Znowelizowana ustawa o wyrobach budowlanych wchodzi w życie… z dniem 1 stycznia 2016 r

2 lipca 2015 r Prezydent RP podpisał ustawę o wyrobach budowlanych, która po długim procesie legislacyjnym została uchwalona przez Sejm RP dnia 25 czerwca (patrz str. 45). Koniecz­ność nowelizacji wynikała z obowiązu­jącego od dnia 1 lipca 2013 r. rozpo­rządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. (Construction Pro­ducts Regulation – CPR) [1], które ustanawia zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych, a zastąpiło wcześniej obowiązującą dyrektywę Rady [2] i na nowo zdefiniowało obowiązki produ­centów, dystrybutorów i importerów dotyczące oznakowania CE.

Istotą wprowadzenia rozporządzenia nr 305 [1] jest to, że od dnia 1 lipca 2013 r. obowiązuje ono we wszyst­kich państwach członkowskich UE, a przy tym jest stosowane wprost i nie wymaga żadnych zmian w syste­mie krajowych aktów prawnych.

Można zatem zadać w tym miejscu py­tanie – po co nowelizacja ustawy o wy­robach budowlanych, po co w ogóle ustawa o wyrobach budowlanych? Odpowiedź jest prosta – rozporządze­nie [1] obejmuje tylko wyroby objęte harmonizacją i dla nich jest jednakowo

obowiązujące we wszystkich krajach członkowskich UE. Co zatem z pozo­stałymi wyrobami, tymi spoza harmo­nizacji? To właśnie dla nich potrzebne są regulacje krajowe, wdrażane przez ustawy. Stąd ustawa o wyrobach bu­dowlanych, która przede wszystkim reguluje rynek krajowy, ale ten spoza harmonizacji. Warto zwrócić uwagę na pewną różnicę między wcześniejszą dyrektywą [2] a obecnym rozporzą­dzeniem [1]. Dyrektywa musiała być wdrożona przez ustawy, bo nie była stosowana wprost, tak jak rozporzą­dzenie nr 305. Dlatego wersja usta­wy o wyrobach budowlanych z dnia 16 kwietnia 2004 r. [3] „opisywała” za­równo system europejski ze znakiem CE, jak i system krajowy ze znakiem budowlanym. Mało tego, dopuszczała dla wyrobów (tych także objętych har­monizacją) alternatywne stosowanie systemów – europejskiego/krajowego. Ten sam wyrób, jeśli nie podlegał eksportowi, mógł być oznakowany „tylko” znakiem budowlanym. Jeśli przekra­czał granice państwowe, musiał być oznakowany znakiem CE na tych sa­mych zasadach merytorycznych; in­nych jednak formalnych – droższych – bo wymagających zaangażowania jednostek notyfikowanych, potwierdzających zapewnienie jakości zgodnie

z odpowiednimi systemami opisanymi w normach zharmonizowanych. Obecnie zasada jest prosta – jest norma zharmonizowana na wyrób – możliwe jest i jednocześnie obowiąz­kowe wyłącznie znakowanie znakiem CE. Nie ma normy zharmonizowanej na wyrób – można go wprowadzić do stosowania przez system krajowy ze znakowaniem znakiem budowlanym lub poprzez jednostkowe zastosowa­nie według indywidualnej dokumentacji technicznej.

Rozporządzenie nr 305 – europejski system znakowania CE

Zamianę dyrektywy [2] rozporządze­niem [1] najlepiej wytłumaczyć zapi­sem punktu (8) preambuły tego roz­porządzenia: Dyrektywę 89/106/EWG należy zastąpić, zmierzając do uprosz­czenia obecnych ram prawnych i uczy­nienia ich jaśniejszymi, jak również do poprawy przejrzystości i skuteczno­ści obecnie obowiązujących środków. Działania upraszczające oraz czyniące jaśniejszymi dotychczas obowiązujące środki, z jednej strony, dedykowane są producentom wyrobów budowlanych, aby ułatwić im wypełnienie obowiąz­ków nakreślonych przez dokumenty zharmonizowane (dotyczy zwłaszcza mikroprzedsiębiorstw). Z drugiej stro­ny to ukłon w stronę odbiorców wyro­bów, aby otrzymali wraz z wyrobem konkretną i przejrzystą informację o właściwościach, które mogą wprost porównać w odniesieniu do danego zastosowania.

