Czy ustawa o prawie autorskim daje projektantowi formalną podstawę do skorzystania z projektu przez jego rozpowszechnienie z wykorzystaniem własnej strony internetowej?
Projekt będący utworem w rozumieniu prawa autorskiego (ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych – Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.), niezależnie od jego materialnego wymiaru, przejawiającego się w szczególności w postaci dokumentacji projektowej (egzemplarzy projektu), jest dobrem niematerialnym.
Istotą dóbr niematerialnych, także utworów, jest możliwość ich równoczesnej eksploatacji w różnych zakresach, czyli korzystanie z nich w ramach poszczególnych pól eksploatacji. Należy do nich rozpowszechnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym (art. 50 pkt 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych), czyli rozpowszechnianie utworu w internecie.
Kwestia takich internetowych rozpowszechnień jest istotna z punktu widzenia projektanta, który realizuje projekt na zamówienie inwestora, będąc zainteresowany eksploatacją projektu na własne potrzeby – poprzez prezentację zawodowych dokonań w interneciez wykorzystaniem swojej strony internetowej. Pojawia się w związku z tym konflikt interesów inwestora i projektanta, który ocenić można od strony formalnej, biorąc pod uwagę przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Chodzi przede wszystkim o dwa aspekty tego zagadnienia: 1) treść umowy o twórcze prace projektowe, czyli postanowienia tej umowy, dotyczące praw autorskich do projektu, oraz 2) zakres licencji ustawowych, dających podstawę do korzystania z utworów bez potrzeby pytania o zgodę podmiotu uprawnionego, a konkretnie zakres dozwolonego użytku osobistego, uregulowanego w art. 23 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
© BlueSkyImages – Fotolia.com
Jeżeli chodzi o postanowienia umów o twórcze prace projektowe, to kluczowe znaczenie ma ustalenie, czy na podstawie branej pod uwagę umowy projektant przeniósł na inwestora majątkowe prawa autorskie do projektu,a jeśli tak, to w jakim zakresie to przeniesienie nastąpiło. Jest to ważne dlatego, gdyż na skutek przeniesienia majątkowych praw autorskich nabywca praw (inwestor) staje się w zakresie dokonanego przeniesienia praw wyłącznym dysponentem twórczego projektu, co przekłada się na prawo do decydowania o korzystaniu z niego przez inne podmioty. Jeśli prawa do projektu przeniesione zostały w drodze umowy w zakresie internetowego pola eksploatacji, polegającego na rozpowszechnianiu projektu z wykorzystaniem sieci Internetu, w tym przez umieszczanie projektu na stronach www, wprowadzenie projektu do internetu przez inny podmiot powinno zostać poprzedzone uzyskaniem stosownej zgody wyłącznie uprawnionego w tym zakresie, czyli inwestora.
Powstaje w związku z tym pytanie, czy wymóg uzyskania tego rodzaju zgody dotyczy także samego projektanta jako twórcy projektu. Odpowiedź na to pytanie wymaga wzięcia pod uwagę dwojakiego rodzaju uwarunkowań – ustawowych i umownych.
Po pierwsze należałoby się zastanowić, czy ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych daje projektantowi formalną podstawę do skorzystania z projektu przez jego rozpowszechnienie z wykorzystaniem własnej strony internetowej, jeśli projektant przeniósł na inwestora wyłączne prawa majątkowe w tym internetowym zakresie. Analiza przepisów powyższej ustawy prowadzi do wniosku, że nie daje ona projektantowi wystarczającego tytułu na takie posłużenie się sprzedanym projektem.
W szczególności wart uwagi w tym kontekście jest art. 23 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, regulujący dozwolony użytek osobisty z rozpowszechnionych utworów. Zgodnie z ust. 1 tego artykułu bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego (w przypadku przeniesienia majątkowych praw autorskich miejsce twórcy zajmuje w tym przypadku nabywca praw). Zakładając, że doszło wcześniej do legalnego rozpowszechnienia projektu, np. przez publiczną prezentację wizualizacji obiektu, który ma być zgodnie z projektem wykonany, art. 23 dopuszcza w ust. 2 korzystanie z pojedynczych egzemplarzy twórczego projektu. Egzemplarz jest w tym rozumieniu materialnym nośnikiem, czyli rzeczą (przedmiotem materialnym). W związku z tym nie może być uznany za egzemplarz projektu elektroniczny jego zapis w określonym pliku, umieszczony na stronie internetowej.Taka internetowa eksploatacja w obecnym stanie prawnym nie mieści się zatem w zakresie dozwolonego użytku osobistego.
Wobec tego, że obowiązujące przepisy nie dają wystarczających podstaw (nie przewidują licencji ustawowej) do tego rodzaju internetowego, osobistego użytku, mechanizmem dla jego zalegalizowania są odpowiednie postanowienia umowne. W tym kontekście wyróżnić można cztery możliwe sytuacje:
– Umowę o prace projektowe, w której internetowy aspekt w ogóle nie został określony, tzn. inwestor nie nabył na jej podstawie żadnych praw lub uprawnień do internetowej eksploatacji projektu, w związku z czym prawa te zostały przy projektancie, który może decydować o umieszczaniu projektu w internecie, także na własnej stronie internetowej.
– Umowę o prace projektowe, w której co prawda aspekt eksploatacji internetowej został określony, ale w wariancie licencyjnym. Udzielenie przez projektanta inwestorowi licencji na korzystanie z projektu w sieci Internetu oznacza, że wyłączne prawa w tym zakresie pozostają przy projektancie. Jeśli licencja ma wyłączny charakter, należałoby w umowie zaznaczyć, że nie wyklucza to równoczesnego korzystania z projektu przez projektanta w zakresie jego własnych, osobistych czy zawodowych potrzeb, biorąc pod uwagę umieszczanie projektu w sieci Internetu.
– Umowę o prace projektowe, w której majątkowe prawa autorskie w przedmiotowym internetowym zakresie zostały na inwestora przeniesione, z jednoczesnym jednak zastrzeżeniem, że mimo nabycia praw wyłącznych inwestor wyraża zgodę na internetowe korzystanie z projektu przez projektanta dla jego osobistych lub zawodowych potrzeb.
– Umowę o prace projektowe, w której majątkowe prawa autorskie w przedmiotowym internetowym zakresie zostały na inwestora przeniesione, bez jednoczesnej regulacji możliwości korzystania z projektu przez projektanta. W takim przypadku projektant, zainteresowany umieszczeniem w internecie swojego projektu, do którego wyzbył się praw wyłącznych, może wystąpić do nabywcy praw o wyrażenie zgody na wykorzystanie projektu dla swoich indywidualnych potrzeb przez umieszczenie go na swojej stronie w internecie.
Rafał Golat
radca prawny
