(Nie)legalny beton towarowy

Pomimo tego, iż od 1 stycznia 2017 r. obowiązują wymagania rozporządzenia w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym [1] (Dz.U. z 2016 r. poz. 1966), kluczową datą dla producentów betonu towarowego był 30 czerwca 2019 r. [7], kiedy to zakończył się okres przejściowy i dobrowolność wyboru, czy wprowadzać beton towarowy w obszarze regulowanym prawnie jako wyrób budowlany, czy z tej możliwości nie korzystać.

Przedmiotowe rozporządzenie [1] w załączniku 1 pod pozycją 26 klasyfikuje beton towarowy do grupy wyrobów budowlanych objętych obowiązkiem sporządzania krajowej deklaracji właściwości użytkowych oraz wprowadza wymagane systemy oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych jako 2+ dla betonów do zastosowań konstrukcyjnych (zastosowanie to dotyczy elementów, wyrobów i ich zestawów, które mają wpływ na spełnienie wymagań podstawowych w zakresie nośności oraz stateczności, w odniesieniu do obiektów budowlanych zgodnie z rozporządzeniem 305/2011) oraz w systemie 4 do pozostałych zastosowań.

Oznacza to, iż producenci betonu od 1 lipca 2019 r. są zobowiązani obligatoryjnie do:

• sporządzania krajowej deklaracji właściwości użytkowych zgodnie z załącznikiem 2 rozporządzenia [1],
• właściwego znakowania wyrobu budowlanego znakiem budowlanym wraz z umieszczeniem informacji towarzyszących oznakowaniu zgodnie z §10, 11 rozporządzenia [1].

© StockMediaProduction – stock.adobe.com

Beton towarowy z krajowym certyfikatem zgodności ZKP

Ponieważ każdy liczący się w branży producent betonu towarowego w swoim asortymencie posiada beton do zastosowań konstrukcyjnych, oznacza to, iż po 1 lipca 2019 r., deklarując beton towarowy w systemie oceny 2 + ,będzie musiał mieć krajowy certyfikat zgodności zakładowej kontroli produkcji wydany przez akredytowaną jednostkę certyfikującą, posiadającą certyfikat akredytacji Polskiego Centrum Akredytacji.

Należy zwrócić uwagę, iż rozporządzenie [1] w swoich wymaganiach nakłada na producenta wyrobów budowlanych obowiązek deklarowania właściwości użytkowych w oparciu o Polską Normę, niemającą statusu normy wycofanej.

Oznacza to, że w chwili obecnej aktualnymi specyfikacjami dla betonu towarowego są PN-EN 206+A1:2016-12 [2] wraz z uzupełnieniem krajowym PN- -B-06265:2018-10 [3] i takie powołanie na aktualne dokumenty odniesienia znajdziemy w krajowych certyfikatach zgodności zakładowej kontroli produkcji. Forma i zawartość certyfikatu nie są też sprawą dobrowolną, gdyż jego wzór znajdziemy w obowiązującym do stosowania przez jednostki certyfikujące dokumencie DAC-24 [4] wydanym przez Polskie Centrum Akredytacji.

Przywołany dokument [4] wymaga także, aby proces certyfikacji przebiegał niezależnie od tego, ile dany producent ma węzłów betoniarskich w każdym miejscu produkcji, czyli nie dopuszcza próbkowania miejsc produkcji.

Proces nie kończy się po uzyskaniu krajowego certyfikatu zgodności przez producenta betonu, ponieważ jednostka certyfikująca zobowiązana jest do kontynuacji nadzoru, oceny i ewaluacji ZKP czyli, upraszczając, przeprowadza u producenta betonu towarowego inspekcje w nadzorze nie rzadziej niż raz w roku.

Zobacz też: Kto, kiedy i jak kontroluje beton towarowy?

