Wymagania szczelności sprawiają, że podstawowe i miarodajne dla ustalenia grubości ściany i ilości zbrojenia są w zbiornikach nie stany graniczne nośności, ale stan graniczny zarysowania.
Charakterystyka ogólna zbiorników na ciecze
Zbiorniki, w których ciecze są przechowywane bądź poddawane procesom technologicznym, występują głównie jako:
– budowle związane z gospodarką komunalną – zbiorniki na ujęciach i stacjach uzdatniania wody, w oczyszczalniach ścieków, zbiorniki retencyjne dużych zlewni wód deszczowych;
– obiekty, w których realizowane są procesy technologiczne w przemyśle – zbiorniki cieczy będących surowcami lub produktami procesów technologicznych, komory reakcji, zbiorniki wody technologicznej będącej np. chłodziwem lub płuczką;
– zbiorniki wody do celów przeciwpożarowych – baseny ppoż. i zbiorniki wody tryskaczowej;
– zbiorniki służące rolnictwu do składowania gnojowicy i kiszonek;
– zbiorniki w biogazowniach;
– baseny rekreacyjne i sportowe.
Fot. 1 Cylindryczny zbiornik wody przekryty kopułą
Kształt i wymiary podporządkowane są celowi, któremu zbiornik ma służyć, a więc jego technologii. Najogólniej ze względu na kształt zbiorniki można podzielić na prostopadłościenne (zwarte lub rozległe w planie) oraz zbiorniki o przekroju kołowym (o ścianach, a często także dnie i przekryciu w formie powłok).
Różnorodność zbiorników żelbetowych pokazano na zdjęciach. Dokładne omówienie zagadnień projektowania zbiorników znaleźć można w [6].
Fot. 2 Wnętrze prostopadłościennego zbiornika na wodę, przekrytego stropem płytowo-żebrowym
Obciążenia i oddziaływania wywierane na zbiorniki
Podstawowym obciążeniem zbiornika jest ciśnienie cieczy wywierane na dno i ściany, w wyniku działania ciśnienia powstają poziome siły rozciągające ściany oraz, w przypadku zbiorników prostopadłościennych, poziome momenty zginające. Na zbiorniki podziemne i zagłębione działa, przeciwne do ciśnienia cieczy, parcie gruntu.
W projektowaniu rozważyć należy wszystkie możliwe warianty, np. w zbiornikach podziemnych i zagłębionych – zbiornika pełnego i odkopanego (maksymalne rozciąganie od ciśnienia cieczy) oraz zbiornika pustego i zasypanego (maksymalne ściskanie od parcia gruntu).
W zbiornikach żelbetowych z reguły panuje ciśnienie hydrostatyczne bez nadciśnienia. Zgodnie z normą EC1-4 [N2] ciśnienie powinno być traktowane jako umiejscowione oddziaływanie zmienne, przyłożone w osi ściany. Przy obliczaniu wartości kombinacyjnych dla ciśnienia cieczy w sytuacji stałej stosować należy współczynnik obciążenia γF= 1,2, a w sytuacji wyjątkowej γF= 1,0. Jednak przy określaniu maksymalnego poziomu cieczy w istniejącym zbiorniku czy też ustalaniu możliwie najcięższej cieczy, którą można zbiornik napełnić, należy przyjmować γF= 1,35. Podane wyżej wartości są większe niż zalecane w normie polskiej PN-82/B-02003 [N6], gdzie dla ciężarów własnych materiałów wypełniających urządzenia (oprócz rurociągów) przewidziano wartość γF = 1,1.
Fot. 3 Wieża ciśnień o konstrukcji powłokowej
Poziome parcie gruntu na ściany zbiornika obliczać należy zgodnie z normą projektowania geotechnicznego EC7-1 [N5] z uwzględnieniem tzw. obciążenia naziomu. Trzeba rozważyć także inne obciążenia związane z gruntem:
– parcie pionowe zasypki na przekrycie zbiornika, przy czym należy uwzględnić charakter obciążenia naziomu – ciągłe równomiernie rozłożone na nieograniczonej powierzchni lub rozłożone na niewielkim obszarze, np. obciążenie od kół pojazdu (w normie EC7-1 [N5] podano jedynie zasady dla obciążenia równomiernego rozłożonego na nieograniczonej powierzchni, a zatem w przypadku powierzchni ograniczonej korzystać trzeba z Polskich Norm PN-81/B-03020 [N8] lub PN-88/B-02014 [N7]);
– oddziaływanie gruntu na dno i fundamenty ścian;
– tarcie gruntu o ścianę, istotne zwłaszcza w przypadku zbiorników wykonanych w technologii studni opuszczanych.
