Wymagania związane z transportem mechanicznym przy budowie i eksploatacji rusztowań

Już na etapie montażu rusztowań typowa 3-osobowa brygada monterska wbudowuje nawet około 4÷5 ton elementów rusztowań podczas zmiany roboczej. Gros z tych prac wykonuje się ręcznie, jednak przy większych wysokościach rusztowań wskazane jest używanie np. wciągarek. Pracodawca jest obowiązany stosować odpowiednie rozwiązania techniczne i organizacyjne zmierzające do wyeliminowania ręcznych prac transportowych [1]. W przypadku braku takiej możliwości (a montaż rusztowań i tak musi odbyć się ręcznie) – w celu zmniejszenia uciążliwości i zagrożeń związanych z wykonywaniem tych czynności – powinno się wyposażać pracowników m.in. w niezbędny do tego sprzęt pomocniczy. Sprzętem takim są środki mające na celu ograniczenie zagrożeń i uciążliwości związanych z ręcznym przemieszczaniem przedmiotów, ładunków lub materiałów oraz ułatwienie wykonywania tych czynności. Są to: pasy, liny, łańcuchy, zawiesia, dźwignie, chwytaki, rolki, kleszcze, uchwyty, nosze, kosze, legary, wciąg­niki i wciągarki, krążki i wielokrążki linowe, przestawne pochylnie, taczki i wózki itp. Do transportu pionowego na rusztowaniu najczęściej używane są wciągarki.

Rys. 1 Podstawowe wytyczne normalizacyjne dotyczące ciężaru ręcznego przemieszczania przedmiotów [2]

Podczas wykonywania ręcznych prac transportowych jeden pracownik może przenosić nie więcej niż 30 kg przy pracy stałej oraz 50 kg przy pracy dorywczej.Nie wolno jednak przenosić przedmiotów o masie przekraczającej 30 kg na odległość dłuższą niż 25 m lub na wysokość powyżej 4 m. Jeżeli wielkości te są przekroczone, należy zorganizować tzw. transport zespołowy, w którym masa przypadająca na jednego pracownika nie powinna przekraczać odpowiednio 25 kg przy pracy stałej oraz 42 kg przy pracy dorywczej. Warto tu dodać, że praca dorywcza oznacza przemieszczanie przedmiotów, ładunków lub materiałów nie częściej niż cztery razy na godzinę, jeżeli łączny czas wykonywania tych prac nie przekracza 4 godzin na dobę. W związku z tym kilkanaście razy podczas zmiany roboczej pracownik może się „przeciążyć” (przenieść nie do 30 kg, lecz do 50 kg).

Oprócz wymagań polskich przepisów warto wziąć pod uwagę wytyczne normalizacyjne, np. CEN/TR 15563, które określają uniwersalne zasady bhp ustanowione dla prac z tymczasowym sprzętem roboczym (w tym z rusztowaniami) – rys. 1. Mając to na uwadze, powinno się ograniczać długotrwały wysiłek fizyczny przez skrócenie odległości przenoszenia przedmiotów do minimum oraz dążyć do takiej organizacji pracy, aby przenoszenie przedmiotów odbywało się jak najbliżej ciała, z jednoczesnym stosowaniem wyznaczonych przez przepisy norm udźwigu. Zgodnie z [1] w razie konieczności przenoszenia przedmiotu trzymanego w odległości większej niż 30 cm od tułowia należy zmniejszyć o połowę dopuszczalną masę przedmiotu przypadającą na jednego pracownika lub zapewnić wykonywanie tych czynności przez co najmniej dwóch pracowników.

Dużym odciążeniem w pracy zarówno montera rusztowań, jak i innych pracowników użytkujących rusztowania jest możliwość korzystania z różnego rodzaju wciągarek i wciągników.Użycie wciągarek podczas montażu/demontażu rusztowań staje się najbardziej efektywne przy konstrukcji rusztowania o wysokości powyżej 8 m (przy montażu rusztowań niskich monterzy najczęściej transportują poszczególne elementy rusztowania ręcznie).

a)

b)

Fot. 1 Urządzenia transportu bliskiego na rusztowaniu: a) wciągarka – mechanizm, który przekazuje siłę roboczą za pomocą cięgna (liny lub łańcucha) od napędzanego bębna, jest zabudowany na odrębnym ustroju nośnym, który stanowić może rama stała, przesuwna lub przejezdna; b) wciągnik – mechanizm podnoszenia zamontowany wraz z mechanizmem jazdy (lub bez niego) w jednym korpusie

Urządzenia do transportu mechanicznego pionowego stosowane przy rusztowaniach

Wciągarki i wciągniki są dźwignicami zaliczanymi do grupy cięgników, czyli urządzeń z grupy transportu bliskiego (UTB), służących do przemieszczania osób lub ładunków w ograniczonym zasięgu (fot. 1). Urządzenia te podlegają pod dozór techniczny, niezależnie do mechanizmu podnoszenia [3].