Najistotniejszą zmianą jest wprowa­dzenie obowiązkowej deklaracji właści­wości użytkowych (DWU) w miejsce dotychczas obowiązującej deklaracji zgodności (DZ). Dla każdego wyrobu oznakowanego CE producenci są zo­bowiązani do wystawienia DWU, która wykazuje, poza innymi istotnymi infor­macjami, zadeklarowane zasadnicze charakterystyki wyrobu w odniesie­niu do zharmonizowanej specyfikacji technicznej (normy zharmonizowanej, europejskiej oceny technicznej). Od­wrotnie – odniesienie się do zharmoni­zowanej specyfikacji technicznej może się zakończyć wyłącznie oznakowaniem CE, a nie tak jak poprzednio także zna­kiem budowlanym. Nie oznacza to jed­nak całkowitego wyeliminowania znaku budowlanego jako symbolu poświad­czającego wprowadzenie wybranych wyrobów do stosowania. Głównym celem DWU jest umożliwienie odbior­com porównania różnych wyrobów dostępnych na rynku na podstawie serii wspólnych, prawidłowo zdefiniowanych, mierzalnych danych, które pomogą zi­dentyfikować wyrób najbardziej odpo­wiedni do ich potrzeb. Rozporządzenie określa również obowiązki informacyjne dostawców w stosunku do odbiorców: Dla każdego wyrobu udostępnianego na rynku dostarcza się kopię deklara­cji właściwości użytkowych w formie papierowej albo przesyła się ją drogą elektroniczną.

Od dnia 1 lipca 2013 r. zasady okre­ślone rozporządzeniem stały się obo­wiązkowe. Wprowadziły nowe (od­mienne od wcześniej obowiązujących przepisów) wymagania dla producen­tów wyrobów budowlanych w zakresie czynności i dokumentacji poprzedza­jącej oznakowanie wyrobu znakiem CE. Zamiast dotychczasowej dekla­racji zgodności musi powstać doku­ment o nazwie deklaracja właściwo­ści użytkowych. Istotną zmianą jest konieczność wskazania partii wyrobu objętego deklaracją oraz konieczność dostarczania jej wraz z wyrobem. Wcześniej deklaracja zgodności była dokumentem wystawianym przez pro­ducenta, stwierdzającym, że dany wyrób jest zgodny z dokumentem odniesienia (normą zharmonizowaną lub Europejską Aprobatą Techniczną). Pozostawała ona w dyspozycji produ­centa, a on na jej podstawie dokonywał oznakowania wyrobu znakiem CE (lub znakiem budowlanym), umieszczając przy znaku zestaw niezbędnych infor­macji określonych w załącznikach ZA norm zharmonizowanych. Zakres informacji, którą otrzymywał odbiorca, ograniczonybył do zbioru informacji towarzyszących znakowaniu wyrobu. Producent w swoich obowiązkowych czynnościach prowadzony był prak­tycznie krok po kroku zapisami norm zharmonizowanych, począwszy od roz­działu zatytułowanego „Ocena zgodności”, aż do przykładów oznakowania wyrobu znajdujących się w załączni­ku ZA. Tymczasem zgodnie z nowymi przepisami wprowadzonymi rozporzą­dzeniem [1] producent ma wystawić dokument „Deklaracja właściwości użytkowych”, który jest dołączany do dostawy i ma go w pełnej treści otrzy­mać odbiorca. Zgodnie ze wzorem deklaracji (DWU) określonym w roz­porządzeniu producent musi podać właściwości użytkowe dla wszystkich zasadniczych charakterystyk dane­go wyrobu budowlanego, które z kolei mają zapewnić spełnienie wymagań podstawowych dla obiektów budowlanych realizowanych z użyciem tych wyrobów. Deklaracja nie jest zwykłym potwierdzeniem zgodności wyrobu z normą, ale wyszczególnia dokładne wartości poszczególnych właściwości użytkowych w odniesieniu do zasadni­czych charakterystyk. Zestaw zasad­niczych charakterystyk uzależniony jest od zamierzonego zastosowania wyrobu, które także ma być zdefinio­wane w deklaracji. Dla danego wyro­bu, w zależności od jego zamierzonego zastosowania, może być różny zestaw zasadniczych charakterystyk, a z tym związane są deklarowane przez produ­centów właściwości użytkowe.

