Zakres korzystania z twórczych projektów

Analiza przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych skłania do wniosku, że mimo braku uwzględnienia specyfiki budowlanej twórczości projektowej w art. 50 prawa autorskiego, wyliczającym pola eksploatacji, możliwe jest w praktyce uściślenie tej kwestii, zarówno biorąc pod uwagę inne przepisy ustawowe, jak również postanowienia zawieranych z projektantami umów, czyli przede wszystkim umów o twórcze prace projektowe.

Istota pól eksploatacji

Pola eksploatacji, czyli zakresy korzystania z utworów, w tym z twórczych projektów, zdefiniowane zostały zasadniczo poprzez wyliczenie podstawowych ich kategorii. Artykuł 50 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych stanowi bowiem, że odrębne pola eksploatacji stanowią w szczególności:

1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;

2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy;

3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Trzeba dodać, że definicje precyzujące niektóre z pól eksploatacji zawiera art. 6 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, np. zgodnie z pkt 6 tego przepisu wprowadzeniem utworu do obrotu jest publiczne udostępnienie jego oryginału albo egzemplarzy drogą przeniesienia ich własności dokonanego przez uprawnionego lub za jego zgodą.

Najogólniej rzecz ujmując, pola eksploatacji podzielone zostały na: 1) polegające na utrwalaniu twórczego projektu na różnych nośnikach, np. przez kopiowanie dokumentacji projektowej; 2) polegające na obrocie egzemplarzami projektu, np. poprzez wypożyczanie dokumentacji projektowej; oraz 3) polegające na innym niż obrót egzemplarzami projektu jego rozpowszechnieniu, np. przez wprowadzenie projektu do sieci Internetu. W terminologii prawa autorskiego wprowadzenie projektu do internetu określone zostało jako jego publiczne udostępnianie w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Określenie pól eksploatacji twórczego projektu okazuje się szczególnie istotne w kontekście zawieranych z projektantami umów. Jest tak dlatego, że art. 41 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych stanowi, że umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umowa o korzystanie z utworu, zwana dalej licencją, obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione. W tym kontekście w stosunku do umów z projektantami przewidziane zostało jedno szczególne domniemanie, o którym warto pamiętać i które poniżej zostanie zasygnalizowane.

© emilkasimov – Fotolia.com

Trzy modele umów

Obserwacja praktyki umownej prowadzi do wniosku, że regulacja pól eksploatacji w umowach o twórcze prace projektowe przybiera najczęściej jedną z trzech następujących postaci.

Po pierwsze zdarza się, że umowa o prace projektowe w ogóle nie określa, w stosunku do jakich pól eksploatacji majątkowe prawa autorskie do projektu są przenoszone albo jakie pola eksploatacji obejmuje udzielana przez projektanta licencja. W takiej sytuacji zastosowanie znajduje zaznaczona powyżej regulacja szczególna, którą przewiduje art. 61 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Przepis ten stanowi mianowicie, że jeżeli umowa nie stanowi inaczej, nabycie od twórcy egzemplarza projektu architektonicznego lub architektoniczno-urbanistycznego obejmuje prawo zastosowania go tylko do jednej budowy. Przy takiej „milczącej” formule umowy nie daje ona kontrahentowi projektanta prawa do korzystania z projektu w innym zakresie, np. przez możliwość wprowadzenia projektu do sieci Internetu.

Po drugie w umowach z projektantami wpisuje się postanowienie o przeniesieniu majątkowych praw autorskich albo o udzieleniu licencji w zakresie pól eksploatacji, określonych w art. 50 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, powtarzając wyliczenie określone w tym przepisie. W tym miejscu należy zauważyć, że nie wszystkie pola eksploatacji są dla korzystania z twórczych projektów równie istotne. Na przykład jeśli chodzi o tzw. pola nadawcze (nadawanie i reemitowanie), mogą one w praktyce projektowej znaleźć zupełnie wyjątkowo zastosowanie – w sytuacji gdyby projekt, w postaci określonej jego wizualizacji, miał być prezentowany (rozpowszechniany) w ramach konkretnej audycji telewizyjnej.

Po trzecie spotkać można umowne postanowienia, w których precyzując zakres przeniesienia majątkowych praw autorskich do projektu albo licencji na korzystanie z niego, co prawda wylicza się pola eksploatacji, kierując się ich systematyką, wynikającą z art. 50 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ale jednocześnie w opisie wyszczególnianych umownie pól eksploatacji uwzględnia się z jednej strony specyfikę zastosowań twórczych projektów, z drugiej zaś strony – cel umowy (przeznaczenie zamówionego projektu). Ważne jest przede wszystkim to, czy projekt zamawiany jest w celach ściśle inwestycyjnych, czy też zamiarem stron jest wykorzystanie go na podstawie umowy również w innych celach i zakresach, np. reklamowych. Z punktu widzenia precyzji umowy oraz unikania ewentualnych sporów na tle jej stosowania najkorzystniejsze jest oczywiście takie umowne określenie pól eksploatacji, aby było ono jak najbardziej jednoznaczne.

Licencje ustawowe, prawa zależne i prawa osobiste 

Dla pełnego obrazu pól eksploatacji, istotnych dla korzystania z twórczych projektów, ważne jest uświadomienie sobie, że pola eksploatacji utworu przypisane są do zakresu majątkowych praw autorskich. Uregulowanie w umowie pól eksploatacji, w zakresie których można z projektu korzystać, nie eliminuje w związku z tym potrzeby odrębnego określenia zezwolenia twórcy (jego zgody) na korzystanie przez drugą stronę umowy z opracowań, czyli twórczych przeróbek projektu, np. w związku z przebudową określonego obiektu. Odrębny wymóg w tym zakresie przewiduje art. 2 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zgodnie z którym rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależą od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły.

Pól eksploatacji, przypisanych do sfery majątkowych praw autorskich, nie należy również kojarzyć z problematyką osobistych praw autorskich, określonych w art. 16 powyższej ustawy. W tym kontekście na uwagę zasługuje zwłaszcza zagadnienie nadzoru autorskiego, uregulowanego w sposób szczególny w przepisach Prawa budowlanego.

Ponadto nie zawsze korzystanie z projektu wymaga uzyskania wyraźnej zgody osoby uprawnionej do decydowania o zakresie korzystania z niego, czyli co do zasady projektanta. Chodzi o wyjątkowe przypadki tzw. dozwolonego użytku z chronionej twórczości, czyli licencje ustawowe określone w art. 23–35 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dla korzystania z projektów istotna jest w pierwszej kolejności licencja ustawowa z art. 335 wymienionej ustawy stanowiąca, że wolno korzystać z utworu w postaci obiektu budowlanego, jego rysunku, planu lub innego ustalenia w celu odbudowy lub remontu obiektu budowlanego.

Rafał Golat

radca prawny