Beton towarowy a krajowa deklaracja właściwości użytkowych

Zważając na fakt, że normalizacja w zakresie betonu towarowego nie doczekała się harmonizacji, co skutkuje brakiem w normie [2] załącznika ZA pozwalającego jednoznacznie określić zasadnicze charakterystyki, to jednym z najważniejszych elementów podczas sporządzania krajowej deklaracji właściwości użytkowych jest zdefiniowanie typu wyrobu. Zgodnie z definicją typ wyrobu to zestaw reprezentatywnych poziomów lub klas właściwości użytkowych w odniesieniu do zasadniczych charakterystyk wyrobu budowlanego wyprodukowanego przy zastosowaniu danej kombinacji surowców lub innych składników w określonym procesie produkcyjnym. Najczęściej u producenta betonu typem wyrobu jest niepowtarzalny numer przypisany recepturze mieszanki betonowej.

Dotychczas odbiorcy betonu byli przyzwyczajeni, że producent betonu towarowego w ramach jednego przypisanego numeru receptury/typu wyrobu każdorazowo wydawał nową, dobrowolną deklarację zgodności, spełniając życzenia swoich odbiorców. Dochodziło niejednokrotnie do sytuacji, iż na jedną budowę dla jednego typu wyrobu producent wydawał kilka dobrowolnych deklaracji zgodności, zmieniając jedynie informacje o miejscu wbudowania lub dokładnym uszczegółowieniu elementu, w którym beton towarowy został zabudowany. Należy zwrócić uwagę, że taki stan rzeczy znacznie zmienił się po 1 lipca 2019 r. i jedna wydana krajowa deklaracja właściwości użytkowych dla danego typu zdefiniowanych właściwości użytkowych nie będzie każdorazowo na nowo wydawana, jeśli typ wyrobu i zamierzone zastosowanie zgodne z dokumentami odniesienia [2, 3] nie ulegną zmianie. Rekomendacja Stowarzyszenia Producentów Betonu Towarowego w Polsce po konsultacjach z organami nadzoru budowlanego jest taka, aby zasadnicze charakterystyki wyrobu budowlanego pokrywały się z pkt. 11 normy [2].

Tabela 1. Zasadnicze charakterystyki, które winny być deklarowane obligatoryjnie w KDWU dla betonu towarowego

Dodatkowo w zakres zasadniczych charakterystyk betonu towarowego zaleca się włączyć reakcję na ogień. Pozostałe zaś zasadnicze charakterystyki zawarte w aktualnych dokumentach odniesienia [2, 3] mogą być deklarowane w krajowej deklaracji właściwości użytkowych, w zależności od zamierzonego zastosowania betonu towarowego.

Podkreślić natomiast należy fakt, że na producencie betonu towarowego zawsze spoczywa odpowiedzialność za wybór zasadniczych charakterystyk i poziom zadeklarowanych klas.

Oznaczanie betonu towarowego znakiem budowlanym B

Znakowanie przez producenta betonu znakiem budowlanym B po wydaniu krajowej deklaracji właściwości użytkowych musi spełniać wymagania przedmiotowego rozporządzenia [1].

Właściwe oznakowanie musi zawierać – niezależnie od tego, czy jest włączone w zakres dokumentu WZ betonu towarowego, czy stanowi odrębną etykietę wyrobu – następujące informacje: dwie ostatnie cyfry roku, w którym znak budowlany został po raz pierwszy umieszczony na wyrobie budowlanym; nazwę i adres siedziby producenta lub znak identyfikacyjny pozwalający jednoznacznie je określić; nazwę i oznaczenie typu wyrobu budowlanego; numer referencyjny Polskiej Normy lub numer i rok wydania krajowej oceny technicznej, zgodnie z którą zostały zadeklarowane właściwości użytkowe; numer krajowej deklaracji; poziom lub klasę zadeklarowanych właściwości użytkowych; nazwę jednostki certyfikującej, jeżeli uczestniczyła ona w ocenie i weryfikacji stałości właściwości użytkowych wyrobu budowlanego; adres strony internetowej producenta, jeżeli krajowa deklaracja jest na niej udostępniona.