Rozporządzenie (CPR) w rozdziale VI wprowadza także procedury uprosz­czone. Zgodnie z art. 36 producent wyrobu może zastąpić badanie typu (lub obliczenie typu) odpowiednią do­kumentacją potwierdzającą, że jego wyrób osiąga wymagane właściwo­ści bez dokonania badań.

Dla mikroprzedsiębiorstw rozpo­rządzenie przewiduje dodatkowe uproszczenie – przedsiębiorstwa te mogą traktować wyroby budowlane objęte systemem „3″ weryfikacji stałości użytkowych według wyma­gań dotyczących systemu „4″, to znaczy umożliwia im zrezygnowanie z udziału jednostki notyfikowanej, niezbędnej w systemie „3″ do wyko­nania badania typu, i pozwala na wy­konanie badań typu własnymi siłami. Przypomnienie: ocena i weryfikacja stałości właściwości użytkowych wyrobów budowlanych w odniesieniu do ich zasadniczych charakterystyk prowadzone są zgodnie z jednym z systemów: 1+, 1,2+, 3, 4.

Rynek (wyłącznie) krajowy – system znakowania zna­kiem budowlanym według nowelizacji ustawy z 2013 r.

Po zapoznaniu się z treścią roz­porządzenia [1] można mieć wra­żenie, że od dnia 1 lipca 2013 r. funkcjonuje wyłącznie oznako­wanie wyrobów znakiem CE, na­tomiast stosowany wcześniej (często alternatywnie) znak bu­dowlany został całkowicie wycofa­ny z użycia. Jeśli nie wycofany, to oczekujący na ponowne wdrożenie do użycia przez akty wykonawcze do znowelizowanej ustawy o wyrobach budowlanych, a przeznaczony dla wyrobów nieobjętych dokumentami zharmonizowanymi.

Tymczasem wersja ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. [4] wpro­wadzona prawie równocześnie z rozporządzeniem nr 305 [1] – żeby system krajowy nie pozostał sprzeczny z systemem europejskim – dużo miejsca poświęca procedu­rom znakowania wyrobów znakiem budowlanym jako konsekwencji do­konania oceny zgodności. Oznako­wanie wyrobu budowlanego znakiem budowlanym jest: dopuszczalne, je­żeli producent, mający siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Pol­skiej lub jego upoważniony przed­stawiciel, dokonał oceny zgodności i wydał, na swoją wyłączną odpowie­dzialność, krajową deklarację zgod­ności z Polską Normą wyrobu albo aprobatą techniczną[4]. Działania takie rzeczywiście musiały mieć miejsce, gdyż dotyczyły wyrobów budowlanych, dla których np. wyda­no aprobatę techniczną. Wszyst­kie wydawane aprobaty techniczne miały termin ważności przez pięć lat. Przed wejściem w życie zasad rozporządzenia [1] odnosiły się do wyrobów, dla których nie istnia­ła norma zharmonizowana ani nie posiadały europejskiej aprobaty technicznej. Natomiast po dniu 1 lipca 2013 r. mogły odnosić się do wyrobów, dla których nie ma nor­my zharmonizowanej ani europej­skiej oceny technicznej. Różnica w stosowaniu znaku budowlanego po dniu 1 lipca 2013 r. polegała je­dynie na tym, że nie wolno go było stosować alternatywnie lub łącz­nie z oznakowaniem CE, co wprost wynikało z rozporządzenia [1]: dla każdego wyrobu budowlanego ob­jętego normą zharmonizowaną lub dla którego wydana została euro­pejska ocena techniczna, oznako­wanie CE jest jedynym oznakowa­niem potwierdzającym zgodność wyrobu budowlanego z deklarowa­nymi właściwościami użytkowymi w odniesieniu do jego zasadniczych charakterystyk(wyróżnienia autora). Nowelizacja ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. [4] zapowiadała korektę przepisów wykonawczych w zakresie deklarowania zgodno­ści oraz znakowania wyrobów bu­dowlanych znakiem budowlanym, ustalając termin, że nie nastąpi to później niż 24 miesiące od dnia jej wejścia w życie. Najnowsza korekta ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. [5] przedłuża ten termin do dnia 1 stycznia 2017 r. – głównie dlate­go, że przeciągnął się proces legi­slacyjny wprowadzający nowelizację ustawy.

