BIM w zamówieniach publicznych w Polsce

STRESZCZENIE

Zamawiający publiczni zaczynają powoli przekonywać się do technologii BIM, o czym świadczy rosnąca liczba zamówień z BIM. W artykule podjęto próbę analizy zamówień publicznych z wymaganym wykorzystaniem technologii BIM, zamawianą usługą lub dostawą związaną z BIM. Przedstawiono najważniejsze akty prawne i wytyczne dotyczące wprowadzenia narzędzi BIM. W związku z tym, że niektóre inwestycje prowadzone w Polsce opierają się na brytyjskich wytycznych realizacji przedsięwzięć w technologii BIM, przedstawiono głównie dokumenty tworzone na ich podstawie przez uczestników procesu budowlanego.

ABSTRACT

Public procurers are slowly becoming more and more convinced to use BIM technology, as it is evidenced by the increase in number of orders including BIM. The article attempts to analyze public procurement procedures in which either the use of BIM technology has been required or the ordered service or delivery has been related to BIM. The article presents the most important legal acts and guidelines regarding the introduction of BIM practices. Due to the fact that some projects carried out in Poland are based on the British guidelines for delivering projects in BIM, the article focuses mainly on the corresponding documents created by participants of the construction process.

Realizowanie przedsięwzięcia budowlanego w technologii BIM (ang. Building Information Modeling – Modelowanie informacji o budynku) choć już nie nowe, to jednak nadal nie jest znane wszystkim uczestnikom procesu budowlanego. W Polsce zgodnie z [1] najczęstszym i najważniejszym, wpływającym np. na koszt, czas, jakość, źródłem marnotrawstwa na budowie są błędy i niezgodności w dokumentacji projektowej. Realizacja przedsięwzięcia w technologii BIM prowadzi do dużej koncentracji rozwiązań i wysokiego poziomu szczegółowości na etapie projektowania, co pozwala na wczesną detekcję kolizji i błędów. Literatura i analiza praktycznych zastosowań [2, 3] wskazuje – analizując cały cykl życia obiektu realizowanego w technologii BIM – na wiele korzyści, także finansowych. Dobrze zatem, że przedsięwzięcia budowlane realizowane w technologii BIM w Polsce występują także w zamówieniach publicznych.

Akty prawne i wytyczne dotyczące wprowadzenia narzędzi BIM w przetargach publicznych

Pojęcie BIM, choć nie bezpośrednio, ale za pomocą akronimu BIM, pojawia się w dwóch dyrektywach europejskich
regulujących udzielanie zamówień publicznych w UE pod pojęciem „building information electronic modelling tools”:

• w nowej dyrektywie klasycznej 2014/24/UE [4],
• w nowej dyrektywie sektorowej 2014/25/UE [5].

W odniesieniu do zamówień publicznych na roboty budowlane i konkursów państwa członkowskie mogą wymagać zastosowania szczególnych narzędzi elektronicznych, takich jak narzędzia elektronicznego modelowania danych budowlanych lub podobne [5].

Zapisy wprowadzające możliwość wykorzystania narzędzia elektronicznego modelowania danych budowlanych (w tym BIM) pozwalają m.in. na:

• wykorzystanie BIM do kształtowania przewagi konkurencyjnej przez wpływ na efektywność kosztową, jakość, wartość techniczną, funkcjonalność, cechy innowacyjne itp.;
• wymagania w zakresie kwalifikacji i doświadczenia w użytkowaniu BIM;
• wymagania dotyczące zatrudnienia wykwalifikowanej kadry, np. stanowisko koordynatora modelu BIM;
• wprowadzenie BIM jako narzędzia zarządzania obejmującego serwisowanie, pomoc techniczną, późniejszą eksploatację obiektu budowlanego;
• zastosowanie BIM jako dodatkowego warunku realizacji zamówienia lub kryterium oceny oferty.

Wzorem państw UE bardziej zaawansowanych we wdrażaniu BIM jako narzędzia efektywnego zarządzania zamówieniami publicznymi na roboty budowlane konieczne jest: bezzwłoczne stworzenie podstaw prawnych w zakresie przepisów ustawy – Prawo zamówień publicznych (dalej: Pzp) [6], standaryzacji procesów BIM, rozpoczęcie projektów pilotażowych oraz stworzenie wsparcia zarówno dla instytucji zamawiającego, jak i wykonawców i urzędników [7]. Ustawa Pzp dopuszcza możliwość żądania od wykonawcy użycia elektronicznych narzędzi do modelowania, pod warunkiem że są one ogólnie dostępne lub zamawiający oferuje do nich dostęp. Ponadto Urząd Zamówień Publicznych w publikacji [8] sprecyzował, że rzeczywiście ma na myśli narzędzia do modelowania informacji o budynku. W dokumencie urząd zobowiązał się do śledzenia praktyk zagranicznych, współpracy z ośrodkami naukowymi i innymi podmiotami, zapoznanymi z tematem, i powzięcia kroków w celu przedstawienia toku postępowania w zakresie użycia narzędzi do modelowania informacji o budynku dla przedsięwzięć w Polsce.