Zbiorniki na ciecze kwalifikuje się do drugiej lub trzeciej kategorii geotechnicznej. Należy zatem także dokonać ich analizy jako obiektów współpracujących z podłożem gruntowym,zgodnie z normą EC7-1 [N5]. Szczególnie starannie należy rozpatrzyć sytuację, gdy zbiornik posadowiony jest poniżej zwierciadła wody gruntowej i występuje niebezpieczeństwo wyparcia (wypłynięcia) zbiornika. Należy także rozważyć możliwość nierównomiernego osiadania konstrukcji.
Fot. 4 Cylindryczne osadniki w oczyszczalni ścieków
Obciążeniem zbiorników są także ciężary (ciężar własny przekrycia, ścian i dna, ciężar izolacji, ciężar wszystkich urządzeń technologicznych opartych na przekryciu, ścianach i dnie, w tym obciążenia od rur i zaworów) oraz obciążenia środowiskowe – wiatr i śnieg zalegający na przekryciu.
Oprócz wymienionych wyżej podstawowych obciążeń występują jeszcze inne obciążenia i oddziaływania, ich pominięcie w analizie statycznej może skutkować niedoszacowaniem wartości sił wewnętrznych zbiorników.
Pierwsza grupa takich oddziaływań to oddziaływania termiczne i ich skutki:
– różnica między temperaturą zewnętrznej i wewnętrznej powierzchni ściany ΔTM oraz różnica między temperaturą początkową wykonania zbiornika a średnią temperaturą ściany ΔT (różnice te występują, gdy przechowywana ciecz ma temperaturę różną od temperatury otoczenia, a w warunkach letnich i zimowych mogą mieć one przeciwne znaki); wartości ΔTM i ΔT obliczyć można, stosując normę EC1-5 [N2], traktując je jako obciążenie zmienne umiejscowione ze współczynnikiem obciążenia γQ = 1,5;
– różnice temperatur różnych części zbiornika występujące wskutek: zróżnicowanego nasłonecznienia poszczególnych ścian zbiornika [1], zróżnicowanego nasłonecznienia strony wewnętrznej i zewnętrznej pustych zbiorników (w zbiornikach otwartych przed napełnieniem lub w zbiornikach przekrytych przed wykonaniem przekrycia) oraz zróżnicowanych warunków termicznych ścian i dna (ściany narażone są na szybsze oziębianie niż dno spoczywające na jeszcze nieprzemarzniętym gruncie) [3];
– przyrost parcia biernego gruntu na ściany w zbiornikach zagłębionych jako dodatkowy skutek przyrostu temperatury ΔT i związanego z nim przemieszczenia „na zewnątrz” ocieplających się ścian [10];
– wpływ temperatury na wielkość pełzania, a także na cechy betonu.
Druga grupa oddziaływań, mających istotny wpływ na wartości sił wewnętrznych w zbiornikach, to odkształcenia wymuszone – skurcz i odkształcenia termiczne wynikające z wahań temperatury betonu związanych z hydratacją cementu [3, 5, 8, 12, N4] oraz pełzaniem betonu.
Według [8] samoocieplenie betonu występuje w ciągu jednego do trzech dni po rozpoczęciu hydratacji, później następuje stopniowy spadek temperatury do temperatury otoczenia, a efekt tego ochłodzenia sumuje się z efektami skurczu. Jest to tym bardziej niekorzystne, że zjawiska te zachodzą, gdy beton jest jeszcze młody, a więc gdy ma niską wytrzymałość na rozciąganie.
Fot. 5 Cylindryczne komory fermentacyjne w oczyszczalni ścieków
Wartość swobodnych odkształceń skurczowych εcsokreślać należy zgodnie z EC 2-1-1 [N3], przy czym na podstawie zawartych tu wzorów otrzymuje się wartość średnią. Gdy element jest zbrojony, średnia wartość odkształceń skurczowych εcsRCjest nieco mniejsza i może być obliczona według zasad podanych w pracy [4]. Różnica odkształceń betonu bez zbrojenia i betonu zbrojonego oznacza, że w betonie generowane są naprężenia rozciągające, a w zbrojeniu – ściskające. Pamiętać też należy, że ze względu na niejednorodne pola wilgotności odkształcenia skurczu nie są rozłożone równomiernie na grubości ściany i fundamentu.
