„Nie ma innej budowli wykonanej przez człowieka, oprócz elektrowni nuklearnych, która posiadałaby tak duży potencjał unicestwiania życia dużej liczby ludzi jak zapora.” (Joseph Elam, Służba Bezpieczeństwa Zapór Stanu Pensylwania (USA)
Kwestia uprawnień budowlanych w zakresie szeroko rozumianego budownictwa wodnego budzi wiele kontrowersji, co jest zrozumiałe, biorąc pod uwagę fakt odmiennej regulacji prawnej tej dziedziny budownictwa przez różne przepisy prawa. Różnorodna też była terminologia samej nazwy specjalności, pojawiały się bowiem takie pojęcia, jak: melioracje wodne, wodno-melioracyjne i hydrotechniczne.
Wracając jednak do korzeni tego działu budownictwa, należy stwierdzić, iż budownictwo wodne objęte było uprawnieniami budowlanymi od początku istnienia prawnych regulacji dotyczących uprawnień,które wydawane były na podstawie przepisów rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 lutego 1928 r. o prawie budowlanym i zabudowaniu osiedli (Dz.U. z 1939 r. Nr 34, poz. 216).
Mimo że nie zostało wówczas literalnie wyodrębnione jako specjalność techniczno-budowlana, to o fakcie istnienia tej dziedziny budownictwa w ramach uprawnień budowlanych świadczą m.in. przepisy rozporządzenia Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 10 października 1958 r. w sprawie określenia kwalifikacji fachowych do sporządzania projektów w budownictwie w zakresie specjalności nieobjętych przepisami prawa budowlanego oraz sposobu ich stwierdzania (Dz.U. z 1958 r. Nr 66, poz. 328 z późn. zm.).
Według § 1 pkt 5 ww. rozporządzenia do sporządzania projektów w zakresie budownictwa wodnego, które obejmowało budownictwo wodne, regulację rzek i potoków oraz meliorację, oprócz posiadania uprawnień budowlanych uzyskanych na mocy przepisów wskazanego rozporządzenia z 1928 r. należało uzyskać specjalne pozwolenie na prowadzenie takiej działalności.
Wyodrębnienia budownictwa wodnego dokonano na mocy przepisów zarządzenia Prezesa Centralnego Urzędu Gospodarki Wodnej i Ministrów Żeglugi oraz Rolnictwa z dnia 1 września 1964 r.w sprawie uprawnień budowlanych w budownictwie specjalnym w zakresie gospodarki wodnej, żeglugi i rolnictwa (Dz.Bud. Nr 17, poz. 55). Przepisy tego zarządzenia przewidywały nadawanie uprawnień budowlanych m.in. w specjalności melioracji wodnych.
Zgodnie z § 6 zarządzenia osoba posiadająca dyplom magistra inżyniera lub inżyniera melioracji wodnych oraz odpowiednią praktykę zawodową mogła uzyskać uprawnienia budowlane:
– do sporządzania projektów budowlanych obiektów inżynierskich i urządzeń technicznych w zakresie:
a) obniżania lub podnoszenia zwierciadła śródlądowych wód powierzchniowych i podziemnych, jak zapory czołowe, jazy, śluzy, deszczownie itp. dla potrzeb rolnictwa i leśnictwa,
b) zbiorników retencyjnych magazynujących wodę do nawodnień użytków rolnych i leśnych, retencji przeciwpowodziowej oraz zbiorników sztucznych dla potrzeb gospodarczo-produkcyjnych rolnictwa,
c) wałów przeciwpowodziowych lub innych budowli zastępujących te wały,
d) budowy kanałów, regulacji potoków niespławnych i spławnych rzek dla uzyskania odpływu lub zapobiegania przesuszeniu przyległych gruntów itp. dla potrzeb rolnictwa i leśnictwa,
e) ujęcia śródlądowych wód powierzchniowych i podziemnych służących do zaopatrywania w wodę ludności gromad oraz w zakresie melioracji wodnych dla potrzeb rolnictwa i leśnictwa,
f) podnoszenia i rozprowadzania wody dla potrzeb gospodarczo-produkcyjnych w uspołecznionych gospodarstwach rolnych i zakładach rolniczo–usługowych;
– do kierowania robotami budowlanymi na budowie ww. obiektów budowlanych.