Rynek (wyłącznie) krajowy – system znakowania zna­kiem budowlanym, analo­giczny do znakowania CE – nowelizacja ustawy z 2015 r.

Nowelizacja ustawy o wyrobach budowlanych ma na celu przede wszystkim przystosowanie systemu krajowego wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych, szczegól­nie tych nieobjętych dokumentami zharmonizowanymi.

Przede wszystkim następuje zmia­na nazw dokumentów i procedur to­warzyszących znakowaniu znakiem budowlanym.

Zamiast aprobaty technicznej (AT) będziemy mieli do czynienia z krajo­wą oceną techniczną (KOT). Zamiast deklaracji zgodności (DZ) – deklara­cja właściwości użytkowych (DWU). Zamiast systemów oceny zgodności – systemy oceny i weryfikacji stało­ści właściwości użytkowych. Obowiązki producenta są analogicz­ne do znakowania CE – oznakowanie znakiem budowlanym wymaga spo­rządzenia przez producenta kra­jowej deklaracji właściwości użyt­kowych dla wyrobu, na podstawie właściwej przedmiotowo Polskiej Normy wyrobu lub krajowej oceny technicznej. Producent deklaruje w niej właściwości użytkowe wy­robu, mające wpływ na spełnienie wymagań podstawowych przez obiekty budowlane, zgodnie z zamierzonym zastosowaniem.

Przez umieszczenie lub zlecenie umieszczenia znaku budowlanego na wyrobie budowlanym producent będzie ponosił odpowiedzialność za zgodność tego wyrobu z deklaro­wanymi właściwościami użytkowy­mi oraz wymaganiami określonymi w przepisach prawa.

Producent będzie miał obowiązek dostarczenia z każdym wyrobem udostępnianym na krajowym ryn­ku kopii krajowej deklaracji właści­wości użytkowych, tak jak ma to miejsce w przypadku dostarczania deklaracji właściwości użytkowych dla wyrobów oznakowanych CE.

Dla wyrobów nieobjętych zakre­sem przedmiotowym Polskiej Nor­my wyrobu wydawane będą krajo­we oceny techniczne. Wydawanie, zmienianie, przedłużanie i uchylanie krajowych ocen technicznych odby­wać się będzie przez krajowe jed­nostki oceny technicznej, wyzna­czane przez ministra właściwego do spraw budownictwa, lokalnego planowania i zagospodarowania przestrzennego albo wyznaczane przez ten sam organ instytuty badawcze. Krajowe oceny techniczne wydawane będą podobnie jak do­tychczas aprobaty na pięć lat. Ustawa rozszerza zakres kontroli wyrobów wprowadzonych do obro­tu przez możliwość nieodpłatnego pobierania próbek również z terenu budowy, ale z wyłączeniem budów prowadzonych przez inwestorów indywidualnych dla własnych nie­komercyjnych celów.

Znowelizowana ustawa zmienia tryb powoływania i funkcjonowania Rady Wyrobów Budowlanych, która jest organem opiniodawczo-doradczym Głównego Inspektora Nadzoru Bu­dowlanego w sprawach wyrobów budowlanych. Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego będzie po­woływał i odwoływał członków Rady Wyrobów Budowlanych spośród osób rekomendowanych przez izby samorządów zawodowych archi­tektów i inżynierów budownictwa, organizacje zrzeszające producen­tów wyrobów budowlanych oraz wskazanych przez jednostki oce­ny technicznej. Na członków Rady mogą zostać również powołane osoby dysponujące szczególną wie­dzą techniczną, ekonomiczną lub prawną w sprawach wyrobów bu­dowlanych.

