Zabezpieczenie przed upadkiem z wysokości przy pracach wykonywanych na dachach płaskich

Prace na dachach płaskich wykonywane są podczas ich budowy oraz w trakcie użytkowania obiektów, przy pracach związanych z konserwacją i naprawami samych dachów, elementów budynku wyprowadzonych ponad dach, urządzeń zainstalowanych na dachu, a także podczas usuwania śniegu, czyszczenia rynien itp.

Dach płaski nie został zdefiniowany w przepisach prawa. W praktyce budowlanej przyjmuje się, że jest to dach o nachyleniu połaci nie większym niż 12^o, tj. ok. 20%. Taki podział nachylenia dachów na dachy o nachyleniu do 20% oraz powyżej 20%, biorąc pod uwagę rodzaj stosowanych zabezpieczeń przed upadkiem z wysokości, przyjęto w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. Nr 47, poz. 401).

Rys. 1. Zabezpieczenie otworu w dachu stałymi balustradami  (rys. autorki)

Przepis ten stanowi, że osoba wykonująca roboty w pobliżu krawędzi dachu płaskiego lub dachu o nachyleniu do 20% jest obowiązana posiadać odpowiednie zabezpieczenia przed upadkiem z wysokości. Należy przede wszystkim stosować środki ochrony zbiorowej, szczególnie balustrady (z poręczą ochronną na wysokości 1,1 m, deską krawężnikową o wysokości 0,15 m i wolną przestrzenią pomiędzy nimi wypełnioną w sposób zabezpieczający pracowników przed upadkiem z wysokości), siatki ochronne i siatki bezpieczeństwa.

Natomiast stosowanie środków ochrony indywidualnej, szczególnie takich jak szelki bezpieczeństwa, jest dopuszczalne, gdy nie ma możliwości stosowania środków ochrony zbiorowej.

Rys. 2. Wolno stojące (ruchome) balustrady do zabezpieczeń krawędzi dachów z przeciwwagami, nie naruszają poszycia dachu
(rys. autorki)

Podczas wykonywania prac na dachach płaskich budynków przekazanych już do użytkowania należy stosować się do przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zm.).

Zdarza się, że dach posiada wokół całej swojej powierzchni attykę lub zamontowaną na stałe balustradę o wysokości minimum 1,1 m. Zabezpieczenie pracowników, wykonujących prace na dachu płaskim, przed upadkiem z wysokości nie jest wówczas konieczne.

W przypadkach gdy praca na dachu płaskim nie będzie wykonywana w pobliżu jego krawędzi, a przyjęta organizacja pracy nie będzie w żadnym momencie zmuszała pracownika do zbliżania się do krawędzi dachu (w tym również w celu komunikacji z innymi znajdującymi się na dole osobami), można ochronić pracowników poprzez wyznaczenie (np. ogrodzenie) i oznakowanie terenu wykonywania prac.

Gdy konieczne jest zbliżanie się pracowników do krawędzi dachu, należy zastosować środki ochrony zbiorowej w postaci zainstalowanej balustrady składającej się z poręczy ochronnych umieszczonych na wysokości co najmniej 1,1 m i krawężników o wysokości co najmniej 0,15 m. Pomiędzy poręczą i krawężnikiem powinna być umieszczona w połowie wysokości poprzeczka lub przestrzeń ta powinna być wypełniona w sposób uniemożliwiający wypadnięcie osób. Balustrada stanowiąca zabezpieczenie krawędzi dachu lub otworu przed upadkiem z wysokości powinna być na tyle wytrzymała, aby mogła zapobiec upadkowi –  zatrzymać spadającą osobę i nie dopuścić do spadania.

Należy pamiętać, że praca na dachu powinna być zorganizowana w taki sposób, aby pracownik nie był zmuszony do wychylania się poza poręcz balustrady stałej lub tymczasowej.

Fot. 1. Balustrady zamontowane na krawędziach stropu podczas wznoszenia budynku (fot. archiwum PIP)

Nowym rozwiązaniem zabezpieczenia krawędzi dachu są wolno stojące balustrady, które nie są mocowane do dachu. Istotnym elementem systemu zapewniającym jego bezpieczne użytkowanie są przeciwwagi zamocowane na odsuniętych od osi barierki ramionach. Zarówno przeciwwaga, jak i stopa słupka są tak wykonane, aby nie powodować uszkodzenia powierzchni dachu. Taką balustradą można zabezpieczyć czasowo miejsce prowadzonych prac, wydzielić trwale pewne fragmenty dachu, do których zapewniony powinien być częstszy dostęp, lub zabezpieczyć cały dach.

Wymagania wytrzymałościowe dla tego rodzaju balustrad określone są w normie PN-EN 13374 Tymczasowe systemy zabezpieczeń na krawędzi budynków – Opis techniczny wyrobu, metody badań.

