatora określa maksymalny przepływ, dla którego zostanie dotrzymana zakładana w normie redukcja stężeń substancji ropopochodnych na odpływie z separatora. Ogólny wzór dotyczący doboru separatorów według normy PN-EN 858:2005:

NS = (Qr + fx x Qs) ? fd

gdzie:  NS – wielkość nominalna; Qr – nominalny przepływ ścieków deszczowych w l/s; Qs – maksymalny przepływ ścieków procesowych w l/s; fd – współczynnik gęstości; fx – współczynnik utrudnienia separacji.

Poszczególne współczynniki należy dobrać z cytowanej normy w zależności od przypadku obliczeniowego.

Bardzo ważnym zagadnieniem jest właściwe wtórne zagospodarowanie wód opadowych.Obowiązująca obecnie ramowa dyrektywa wodna nr 2000/60/EC [14] uściśla zagadnienia dotyczące oddziaływania systemów kanalizacji na jakość wód powierzchniowych.

Ogólnie wiadomo, że źle funkcjonujące systemy niekorzystnie oddziałują na te wody, co bezpośrednio wpływa na jakość środowiska naturalnego w obrębie inwestycji – szczególnie infrastrukturalnych. Dyrektywa definiuje systemy jako różne techniki i urządzenia gospodarowania wodą stosowane w celu wyrównywania deficytów wody w ramach gospodarowania i zarządzania zasobami wód opadowych. Jednocześnie podkreśliła znaczenie tych systemów w kształtowaniu systemów małej retencji (opisanych krótko w niniejszym artykule). Podstawowym warunkiem stosowania alternatywnych sposobów zagospodarowania wód deszczowych jest zmiana podejścia do tego rodzaju wód. Nie należy traktować ich jako ścieki, powinny być postrzegane jako zasób i wtórne źródło wody, którą z powodzeniem można zagospodarować [3]. Ze względu na wagę problematyki zarówno z punktu widzenia technicznego, jak i ekonomicznego problem ten nabiera szczególnego znaczenia.

Eksploatacja i utrzymanie wgłębnego systemu odwodnienia

Jak już wspomniano w [9] i [10], należyte utrzymanie obiektu mostowego jest jednym z głównych warunków decydującym o jego trwałości i tym samym bezpiecznej eksploatacji.

O ile w przypadku odwodnienia powierzchniowego systematyczne przeprowadzanie przeglądów umożliwia w pełni dostrzeżenie ewentualnych uszkodzeń i nieprawidłowości jego funkcjonowania, o tyle w przypadku omawianego odwodnienia wgłębnego są to zabiegi – z samej ich natury –  skomplikowane pod względem technicznym. Mamy do czynienia z elementami systemu trudno dostępnymi, znajdującymi się pod powierzchnią terenu – a zatem możliwość weryfikacji poprawności funkcjonowania systemu jest utrudniona. Podstawowym warunkiem prawidłowej pracy systemu odwodnienia wgłębnego jest jego drożność i szczelność. Rozwój technik inspekcji urządzeń i systemów branży kanalizacyjnej pozwolił na opracowanie skutecznych metod przeprowadzania przeglądów omawianych systemów. Obecnie powszechnie stosuje się kamery telewizyjne montowane na samobieżnych podwoziach lub w przypadku niewielkich średnic (np. 160 mm) kamery usytuowane na specjalnych wysięgnikach [24] – fot. 6.

Szczególnie w przypadku urządzeń mających za zadanie rozsączanie wód opadowych regularna konserwacja i czyszczenie elementów pozwalają na zwiększenie efektywności systemu odwodnienia oraz jego trwałości eksploatacyjnej.

Wraz z rozwojem technologii optycznych i elektronicznych pojawia się na rynku wiele coraz nowszych urządzeń w przedmiotowej dziedzinie. Ułatwiają one w większym stopniu możliwości inspekcyjne drożności i stanu technicznego urządzeń odwadniających. Więcej informacji na ten temat można znaleźć w literaturze (np. [4]).

Podsumowanie

Ze względu na szczupłe ramy artykułu podano jedynie ogólne informacje, skupiając się na odwodnieniu wgłębnym dotyczącym obiektów mostowych jako części całego systemu odwodnienia tych obiektów.