Pobieranie prób betonu towarowego do badań i kryteria identyczności

Ważnym elementem systemu zakładowej kontroli produkcji jest plan poboru próbek betonu towarowego. Wprowadzenie w krajowym uzupełnieniu [3] definicji dnia produkcji mocno urealnia możliwość pobierania przez producenta właściwej ilości prób do badań, a co za tym idzie pozostania w zgodności z wymaganiami dokumentów odniesienia.

W tabl. 2 przedstawiono minimalną ilość pobranych prób do badań, wynikającą z wymagań normy [2], a dodatkowo należy pamiętać o uzupełnieniu definicji dnia produkcji w specyfikacji [3] jako minimum 25 m³ wyprodukowanego betonu przynależnego do rodziny i/lub spoza niej.

Tabela 2. Minimalna częstotliwość pobierania próbek betonu

Podwójna certyfikacja wynikająca z różnic pomiędzy aktualnymi dokumentami odniesienia a wymaganiami rozporządzenia [1]

W maju 2019 r. Polski Komitet Normalizacyjny wprowadził – zapisami poprawki do normy [3] – wymagania co do braku konieczności podwójnej certyfikacji kontroli produkcji, o której była mowa w nr. 12/2017 „Inżyniera Budownictwa” [6]. Dotychczasowe wątpliwości, czy krajowy certyfikat zgodności pozwala korzystać z kryteriów identyczności i procedur wynikających z certyfikowanej ZKP zdefiniowanej w normie [2], zostały wyjaśnione. Wątpliwości wynikały z zadań przypisanych jednostce kontrolującej (w zakresie poboru próbek – Załącznik C normy [2]), które nie obejmowały swoim zakresem zadań przypisanych w systemie oceny 2 + akredytowanej jednostce certyfikującej. Poprawka do normy PN-B-06265:2018-10/Ap1 wyjaśnia zaistniałe wątpliwości: „W przypadku betonu konstrukcyjnego wstępna inspekcja zakładu produkcyjnego i zakładowej kontroli produkcji powinna być przeprowadzona przez jednostkę certyfikującą wyrób, posiadającą akredytację Polskiego Centrum Akredytacji. Nie stosuje się postanowień dotyczących oceny, nadzoru oraz certyfikacji podanych w Załączniku C. Posiadanie krajowego certyfikatu zgodności zakładowej kontroli produkcji upoważnia producenta do korzystania z kryteriów badania identyczności i procedur dedykowanych certyfikowanej zakładowej kontroli produkcji zgodnie z PN-EN 206, Tablica B.1, Załącznik B i Tablica 17.” Oznacza to, iż producent betonu towarowego, posiadający krajowy certyfikat zgodności zakładowej kontroli produkcji wydany przez akredytowaną jednostkę certyfikującą, korzysta z możliwości zmniejszenia ilości pobieranych prób do badań zgodnie z przedstawioną tabl. 2 dla betonu z certyfikatem kontroli produkcji. Szczególnie ważna dla odbiorców betonu jest jednoznaczna informacja, z których kryteriów identyczności mają korzystać, jeśli producent posiada krajowy certyfikat zgodności. Kryteria te zostały przedstawione w tabl. 3 dla betonu produkowanego w warunkach certyfikowanej kontroli produkcji.

Tabela 3. Kryteria identyczności dotyczące wytrzymałości na ściskanie dla betonu produkowanego w warunkach certyfikowanej kontroli produkcji

Dobrowolna deklaracja zgodności dla betonu towarowego

Nie należy zapominać, iż producenci betonu towarowego wciąż otrzymują zapytania ofertowe, w których zawierane są inne wymagania dotyczące właściwości betonu niż te, zawarte w aktualnych specyfikacjach technicznych, jak chociażby wodoszczelność czy nasiąkliwość, zdefiniowane w wycofanej normie PN-B-06250:1988.

Ze względu na fakt przywołania cech betonu z wycofanej specyfikacji producent nie może włączyć tych cech w zakres krajowej deklaracji właściwości użytkowych, a tym samym znakować wyrobu w przedmiotowym zakresie znakiem budowlanym B.