Urząd Dozoru Technicznego (UDT) sprawuje dozór w toku eksploatacji urządzeń w trzech różnych formach (pełny, ograniczony, uproszczony), zależnych od typu i parametrów technicznych urządzenia [4]. W tabl. 1 określono terminy badań okresowych i doraźnych kontrolnych dla wciągników i wciągarek. Przykładowo wciągarki z napędem ręcznym o udźwigu do 2000 kg oraz wciągarki z napędem elektrycznym jednofazowym do 1000 kg posiadają uproszczoną formę dozoru technicznego. Oznacza to, że ich eksploatacja nie wymaga uzyskania decyzji wystawionej przez UDT – nie są przy nich wykonywane badania odbiorcze po montażu, jak również okresowe czy doraźne. Ich eksploatację można podjąć po montażu zgodnie z warunkami określonymi w instrukcji eksploatacji producenta.

Tabl. 1 Formy dozoru technicznego dla urządzeń transportu bliskiego [5]

Tabl. 2 Podstawowe warunki bhp przy przemieszczaniu ładunków przy użyciu ręcznie napędzanych dźwignic [1]

Natomiast rodzaje urządzeń technicznych, przy których obsłudze i konserwacji wymagane jest posiadanie kwalifikacji, określa rozporządzenie [6]. Przykładowo posiadanie kwalifikacji wymagane jest przy obsłudze wciągarek i wciągników, z wyjątkiem urządzeń z napędem ręcznym wszystkich mechanizmów. Podstawowe warunki bhp przy eksploatacji ręcznie napędzanych dźwignic określono w tabl. 2. Podczas obsługi urządzeń transportu bliskiego przy rusztowaniach możliwe jest posiadanie następujących rodzajów uprawnień:

– kategoria II W – wciągniki i wciągarki sterowane z poziomu roboczego oraz żurawie stacjonarne warsztatowe;

– kategoria I W – jak kat. II W, lecz z możliwością sterowania z kabiny (nie tylko z poziomu roboczego urządzenia);

– kategoria II S – suwnice, wciągniki i wciągarki  sterowane z poziomu roboczego oraz  żurawie stacjonarne warsztatowe;

– kategoria I S – jak kat. II S, lecz z możliwością sterowania z kabiny (nie tylko z poziomu roboczego urządzenia).

Warto dodać, że każdy typ wciągarek i wciągników wymaga posiadania kwalifikacji do ich konserwacji.

Rys. 2 Przykładowe zaświadczenie kwalifikacyjne

Warunki techniczne montażu i obsługi wciągarek na rusztowaniach

W przypadku stosowania wysięgników mocowanych bezpośrednio do konstrukcji rusztowania udźwig urządzenia do transportu materiałów nie może przekraczać 1,5 kN (~150 kg) [7]. Jest to z reguły wystarczająca wartość i obejmuje większość zastosowań wciągarek na rusztowaniach. W takich przypadkach jedną z najważniejszych kwestii dotyczących bezpiecznej pracy z urządzeniem jest właściwe zakotwienie rusztowania w miejscu zamocowania wysięgnika. Poza standardowym schematem kotwienia rusztowania w tym miejscu należy dodatkowo kotwić w co najmniej dwóch punktach (rys. 3):

– na poziomie rygla (górnej części ramy) zamocowanego ramienia wciągarki – zapobiega oderwaniu rusztowania od ściany;

– pod pomostem, na którym zamocowano ramię wciągarki – zapobiega odkształceniu rusztowania w stronę ściany.

Rys. 3 Kotwienie rusztowania w miejscu zamocowania wysięgnika wciągarki

Należy pamiętać, że w miarę wznoszenia (montażu) takiego rusztowania wysięgnik przekładany jest na najwyższy poziom, a co za tym idzie każdy kolejny powinien być zakotwiony. Dzięki temu pion z wciągarką zakotwiony zostaje regularnie co 2 m wysokości rusztowania. Wymagane jest wtedy również badanie siły kotwienia – kotew powinna przenosić obciążenie wyrywające o wartości min. 2,5 kN, jeżeli producent wciągarki lub rusztowania nie podał większej wartości.

Podstawowe warunki montażu i eksploatacji urządzeń transportu pionowego na rusztowaniu określa norma PN-M-47900-2 [8]. Na przykład podczas eksploatacji rusztowania wysięg­niki transportowe należy mocować w odległości nie większej niż 15 m od końców rusztowania i nie więcej niż 30 m między nimi. Eliminuje to możliwość powstania przeciążenia konstrukcji rusztowania.

Kolejnym ważnym kryterium montażu wysięgnika jest jego lokalizacja pionowa. Wysokość od poziomu pomostu rusztowania do punktu zaczepienia zblocza nie powinna być mniejsza niż 1,6 m (rys. 3). Chodzi o to, aby użytkownik potrafił bezpiecznie podać wciągane elementy na pomost rusztowania (w przypadku elementów np. długich bądź ciężkich pracownik musiałby wychylić się poza obrys rusztowania). Warunek ten jest zawsze automatycznie spełniony, jeżeli wysięgnik zamocowany jest w poziomie łączenia ram rusztowania. O zasadzie tej należy szczególnie pamiętać, gdy stosowany jest tzw. wysięgnik uniwersalny (zastosowano uchwyt ramienia obrotowego). Należy zwrócić wtedy również uwagę, aby oba mocowania uchwytu ramienia znajdowały się możliwie blisko węzłów rusztowania (ze względu na uniknięcie zginania stojaków rusztowania).