Termin wejścia w życie przepisów nowelizowanej ustawy ustalono na dzień 1 stycznia 2016 r.

Podsumowanie – co dalej?

Dalej muszą zostać znowelizowane przepisy wykonawcze do aktualnej wersji ustawy i ma to nastąpić naj­później do dnia 1 stycznia 2017 r. Chodzi szczególnie o rozporządze­nia ministra właściwego do spraw budownictwa, lokalnego planowania i zagospodarowania przestrzenne­go oraz mieszkalnictwa, który ma w nich określić [5]:

– sposób deklarowania właści­wości użytkowych wyrobów bu­dowlanych oraz krajowe systemy oceny i weryfikacji stałości wła­ściwości użytkowych wyrobów budowlanych, biorąc pod uwagę Załącznik V do rozporządzenia Nr 305/2011 oraz art. 36 i art. 37 tego rozporządzenia;

– grupy wyrobów budowlanych ob­jętych obowiązkiem sporządzania krajowej deklaracji oraz właściwe dla tych grup krajowe systemy oceny i weryfikacji stałości wła­ściwości użytkowych wyrobów budowlanych, biorąc pod uwagę Tabelę 1 Załącznika IV do rozporzą­dzenia Nr 305/2011 oraz inne wy­roby budowlane o szczególnym zna­czeniu dla spełniania podstawowych wymagań przez obiekty budowlane, a także wpływ wyrobu budowlanego lub grupy wyrobów budowlanych na spełnienie podstawowych wyma­gań przez obiekt budowlany, w któ­rym te wyroby są stosowane, oraz ustalenia Komisji Europejskiej doty­czące systemów oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych dla poszczególnych grup wyrobów budowlanych i ich zastosowań;

– wzór i treść krajowej deklaracji oraz sposób jej dostarczania lub udo­stępniania odbiorcy, biorąc pod uwa­gę zawartość deklaracji właściwości użytkowych oraz zasady jej dostar­czania określone w art. 6 oraz w art. 7 rozporządzenia Nr 305/2011;

– sposób znakowania wyrobów bu­dowlanych znakiem budowlanym oraz zakres informacji towarzyszą­cych temu znakowi, biorąc pod uwa­gę zasady i warunki umieszczania oznakowania CE określone w rozpo­rządzeniu Nr 305/2011(wyróżnie­nie autora).

Rynek wyrobów budowlanych zapew­ne niecierpliwie czeka na ogłosze­nie i wdrożenie tych dokumentów do stosowania. Dopiero dzięki nim stanie się w pełni spójny z rynkiem europejskim. Dopełni też nadzór nad wyrobami budowlanymi o szczegól­nym znaczeniu dla spełniania pod­stawowych wymagań przez obiekty budowlane, które pozostawały bądź pozostają poza urzędową kontrolą. Przykładem może być beton towa­rowy, którego norma, będąc poza harmonizacją, nie kwalifikuje go do obowiązkowych procedur znakowania CE. A przecież jest to podstawo­wy powszechnie stosowany materiał konstrukcyjny, od którego zależy bezpieczeństwo konstrukcji – zdro­wie i życie jej użytkowników.

dr inż. Grzegorz Bajorek Polska Izba Inżynierów Budownictwa Politechnika Rzeszowska

Piśmiennictwo

1.  Rozporządzenie Parlamentu Europej­skiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiające zhar­monizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchyla­jące dyrektywę Rady 89/106/EWG.

2.  Dyrektywa Rady 89/106/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. w sprawie zbliżenia ustaw, rozporządzeń i przepisów ad­ministracyjnych państw członkowskich dotyczących wyrobów budowlanych.

3.  Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wy­robach budowlanych (Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 881 z późn. zm.).

4.  Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustawy o wyrobach budow­lanych oraz ustawy o systemie oceny zgodności (Dz.U. z 2013 r. poz. 898).

5.  Ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o wyrobach budow­lanych oraz ustawy o systemie oce­ny zgodności (Dz.U. z 2015 r. poz. 1165).