Natomiast zgodnie z § 9 ww. zarządzenia osoba posiadająca świadectwo technika melioracji wodnych oraz odpowiednią praktykę zawodową mogła uzyskać uprawnienia budowlane:
– do sporządzania projektów budowlanych obiektów inżynierskich i urządzeń technicznych w zakresie:
a) regulacji rzek niespławnych o obszarze zlewni rzek nizinnych do 300 km2, a rzek i potoków górskich do 100 km2,
b) melioracji szczegółowej,
c) odcinkowej ochrony brzegu rzek spławnych i odcinkowych obwałowań rzek, związanych z wykonaniem melioracji wodnych,
d) zbiorników wodnych o piętrzeniu do 2,0 m i pojemności zmagazynowania wody do 100 000 m3,
e) jazów na rzekach niespławnych o piętrzeniu do 2,0 m, w świetle do 4,0 m oraz przepustów do 2,0 m wysokości w świetle,
f) budowli wodno-melioracyjnych na sieci melioracji szczegółowych,
g) stawów rybnych o powierzchni do 50 ha,
h) stałych deszczowni o powierzchni do 300 ha;
– do kierowania robotami budowlanymi na budowie ww. obiektów budowlanych.
Zasada wyodrębnienia budownictwa wodnego jako odrębnej specjalności została zachowana również pod rządami przepisów rozporządzenia Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 20 lutego 1975 r.w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (Dz.U. Nr 8, poz. 46 z późn. zm.). Ustawodawca przewidział bowiem wówczas możliwość uzyskania uprawnień budowlanych w specjalności:
– konstrukcyjno-inżynieryjnej w zakresie budowli hydrotechnicznych– obejmujących również ujęcia wód oraz budowle basenów wodnych i zbiorników wodnych przemysłowych;
– wodno-melioracyjnejobejmującej również ujęcia wód.
O uprawnienia w specjalności konstrukcyjno-inżynieryjnej w zakresie budowli hydrotechnicznych mogły ubiegać się osoby legitymujące się wykształceniem:
– wyższym uzyskanym na kierunku inżynieria środowiska w specjalności inżynieria wodna lub inżynieria morska;
– średnim i tytułem technika budownictwa wodnego.
O uprawnienia w specjalności wodno-melioracyjnej mogły natomiast ubiegać się osoby legitymujące się wykształceniem:
– wyższym uzyskanym na kierunku melioracje wodne lub inżynieria środowiska w specjalności inżynieria wodna lub inżynieria morska;
– średnim i tytułem technika melioracji wodnych.
Przepisy kolejnych rozporządzeń odeszły jednak od zasady wyodrębniania budownictwa wodno-melioracyjnego i hydrotechnicznego jako odrębnych dziedzin budownictwa.Pierwszym rozporządzeniem, które włączyło ten dział budownictwa do specjalności konstrukcyjno-budowlanej, było rozporządzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 30 grudnia 1994 r. w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (Dz.U. z 1995 r. Nr 8, poz. 38 z późn. zm.).
Objęcie budownictwa wodno-melioracyjnego i hydrotechnicznego przepisami przywołanego rozporządzenia wynika wyłącznie pośrednio z załącznika nr 3 do rozporządzenia, który stanowił wykaz specjalizacji techniczno-budowlanych wyodrębnionych w ramach poszczególnych specjalności. Ze wskazanego wykazu wynikało, że obiekty budowlane melioracji wodnej oraz morskie obiekty hydrotechniczne mieściły się w ramach specjalności konstrukcyjno-budowlanej.
Powyższe potwierdzała również treść § 5 ust. 3 ww. rozporządzenia, który stanowił, że ograniczenia uprawnień budowlanych w specjalności konstrukcyjno-budowlanej dla osób z wyższym wykształceniem o kierunku inżynierii środowiska nie dotyczą obiektów gospodarki wodnej.
W wyniku kolejnych nowelizacji przepisów omawianego rozporządzenia dnia 16 października 2003 r. przedmiotowy przepis uległ istotnej zmianie, która polegała na rezygnacji z zastrzeżenia, iż ograniczenie w zakresie obiektów budowlanych gospodarki wodnej i obiektów budowlanych melioracji wodnych nie dotyczy osób legitymujących się wykształceniem wyższym na kierunku inżynierii środowiska.
A zatem w wyniku przedmiotowej zmiany obowiązującej od dnia 16 października 2003 r. wszystkie osoby uzyskujące uprawnienia budowlane w ograniczonym zakresie do kierowania robotami budowlanymi w specjalności konstrukcyjno-budowlanej, bez względu na posiadane wykształcenie, z mocy prawa uzyskiwały upoważnienie do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie w zakresie obiektów budowlanych gospodarki wodnej i obiektów budowlanych melioracji wodnych bez ograniczeń.