Tab. Wymagania informacyjne zamawiającego – główne punkty (oprac. własne wg [10])

Wytyczne dotyczące BIM

Wskazówką, jak sprecyzować wymagania wobec wykonawcy realizującego przedsięwzięcie w technologii BIM (na etapie projektowania, wykonawstwa lub na obu etapach) i przygotować dokumentację przetargową, mogą być wytyczne brytyjskie, które dosyć szczegółowo te wymagania omawiają. W tym miejscu nadmienić warto, że niektóre inwestycje publiczne realizowane w Polsce także je spełniają. Zgodnie z normą [9] proces ten powinien się zacząć od sprecyzowania wymagań inwestora. Do tego celu służy dokument zwany wymaganiami informacyjnymi zamawiającego (ang. Employer’s Information Requirements – EIR). Przykładami opublikowanych w Polsce EIR są załącznik numer F16 do regulaminu konkursu dotyczącego obiektu Małopolskiego Centrum Nauki (obecnie wprowadzana jest nowa nazwa Cogiteon) w Krakowie lub F14 dotyczący Centrum Muzyki, także w Krakowie. Tworzeniu tego dokumentu może pomóc lista pytań (ang. Plain Language Questions – PLQ), odpowiedzi na nie informują, jakie wymagania ma inwestor w stosunku do obiektu oraz pozostałych uczestników procesu.

Wymagania informacyjne zamawiającego zgodnie z [10] mogą się składać z części określonych w tabeli.

W EIR inwestor powinien wymagać od wykonawcy stworzenia planu realizacji BIM (ang. BIM Execution Plan – BEP) i przekazania go inwestorowi jeszcze przed podpisaniem umowy, będzie on bowiem załącznikiem do niej po ustaleniu ostatecznej wersji między stronami. Jest to kolejny dokument wymagany w brytyjskiej normie, który uwzględnia i rozwija wytyczne ujęte w EIR i w skrócie przedstawia proces dostarczania danych, uszczegóławia formę oraz zakres przekazywanych informacji, obowiązki osób tworzących i zarządzających modelami. Po podpisaniu umowy następuje realizacja projektu w technologii BIM. Pomocne może się okazać stworzenie tzw. głównego planu dostarczenia danych (ang. Master Information Delivery Plan – MIDP), który uszczegóławia BEP, ujmując aktualne zasoby.

Za pierwsze zamówienie publiczne, w którym znalazło się wymaganie dotyczące wykorzystania BIM, uważa się postępowanie dotyczące „Budowy kompleksu muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku” w sierpniu 2014 r. Zamówienie dotyczyło wykonania usługi polegającej na sporządzeniu dokumentacji projektowej z użyciem symulacji opartej na modelu BIM z wykorzystaniem standardu IFC (Industry Foundation Classes) w zakresie: efektywności energetycznej, kontroli kosztów budowy i materiałów oraz kosztów utrzymania budynku. Niestety autorzy SIWZ nie dostosowali stawianych wymagań do możliwości polskiego rynku. Skutkiem tego były liczne odwołania i uwagi do treści SIWZ, zarzucające inwestorowi m.in. wykluczenie polskich wykonawców z uczestnictwa w postępowaniu (ze względu na wymagane doświadczenie), co było zgodne z prawdą, biorąc pod uwagę poziom implementacji BIM w Polsce w 2014 r [11]. Ostatecznie zamawiający zrezygnował z wytycznych dotyczących stosowania technologii BIM w zamówieniu na skutek presji wykonawców.

Nadmienić jednak trzeba, że wcześniej, w marcu 2014 r., Politechnika Łódzka, a ściślej jej Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska złożył zamówienie publiczne na usługi szkolenia komputerowego z obsługi programu BIM – REVIT.

Charakterystyka zamówień publicznych, w których wymagania dotyczyły wykorzystania BIM

Trudno określić dokładną liczbę zamówień publicznych, w których zamawiający zdecydował się na wymóg zastosowania technologii BIM. Wynika to z faktu, że wymóg zastosowania technologii BIM rzadko występuje w nazwie zamówienia lub w jego opisie, pojawiając się także w kryteriach wyboru oferenta oraz w pozostałych dokumentach opisujących zamówienie (głównie w specyfikacji istotnych warunków zamówienia – SIWZ). Można jednak stwierdzić, że takich zamówień jest już kilkadziesiąt.