Balustrady można stosować na płaskich dachach (do 3° nachylenia). W ten sposób zabezpieczamy wszystkie pracujące tam osoby przed upadkami z wysokości wywołanymi poślizgnięciami czy potknięciami. Modułowa budowa balustrad pozwala swobodnie regulować wysokość i dopasować się do większości spotykanych profili krawędziowych dachu. Łatwa jest w demontażu, można ją instalować i rozbudowywać w miarę potrzeb. Wolno stojące balustrady mogą być również zastosowane do zabezpieczenia przed upadkiem przez otwory dachowe (świetliki, przeszklone kopuły itp.). Istotne jest, żeby przy ich zastosowaniu uwzględnić wytrzymałość konstrukcji dachu na obciążenie dodatkową masą.

Fot. 2. Urządzenia kotwiące klasy A
(fot. archiwum Protekt)

Fot. 3. Urządzenia kotwiące klasy B
(fot. archiwum PIP)

Gdy zastosowanie środków ochrony zbiorowej nie jest możliwe, pracodawca jest obowiązany wyposażyć pracownika w odpowiednie środki ochrony indywidualnej.

W tym przypadku istotny staje się dobór systemu chroniącego przed upadkiem z wysokości, rozumianego jako kompletny układ składników lub podzespołów sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości, stosowany w taki sposób, że spadanie z wysokości jest całkowicie uniemożliwione lub bezpiecznie powstrzymane. W przypadku prac na dachu należy przede wszystkim stosować systemy uniemożliwiające rozpoczęcie spadania. System taki składa się z trzech podzespołów:

– uprzęży (szelek bezpieczeństwa);

– podzespołu łącząco-amortyzującego;

– podzespołu kotwiczącego.

Już na etapie projektowania budynku należy uwzględnić zainstalowanie na dachu stałych punktów konstrukcyjnych, służących do mocowania urządzeń kotwiczących oraz sprzętu ochrony indywidualnej. W przeciwnym razie wybór właściwego punktu kotwiczenia może stanowić spory problem. Urządzenia kotwiczące, zgodne z normą PN-EN 795 Ochrona przed upadkiem z wysokości. Urządzenia kotwiczące. Wymagania i badania, dają gwarancję bezpiecznego zakotwiczenia, a tym samym umożliwiają bezpieczne wykonanie pracy podczas użytkowania obiektu. Najlepiej gdy są trwale związanie z obiektem i znajdują się w miejscach, w których przewiduje się wykonywanie prac wymagających ochrony przed upadkiem z wysokości.

Rys. 3.Urządzenie kotwiące klasy D
(rys. autorki)

Rys. 4.Urządzenia kotwiące klasy E
(rys. autorki)

Urządzenia kotwiczące, zdefiniowane w normie PN-EN 795, są to elementy albo zestawy elementów lub składników, które są wyposażone w punkt lub punkty kotwiczące. Natomiast  punkty kotwiczące to elementy, w których może być dołączony sprzęt ochrony indywidualnej po zainstalowaniu urządzenia kotwiczącego.

Urządzenia kotwiczące mogą występować jako samodzielne składniki sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości lub jako elementy kotwiczące, wchodzące w skład podsystemu łączącego lub łącząco-amortyzującego. Pewne części składowe tych urządzeń mogą być również trwale przyłączone do konstrukcji stałej. Elementy konstrukcji stałej, do których mocowany jest system kotwiczący, powinny mieć odpowiednią wytrzymałość. Jest ona określana przez producenta urządzenia kotwiczącego lub podsystemu łącząco-amortyzującego. Wytrzymałość punktów kotwiczenia powinna zostać oceniona przez osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje.

Norma PN-EN 795 podaje pięć klas urządzeń kotwiczących, przeznaczonych do użycia z indywidualnym sprzętem chroniącym przed upadkiem z wysokości:

Fot. 4.Urządzenia kotwiące klasy C
(archiwum Protekt)

Klasa A

A1 – strukturalne punkty kotwiczące – przeznaczone do mocowania na powierzchniach poziomych, pionowych i nachylonych;

A2 – strukturalne punkty kotwiczące – przeznaczone do mocowania na dachach pochyłych.

Klasa B

tymczasowe, przenośne punkty kotwiczące (belka poprzeczna, uchwyt na dźwigarze, trójnóg, zaczepy linkowe i taśmowe).

Klasa C

urządzenia z poziomymi linami kotwiczącymi – giętkimi nachylonymi do poziomu pod kątem nie większym niż 15^o.

Klasa D

urządzenia z poziomymi szynami kotwiczącymi.

Klasa E

bezwładne masy kotwiczące do użytku na powierzchniach poziomych.