Fot. 2 Zabezpieczenie przestrzeni roboczej za pomocą poręczy rozsuwanych

Dodatkowym elementem bezpieczeństwa, stosowanym na etapie użytkowania rusztowania z wciągarką, jest zastosowanie tzw. poręczy rozsuwanych. W miejscach służących do stałego transportu materiałów poręcze pośrednie powinny być rozsunięte na odległość umożliwiającą wciągnięcie materiału na pomost, lecz nie większą niż 0,8 m. W takim miejscu poręcze wykonywane są z rur rusztowaniowych o przekroju zewnętrznym 48,3 mm, mocowanych na złącza zgodne z normą EN 74-1. Elementem znacznie ułatwiającym eksploatację jest zastosowanie gotowych poręczy przystosowanych do przesuwania (fot. 2).

W przypadku transportu na rusztowanie elementów o wadze powyżej 150 kg należy wykonać oddzielne wieże szybowe przylegające do konstrukcji rusztowań lub zastosować inne urządzenia, np. ruchome pomosty robocze (dźwigi towarowe lub towarowo-osobowe). Wieże szybowe powinny być wyższe od pomostu rusztowania o co najmniej 1,80 m i zakończone specjalną belką służącą do zamocowania zblocza (rys. 4).

Dla udźwigu elementów o wadze powyżej 250 kg wieże szybowe nie mogą być połączone z konstrukcją rusztowania, lecz zakotwione bezpośrednio do obiektu.W przeciwnym przypadku wymagane jest sporządzenie projektu technicznego rusztowania, ze szczególnym uwzględnieniem układu kotwienia i sił w zakotwieniu powstałych na skutek pracy urządzenia dźwignicowego. Należy też sprawdzić nośność kotwienia.

Rys. 4 Przykład wieży szybowej z rusztowania modułowego [9]

Poza wymaganiami prawnymi i normowymi obsługujący urządzenie zobowiązany jest przestrzegać instrukcji eksploatacji. Przed każdym użyciem urządzenia należy sprawdzić, czy:

– nie występują widoczne od zewnątrz uszkodzenia i usterki;

– przewód elektryczny (sieciowy) nie jest uszkodzony, a sterownik z kablem są w nienagannym stanie;

– lina nośna nie jest uszkodzona lub zużyta – reguluje to np. norma [10];

– poprawnie zamocowano wysięgnik (ramię) wciągarki i w ramach tej kontroli również sprawdzić poprawność zamocowania kotwienia rusztowania.

Oprócz tego powinno się sprawdzić prawidłowość osadzenia mocowań, ewentualnie je skorygować. Zauważone zmiany lub usterki należy natychmiast zgłaszać kierownictwu lub właściwej osobie z nadzoru. W przypadku stwierdzenia uszkodzeń nie wolno uruchamiać urządzenia!

Aby uniknąć sytuacji wypadkowych, osoba użytkująca urządzenie, oprócz stosownych uprawnień, powinna mieć przeprowadzony również instruktaż stanowiskowy, uwzględniający obsługę tego urządzenia. Szkolenie takie przeprowadza osoba kierująca pracownikami wyznaczona przez pracodawcę. W ramach instruktażu trzeba omówić zagrożenia występujące przy określonych czynnościach na stanowisku pracy oraz wyniki oceny ryzyka zawodowego.

dr inż.Piotr Kmiecik

mgr inż. Dariusz Gnot

zespół ekspertów Polskiej Izby Gospodarczej Rusztowań

Literatura

1. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz.U. z  2000 r. Nr 26, poz. 313 ze zm.).

2. PKN-CEN/TR 15563:2007 Temporary works equipment – Recommendations for achieving health and safety.

3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 grudnia 2012 r. w sprawie rodzajów urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu (Dz.U. z 2012 r. poz. 1468).

4. Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (tekst jednolity Dz.U. z 2015 r. poz. 1125).

5. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 października 2003 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie eksploatacji niektórych urządzeń transportu bliskiego (Dz.U. z 2003 r. Nr 193, poz. 1890).

6. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 18 lipca 2001 r. w sprawie trybu sprawdzania kwalifikacji wymaganych przy obsłudze i konserwacji urządzeń technicznych (Dz.U.  z 2001 r. Nr 79, poz. 849;  zm. Dz.U. z 2003 r. Nr 50, poz. 426).

7. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U.  z 2003 r. Nr 47, poz. 401).

8. PN-M-47900-2:1996 Rusztowania stojące metalowe robocze – Ruszto­wania stojakowe z rur.

9. P. Kmiecik, D. Gnot, Obsługa wciągników i wciągarek, materiał szkoleniowy dla uczestników kursu na operatora wciągników i wciągarek, Poznań 2016.

10. ISO 4309:2010 Cranes – Wire ropes – Care and maintenance, inspection and discard.