Zamówienia publiczne zawierające zapisy dotyczące technologii BIM zaczęły się pojawiać od 2016 r. Najwięcej zamówień dotyczy usług związanych z projektowaniem. Proces projektowania jest obecnie najbardziej wspierany przez dostępne oprogramowanie, jest także pierwszą czynnością, jaką należy wykonać – stworzyć model BIM, na podstawie którego można podjąć kolejne kroki w procesie budowlanym. Pojawiają się jednak także zamówienia na roboty budowlane i dostawy. Wszystkie dane o wymienionych w artykule zamówieniach publicznych pochodzą ze stron Urzędu Zamówień Publicznych [12].

Zamówienia na usługi z wykorzystaniem technologii BIM

Jak już wspomniano, w zamówieniach publicznych związanych z wykorzystaniem BIM dominują usługi związane w wykonaniem dokumentacji projektowej. Przykładami takich zamówień mogą być zamówienie dotyczące budowy kompleksu Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, wykonanie dokumentacji projektowej dla przebudowy i rozbudowy obiektów Instytutu Techniki Cieplnej w Warszawie, wykonanie wielobranżowej dokumentacji projektowej w oparciu o technologię BIM i kosztorysowej dla inwestycji pt. „Budowa internatu dla 500 osób wraz z niezbędną infrastrukturą” oraz dla zadania „Rozbudowa Wielospecjalistycznego Szpitala Wojewódzkiego w Gorzowie Wlkp. o Ośrodek Radioterapii, w celu zwiększenia dostępności do wysokiej jakości usług zdrowotnych w obszarze chorób nowotworowych” lub opracowanie dokumentacji projektowej na budowę budynku MSWiA w Warszawie. Wymienić można także takie realizacje, jak: rewitalizacja kamienicy przy ul. Jana Pawła II w Mikołowie, termomodernizacja budynków ASP im. Jana Matejki w Krakowie, budowa Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego w Warszawie oraz DPS dla dorosłych w Bytomiu, przebudowa i remont budynku szpitala w Ustrzykach Dolnych.

Pojawiły się także zamówienia dotyczące wykonania koncepcji, np. opracowanie koncepcji architektonicznej budynku demonstracyjnego złożonego z segmentów modułowopowtarzalnych w technologii drewnianej z płytą fundamentową lub konkurs na opracowanie koncepcji budynku „Pracowni Przewrotu Kopernikańskiego” dla Centrum Nauki Kopernik. Zamówienia dotyczą również usług związanych z wykonaniem inwentaryzacji obiektu (wykonanie inwentaryzacji architektonicznej w modelu BIM: zabytkowego budynku Sądu Rejonowego Katowice – Zachód, a także laboratoriów Wydziału Technologii i Inżynierii Chemicznej Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie); wykonaniem studium wykonalności (budynek Ambasady RP w Moskwie z inwentaryzacją i modelowaniem do celów dalszego projektowania w technologii BIM) oraz opracowaniem dokumentacji przedprojektowej (modernizacja budynku Opery Bałtyckiej w Gdańsku).

W ramach zamówienia publicznego na usługi można znaleźć także takie zamówienia, jak: wybór zarządzającego projektem (budowa Ośrodka Narciarstwa Biegowego i Biathlonu w Szklarskiej Porębie-Jakuszycach), managera informacji BIM (świadczenie usług managera informacji BIM w trakcie projektowania i budowy budynku Pracowni Przewrotu Kopernikańskiego), wykonanie modelu BIM na podstawie projektu wykonawczego do zarządzania eksploatacją ukończonego obiektu (Wielkopolskie Centrum Zdrowia Dziecka).

W ramach usług spotyka się również zamówienia na usługi szkoleniowe.

Zamówienia na roboty budowlane z wykorzystaniem BIM

Zamówień publicznych na wykonanie stricte robót budowlanych z wykorzystaniem technologii BIM autorzy artykułu nie znaleźli. To nie dziwi, nawet w krajach, które wprowadziły BIM na wyższym poziomie i na większą skalę, wykorzystanie technologii BIM (poza wykorzystaniem modelu obiektu budowlanego) należy jeszcze do rzadkości. Zamówienia na roboty budowlane, które znaleźli autorzy artykułu, są realizowane w systemie „zaprojektuj i wybuduj”, a więc technologia BIM dotyczy także tworzenia dokumentacji projektowej.