Prawidłowo rozwiązany system odwodnienia wgłębnego pozwala właściwie zagospodarować wody opadowe sprowadzone z powierzchni obiektu mostowego nawet przy intensywnych, długotrwałych opadach deszczu.

Umożliwia to właściwe utrzymanie otoczenia obiektu bez rozmyć powierzchni podmostowej, zastoisk wody, zawilgoceń dolnych elementów konstrukcji podpór itp. Duże znaczenie dla środowiska ma możliwość zastosowania elementów podczyszczania wód spływających z obiektu komunikacyjnego.

prof. UZ, dr hab. inż. Adam Wysokowski

kierownik Zakładu Dróg i Mostów

Uniwersytet Zielonogórski

Literatura

1. W. Jasiński, A. Wysokowski, Materiały na odwodnienia drogowych obiektów mostowych, „Materiały Budowlane” nr 12/2005.

2. J. Karda, A. Wysokowski, Wpływ systemu odwodnienia na trwałość mostu, „Materiały Budowlane” nr 4/2007.

3. K. Krężołek, Zrównoważone systemy drenażu, „Inżynier Budownictwa” nr 6/2014.

4. C. Madryas, B. Przybyła, L. Wysocki, Badania i ocena stanu technicznego przewodów kanalizacyjnych, Dolnośląskie Wydawnictwo Edukacyjne, Wrocław 2010.

5. W. Radomski, Odwodnienie obiektów mostowych – kilka uwag na znany z pozoru temat, „Obiekty Inżynierskie” nr 2/2013.

6. Z. Szling, E. Pacześniak, Odwodnienia budowli komunikacyjnych, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2004.

7. T. Wójcicki, Nowoczesne urządzenia odwodnienia dróg i oczyszczania ścieków opadowych, „Drogownictwo” nr 8/98.

8. A. Wysokowski, A. Staszczuk, Systemy odwodnienia obiektów mostowych, „Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne” nr 4/2007.

9. A. Wysokowski, Odwodnienie parkingów i miejsc obsługi podróżnych, cz. I Odwodnienie powierzchniowe, „Inżynier Budownictwa” nr 10/2010.

10. A. Wysokowski, Odwodnienie parkingów i miejsc obsługi podróżnych, cz. II Odwodnienie wgłębne, „Inżynier Budownictwa” nr 11/2010.

11. A. Wysokowski, Odwodnienie konstrukcji obiektów mostowych, cz. I i II „Inżynier Budownictwa” nr 10 i 11/2013.

12. A. Wysokowski, J. Howis, Przepusty w infrastrukturze komunikacyjnej, cz. 6, Materiały do budowy przepustów, cz. I i II, „Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne” nr 3 i 5/2009.

13. Polska Norma PN-EN 858-1 Instalacje oddzielaczy cieczy lekkich (np. olej i benzyna) – Część 1: Zasady projektowania, właściwości użytkowe i badania, znakowanie i sterowanie jakością.

14. Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej.

15. Rozporządzenie MTiGM z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuo-wanie (Dz.U. Nr 43, poz. 430).

16. Rozporządzenie MTiGM w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty inżynierskie i ich usytuowanie (Dz.U. z 2000 r. Nr 63, poz. 735).

17. Rozporządzenie Ministra Budownictwa z dnia 14 lipca 2006 r. w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych (Dz.U. z 2006 r. Nr 136, poz. 964).

18. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2003 r. Nr 207, poz. 2016 z późn. zm.; ost. zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 163, poz. 1364).

19. Wytyczne projektowania dróg I i II klasy technicznej (Autostrady i drogi ekspresowe) WPD-1, Warszawa 1995.

20. Zalecenia projektowania, budowy i utrzymania odwodnienia drogo-wych obiektów mostowych, GDDKiA, Warszawa 2009.

21. Zalecenia projektowania, budowy i utrzymania odwodnienia dróg oraz przystanków komunikacyjnych, GDDKiA, Warszawa 2009.

22. Zalecenia projektowania, budowy i utrzymania odwodnienia tuneli samochodowych, przejść podziemnych i przepustów, GDDKiA, Warszawa 2009.

23. Materiały informacyjne i katalogi firm produkujących systemy i elementy odwodnienia wgłębnego (m.in. Ekobudex, Hobas, Hauraton, Polyteam, Wavin, ViaCon, Elpad, Marseplast).

24. Materiały informacyjne ze strony internetowej www.kanalizacja.com.