Problem staje się jeszcze większy, gdy podstawowe zasadnicze charakterystyki, jak chociażby wytrzymałość betonu na ściskanie, oparte są na nieaktualnych dokumentach odniesienia.

I w tym miejscu nieoceniona jest rola projektanta, który powinien definiować właściwości użytkowe odnoszące się do zasadniczych charakterystyk betonu, określonych w aktualnych normach wyrobu [2, 3].

Producent betonu towarowego ma możliwość informowania odbiorcy o innych właściwościach wyrobu spoza zakresu KDWU w sposób z nim uzgodniony, np. włączając je w zakres dobrowolnej deklaracji zgodności, którą wydałby niezależnie od wymaganej prawem KDWU.

Jeśli natomiast cechy betonu spoza aktualnej specyfikacji znalazłyby się w dokumencie WZ betonu towarowego, który to dokument pełniłby jednocześnie rolę etykiety wyrobu znakowania B, należy wyraźnie oddzielić cechy, które podlegają oznakowaniu, od pozostałych cech wyrobu niepodlegających mu, aby nie mogły one wprowadzać w błąd zamawiającego, a także narażać samego producenta betonu na sankcje organów nadzoru budowlanego, wynikające z niewłaściwego oznakowania wyrobu.

Beton towarowy – systemy oceny. Podsumowanie

Podsumowując, po 1 lipca 2019 r. producent betonu towarowego obligatoryjnie będzie dokonywał wyboru, w jakim systemie oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych będzie wprowadzał beton towarowy do obrotu – 2+ czy 4, w zależności od zamierzonego zastosowania. Niezależnie od przyjętego systemu oceny, to producent w każdym przypadku będzie ponosił odpowiedzialność za spełnienie poziomu zadeklarowanych właściwości użytkowych w odniesieniu do zasadniczych charakterystyk mieszanki betonowej i betonu.

Odbiorca betonu po 1 lipca 2019 r. powinien mieć świadomość, jakich dokumentów musi oczekiwać od producenta betonu towarowego do zastosowań konstrukcyjnych – potwierdzeniem legalnego wprowadzenia do obrotu w systemie oceny 2+ będzie posiadanie krajowego certyfikatu zgodności ZKP wydanego przez akredytowaną jednostkę certyfikującą, krajowej deklaracji właściwości użytkowych, której kopia powinna być udostępniona/dostarczana odbiorcy, oraz właściwe oznakowanie betonu towarowego znakiem budowlanym B, dołączone do wyrobu.

Literatura

1. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 17 listopada 2016 r. w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (Dz.U. z 2016 r. poz. 1966) wraz z późniejszymi zmianami.
2. PN-EN 206+A1:2016-12 Beton. Wymagania, właściwości, produkcja i zgodność.
3. PN-B-06265:2018-10 Beton. Wymagania, właściwości, produkcja i zgodność. Krajowe uzupełnienie PN-EN 206+A1:2016-12.
4. DAC-24 Akredytacja jednostek oceniających zgodność w zakresie krajowych systemów oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych wyrobów budowlanych.
5. G. Bundyra-Oracz, Certyfikacja Zakładowej Kontroli Produkcji betonu towarowego, Podręcznik SPBT, wyd. 2019.
6. G. Bajorek, M. Kiernia-Hnat, Certyfikacja betonu towarowego. Co powinien wiedzieć o niej inżynier?, „Inżynier Budownictwa” nr 12/2017.
7. Rozporządzenie Ministra Inwestycji i Rozwoju z dnia 13 czerwca 2018 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym.

mgr inż, Janusz Pużak
Stowarzyszenie Producentów Betonu Towarowego w Polsce, STUDIO 206

lider Grupy Projektowej ds. Normalizacji

Sprawdź: Certyfikacja betonu towarowego w świetle przepisów

Trwa procedowanie projektu rozporządzenia Ministra Inwestycji i Rozwoju zmieniającego rozporządzenie w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym co do zmiany terminu obowiązkowego znakowania betonu znakiem budowlanym i obowiązkowego wprowadzania do obrotu jako wyrób budowlany.