Pierwszym przykładem takiego zamówienia jest przebudowa budynku Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w Warszawie. Zamawiający wymaga opracowania projektu wykonawczego i powykonawczego we wszystkich branżach przy użyciu technologii parametrycznego modelowania BIM i opracowania modelu 3D BIM obiektu w otwartym formacie IFC 2×3 w stopniu dokładności co najmniej LOD 400.

Kolejnym przykładem jest rozbudowa, przebudowa i remont Szkoły Podstawowej nr 2 z oddziałami integracyjnymi im. Żołnierzy AK II rejonu „Celków”, gdzie wymagano wykonania modelu BIM dla obiektów kubaturowych oraz określono wymagania dotyczące koordynatora BIM.

Wyróżnić można także dialog techniczny dotyczący opracowania dokumentacji projektowej wraz z nadzorem autorskim dla zadania „Rozbiórka i budowa mostu kolejowego w km 39,210 linii kolejowej nr 94, w ramach zadania: Prace na linii kolejowej nr 94, na odcinku Kraków Płaszów – Skawina – Oświęcim”. Celem dialogu było pozyskanie informacji niezbędnych do wszczęcia planowanego postępowania o udzielenie zamówienia publicznego na wykonanie przedmiotu zamówienia zgodnie z technologią BIM.

Zamówienia na dostawy z wykorzystaniem BIM

Zamówienia na dostawy dotyczą głównie dostaw oprogramowania do procesu projektowania, realizacji i koordynacji przedsięwzięcia budowlanego. Przykładem zamówienia tego typu może być dostawa oprogramowania dla Centrum Nauki Kopernik, która obejmowała dostarczenie programów: 1) Navisworks Manage – wersja 2017 lub równoważny (licencja na trzy lata na dwa stanowiska); 2) REVIT – wersja 2017 lub równoważny (licencja na trzy lata na jedno stanowisko); 3) Archicad – wersja 21 lub równoważny (licencja na okres bez ograniczeń na jedno stanowisko); 4) BIMestimate – wersja 2.2.2 wraz z cennikiem Sekocenbud lub równoważny (subskrypcja na jeden rok na jedno stanowisko).

Zwraca uwagę dokładne doprecyzowanie nazw programów komputerowych, mimo że zamawiający określił równoważność przez wskazanie funkcjonalności oprogramowania będącego przedmiotem zamówienia w SIWZ.

Drugim przykładem może być zakup sprzętu komputerowego, urządzeń biurowych oraz oprogramowania do projektowania i opracowania dokumentacji w zakresie inżynierii lądowej wspierających technologię modelowania informacji o budynku (BIM) na potrzeby Łódzkiej Spółki Infrastrukturalnej.

Zapisy dotyczące konieczności zastosowania BIM w zamówieniu

Wymaganie dotyczące zastosowania technologii BIM można znaleźć czasami już w nazwie zamówienia. Przykładem mogą być zamówienia: „Wykonanie inwentaryzacji architektonicznej w modelu BIM zabytkowego budynku Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach przy pl. Wolności 10” lub „Wykonanie wielobranżowej dokumentacji projektowej w oparciu o technologię BIM (Building Information Modeling) i kosztorysowej w zakresie obejmującym wszystkie czynności umożliwiające i mające na celu uzyskanie przez Inwestora pozwolenia na budowę inwestycji pt. »Budowa internatu dla 500 osób wraz z niezbędną infrastrukturą oraz pełnienie nadzoru autorskiego«”. Częściej jednak nazwa zadania dotyczy wykonania dokumentacji projektowej, nie wyróżniając technologii BIM w nazwie zamówienia.

Zdarza się, że zastosowanie technologii BIM jest określone i premiowane w kryteriach oceny ofert. Kryteria dotyczą albo ogólnych określeń: „technologia wykonania projektu”, „innowacyjność zastosowanych rozwiązań”, albo wprost nawiązując do BIM – „wykonanie projektu w systemie BIM”. W większości przypadków waga takiego zastosowanego kryterium wynosiła 20%, a innymi kryteriami była cena (80%) albo cena (50-60%) i termin wykonania (ok. 20-30%).