Opisana sytuacja uległa zmianie na mocy przepisów:
– rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 18 maja 2005 r. w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (Dz.U. Nr 96, poz. 817) oraz
– rozporządzenia Ministra Transportu i Budownictwa z dnia 28 kwietnia 2006 r. w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (Dz.U. Nr 83, poz. 578 z późn. zm.),
które powróciły do pierwotnej zasady, iż ograniczenia uprawnień w specjalności konstrukcyjno-budowlanej, uzyskane przez osoby legitymujące się wykształceniem wyższym na kierunku inżynierii środowiska, nie dotyczą obiektów budowlanych gospodarki wodnej i obiektów budowlanych melioracji wodnych (§ 17 ust. 3).
Podsumowując, należy stwierdzić, że przepisy obowiązującego rozporządzenia Ministra Transportu i Budownictwa z dnia 28 kwietnia 2006 r. w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie nie wyodrębniają specjalności wodno-melioracyjnej ani hydrotechnicznej. Powyższe zakresy zawarte są w ramach specjalności konstrukcyjno-budowlanej jako dwie odrębne specjalizacje:
– budowle hydrotechniczne,
– obiekty budowlane melioracji wodnych.
Niestety odnotowano zaledwie pojedyncze przypadki zainteresowania uzyskaniem takich specjalizacji, co jest ogólną tendencją, a nie jednostkową dotyczącą wyłącznie omawianych dziedzin budownictwa. Uzasadnieniem tego faktu jest przede wszystkim błędne rozumienie znaczenia specjalizacji, którą uważa się za ograniczenie – zawężenie – posiadanych uprawnień budowlanych. Intencją ustawodawcy było natomiast podkreślenie, iż osoba posiadająca specjalizację zdobyła specjalistyczną wiedzę w określonym zakresie budownictwa.
Na uwagę zasługuje również fakt, że uprawnienia budowlane w specjalności konstrukcyjno-budowlanej bez ograniczeń uzyskują osoby legitymujące się wykształceniem wyższym magisterskim uzyskanym na kierunku budownictwo(tytuł magistra inżyniera budownictwa). Natomiast uprawnienia w ograniczonym zakresie mogą uzyskać osoby legitymujące się wykształceniem wyższym inżynierskim na kierunku budownictwo(tytuł inżyniera budownictwa) lub studia magisterskie na kierunku inżynieria środowiska(tytuł magistra inżyniera inżynierii środowiska). Z zastrzeżeniem, że studia magisterskie na kierunku inżynieria środowiska,które ustawodawca uznaje za wykształcenie pokrewne dla specjalności konstrukcyjno-budowlanej, upoważniają do wykonywania funkcji w zakresie obiektów budowlanych gospodarki wodnej i melioracji wodnych bez ograniczeń.
Z powyższego wynika, że obowiązujące przepisy nie dopuszczają do uzyskania uprawnień budowlanych w zakresie obiektów budowlanych melioracji wodnych absolwentów wydziałów melioracji wodnych, które kształcą w omawianym zakresie. Taka sytuacja ma miejsce od 1 stycznia 1995 r., tj. od czasu wejścia w życie przepisów ustawy – Prawo budowlane z 1994 r.
Powyższe rozwiązania prawne są niezadowalające, dlatego też Polska Izba Inżynierów Budownictwa występowała kilkakrotnie z propozycją wyodrębnienia specjalności hydrotechnicznej, która obejmowałaby łącznie budowle hydrotechniczne i melioracyjne. Istotnym argumentem za utworzeniem tej specjalności jest specyfika budownictwa wodnego, czego dowodem jest nieomal powszechne pomijanie właściwej mu problematyki w programach kształcenia na kierunku budownictwo, o czym przekonują analizy tych programów przeprowadzone przez Krajową Komisję Kwalifikacyjną PIIB. Dzieje się tak, mimo że w świetle obowiązujących od prawie 20 lat przepisów budownictwo wodne mieści się wyłącznie w ramach specjalności konstrukcyjno-budowlanej. Niestety, tylko formalnie.
prof. dr hab. inż. Zbigniew Kledyński
wiceprezes Krajowej Rady PIIB
dr Joanna Smarż
główny specjalista Krajowego Biura PIIB