Fot. 5.Zaczepy taśmowe na kominie
(fot. archiwum PIP)

Przy doborze urządzenia kotwiczącego należy brać pod uwagę parametry konstrukcji stałej, miejsce (zasięg) i sposób przemieszczania się pracujących oraz rodzaj podsystemu łącząco-amortyzującego możliwego do stosowania z urządzeniem kotwiczącym (zgodnie ze wskazaniami producenta). Najbardziej wygodne do zastosowania na dachach płaskich są urządzenia kotwiczące klasy A1 oraz C. Urządzenia klasy A1 nie powinny stwarzać problemów projektowych i montażowych. Przy projektowaniu punktów kotwiczących na dachu należy wziąć pod uwagę wytrzymałość elementów konstrukcji na obciążenie oraz lokalizację punktów uzależnioną od kształtu powierzchni dachu i dostępności do miejsc wykonywania prac. Urządzenia klasy C wymagają odpowiedniego projektu. Projekt i montaż systemu powinien być indywidualnym procesem, odpowiednim dla konkretnego obiektu. Przed zaprojektowaniem przebiegu linii systemu niezbędne jest nie tylko zapoznanie się z rozwiązaniami konstrukcyjno-projektowymi dachu, ale również z rodzajem i sposobem wykonywanych prac, przewidywaną liczbą pracowników jednocześnie wykonujących prace itp. Montaż urządzeń powinien być przeprowadzony przez osoby odpowiednio przeszkolone (najlepiej przez producenta systemu).

W przypadku braku ww. stałych urządzeń kotwiczących na dachu można zastosować przenośne, instalowane okresowo podzespoły kotwiczące, takie jak: zaczepy linkowe stalowe, łańcuchowe lub zaczepy taśmowe opasujące elementy konstrukcji, a także zaczepy nożycowe itp.

Ponadto na powierzchniach poziomych dachów, gdy są one nachylone pod kątem nie większym niż 5^o, można zastosować bezwładne masy kotwiczące. Pełnią one funkcję przenośnych punktów kotwiczenia do pracy na dachu płaskim. Zasada działania bezwładnych mas kotwiczących polega na pochłonięciu energii kinetycznej spadającego człowieka. Ich skuteczność zależna jest od konstrukcji, wagi oraz siły tarcia masy o podłoże. Użycie urządzeń kotwiczących klasy E pozwala wyeliminować poważne trudności związane z brakiem możliwości zakotwiczenia systemu zapobiegającego spadaniu podczas pracy na dachu. Warunkiem jest odpowiednia nośność poszycia dachowego (dopuszczalnego obciążenia technologicznego). Instalacja bezwładnej masy kotwiczącej jest niezwykle prosta, polega na ułożeniu jej na podłożu bez dodatkowego mocowania do konstrukcji stałej. Te urządzenia kotwiczące mogą mieć różną konstrukcję. Są to np. pojedyncze lub składane bryły sztywne lub elastyczne pojemniki wypełnione materiałem ciekłym lub sypkim. Można je instalować w danym miejscu tylko na okres wykonywania prac wymagających ochrony przed upadkiem z wysokości, a następnie przenieść w inne miejsce. Do mas kotwiczących można przyłączać linki bezpieczeństwa z amortyzatorem, urządzenia samozaciskowe lub urządzenia samohamowne. Istotne jest, żeby przy użytkowaniu przestrzegać zaleceń producenta dotyczących rodzaju i stanu powierzchni, na której masa może spoczywać.

Urządzenia z bezwładną masą kotwiczącą nie powinny być używane, jeżeli:

– odległość od krawędzi dachu jest mniejsza niż 2,5 m,

– istnieje niebezpieczeństwo wystąpienia mrozu lub w warunkach zamarzania.

Wydawać by się mogło, że ryzyko upadku podczas pracy na dachu płaskim nie stanowi poważnego problemu. Jednak jeżeli pracownik będzie wykonywał pracę bądź przemieszczał się w pobliżu krawędzi dachu lub niezabezpieczonych otworów wewnątrz dachu, może dojść do poważnego w skutkach wypadku. Wystarczy chwila nieuwagi, zasłabnięcie, potknięcie, poślizgnięcie lub potrącenie przez innego pracującego. Dlatego tak ważną sprawą jest stosowanie prawidłowych zabezpieczeń również na dachach o niedużym stopniu nachylenia połaci. Dach o małej wytrzymałości poszycia również nie jest bezpiecznym miejscem pracy. Wejścia i zejścia z dachu, miejsca pracy zlokalizowane blisko krawędzi dachu lub otworu w dachu (świetlika, włazu itp.) powinny być zabezpieczone w pierwszej kolejności jako miejsca szczególnie niebezpieczne (tam ryzyko upadku jest największe).

Należy także pamiętać, aby przed wpuszczeniem pracowników na dach w celu wykonania określonych czynności prawidłowo zorganizować pracę, nie zapominając o instruktażu stanowiskowym i wyznaczeniu osoby nadzorującej.

Mirosława Kamińska