Pozostałe zapisy odnośnie do wymogów BIM pojawiały się w opisie zamówienia lub w SIWZ. W latach 2014-2016 zapisy dotyczyły głównie lakonicznego zapisu wykonania modelu BIM, sporządzenia modelu w oprogramowaniu spełniającym certyfikację OPEN BIM, ewentualnie wykonania inwentaryzacji za pomocą skanowania 3D. Stopniowo zaczęły się pojawiać wymogi dotyczące wymaganego stopnia szczegółowości modelu LOD (Level of Detail), bieżącej aktualizacji modelu w trakcie wykonywanych prac, opracowania strategii, procedur oraz standardów dostarczania informacji projektowych związanych z inwestycją, sporządzenia planu realizacji BIM (BEP), zarządzania modelami BIM w sposób zapewniający bezpieczeństwo itp.

Wnioski

Zamawiający publiczni zaczynają się powoli przekonywać do technologii BIM. Świadczy o tym rosnąca liczba zamówień na wykonanie dokumentacji projektowej w technologii BIM. Zamówienia te dotyczą przede wszystkim zamówień dużych i skomplikowanych. Zauważa się powolny wzrost wymagań zamawiających dotyczących sposobu przygotowania modelu BIM (w tym LOD), zwrócenie uwagi na sposób komunikacji, dostępność do danych i sposób ich zabezpieczenia, wymaganie przygotowania BEP Zaznaczyć należy, że w niektórych niedawno ogłoszonych zamówieniach są dosyć precyzyjnie ujęte wymagania wobec wykonawcy oraz zakładające proces realizacji przedsięwzięcia budowlanego w całości w technologii BIM, począwszy od projektowania, poprzez wykonawstwo i eksploatacje. Wzrost świadomości w Polsce dotyczący BIM zauważalny jest więc także w zamówieniach publicznych. Zamawiający, nauczeni przypadkiem zamówienia dotyczącego budowy kompleksu Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, wymagają głównie ogólnego doświadczenia w projektowaniu, jednak zdarzają się wymagania dotyczące BIM, np. co najmniej dwuletnie doświadczenie w wykonywaniu modeli BIM (jeden model BIM dla budynków o powierzchni co najmniej 5000 m2 każdy i jeden przedmiar robót bezpośrednio z modeli BIM dla budynków o powierzchni co najmniej 5000 m2 każdy). Zamówienia na roboty budowlane są rzadkością i dotyczą głównie zamówień typu „zaprojektuj i wybuduj”, skupiając się na części projektowej w aspekcie wymagań BIM.

Na koniec dodać należy, że szykują się już kolejne duże zamówienia publiczne, w których wymagania będą obejmować zastosowanie technologii BIM. Przykładem może być ogłoszony przez Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego wraz z Gminą Miejską Kraków we współpracy z krakowskim oddziałem Stowarzyszenia Architektów Polskich konkurs na opracowanie koncepcji urbanistyczno-architektonicznej Centrum Muzyki i Parku Miejskiego w Krakowie. Zamawiający planuje realizację tego przedsięwzięcia budowlanego w technologii BIM.

dr hab. inż. Krzysztof Zima mgr inż. Ewelina Mitera-Kiełbasa

Politechnika Krakowska

Literatura

1. E. Plebankiewicz, E. Mitera, The wastes on construction site and in production. Acta Scientiarum Polo- norum, „Architektura” nr 2 2017.
2. CURT The Construction Users Roundtable. WP 1202 Collaboration, Integrated Information, and the Project Lifecycle in Building Design, Construction and Operation, 2004.
3. W. Lu, A. Fung, Y. Peng, C. Liang, S. Rowlinson, Cost-benefit analysis of Building Information Modeling implementation in building projects through demystification of time-effort distribution curves, „Building and Environment”, 2014.
4. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zamówień publicznych.
5. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/25/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie udzielania zamówień przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych.
6. Ustawa – Prawo zamówień publicznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1579).
7. A. Anger, B. Lisowski, W. Piw- kowski, P. Wierzowiecki, Ogólne założenia procesu wdrażania BIM w realizacji zamówień publicznych na roboty budowlane w Polsce, „Przegląd Budowlany” nr 10/2015.
8. Urząd Zamówień Publicznych, Wzorcowe Dokumenty. Plan sposobu wykonania zadań Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych określonych w art. 154 pkt 10 ustawy Pzp w okresie od 1 listopada 2016 r. do 31 grudnia 2019 r., Warszawa 2016.
9. PAS 1192-2:2013 Specification for information management for the ca- pital/delivery phase of construction projects using building information modelling. BSI Standards Limited, 2013.
10. https://www.bsria.co.uk/download/asset/employers-information-requirements-18th-may-2016.pdf.
11. K. Orlińska-Dejer, BIM w przetargach publicznych – analiza wybranych postępowań przetargowych, „Materiały Budowlane” nr 10/2017.
12. www.uzp.gov.pl (dostęp w dniach 16-25.08.2018 r.).