Gdy swoboda odkształceń pochodzących od skurczu i od zmian temperatury, związanych z hydratacją cementu, zostanie ograniczona więzami zewnętrznymi, powstają dodatkowe naprężenia.Typowym przykładem takiego ograniczenia jest etapowe wykonywanie zbiornika [7]. Odkształcenia wymuszone ścian są większe niż płyty dennej, gdyż stosunkowo większa powierzchnia ściany niż płyty dennej styka się z otoczeniem, ponadto w chwili betonowania ścian w płycie dennej zaszła już podstawowa część odkształceń wymuszonych. W kolejnych dniach dojrzewania ścian występuje zatem różnica odkształceń skurczowych ściany i płyty dennej tym większa, im większy był odstęp czasowy ich betonowania. Tymczasem odkształcenia ścian krępowane są siłami przyczepności łączącymi je z płytą denną, co generuje siły wewnętrzne.
Fot. 6 Basen pływacki
Ostatnia grupa obciążeń zbiorników to obciążenia wyjątkowe, takie jak zewnętrzne wybuchy, uderzenia, pożary w strefach przyległych, eksplozje, przecieki czy obciążenia sejsmiczne.
Przestrzenny charakter pracy zbiorników
Zbiorniki są konstrukcjami przestrzennymi i jako takie powinny być rozpatrywane w obliczeniach. O ile traktowanie zbiorników cylindrycznych jako konstrukcji przestrzennych jest naturalne ze względu na ich powłokowy charakter, o tyle w przypadku zbiorników prostopadłościennych projektanci stosują często zbyt daleko idące uproszczenia. Uproszczenia te skutkować mogą błędami w określeniu sił wewnętrznych [m.in. 2, 11], a co za tym idzie zaprojektowaniem zbyt małych grubości ścian i dna czy zbyt małego przekroju zbrojenia. Tradycyjna metoda polegająca na podziale zbiornika prostopadłościennego na płyty analizowane oddzielnie da miarodajne wyniki tylko wtedy, gdy nie poprzestanie się na obliczaniu momentów zginających w poszczególnych płytach, ale uwzględni się pracę przestrzenną przez obliczenie sił podłużnych oraz tzw. wyrównanie momentów. W prostopadłościennych zbiornikach długich i rozległych w planie ściany mogą być traktowane jako ściany oporowe lub jednokierunkowo pracujące ramy jedynie w środkowej części. W strefach naroży występują bowiem narożnikowe momenty poziome oraz siły podłużne.
W dobie powszechnego stosowania komercyjnych programów MES, pozwalających na trójwymiarowe modelowanie obliczanej konstrukcji, uwzględnienie przestrzennej pracy zbiornika jest zdecydowanie łatwiejsze i właściwie oczywiste. Analiza MES pozwala bardziej precyzyjnie ustalić wartości sił podłużnych i momentów zginających, pozwala też stwierdzić, że w ścianach zbiornika mogą pojawić się także momenty skręcające [11].
Wrażliwość modelu obliczeniowego na przyjęty model podłoża gruntowego
Dla ustalenia wzajemnych relacji naprężeniowo-odkształceniowych między gruntem i stykającymi się z nim częściami budowli podstawowe znaczenie ma przyjęty model podłoża gruntowego. Od relacji tych zależą wartości sił wewnętrznych uzyskane w wyniku obliczeń. Zależność ta jest szczególnie widoczna w zbiornikach z płytą denną monolitycznie połączoną ze ścianami [6, 9].
Grunt w obliczeniach traktować można jako:
– podłoże niepodatne – odpór gruntu jest obciążeniem budowli i powoduje powstanie sił wewnętrznych;
– podatne podłoże Winklera (odkształcenia gruntu są wprost proporcjonalne do obciążenia, a obciążenie punktów sąsiednich nie ma wpływu na przemieszczenia danego punktu); podstawową trudnością jest prawidłowe określenie parametrów modelu – współczynników podatności gruntu (zależą one nie tylko od rodzaju gruntu, ale także od kształtu i wielkości fundamentu oraz od wartości obciążeń);
– półprzestrzeń sprężystą (model uwzględnia wpływ obciążeń punktów sąsiednich i odkształcalności poziomej gruntu); parametrami modelu są niezależne od geometrii fundamentu parametry gruntu Eo i νo;
– podłoże podatne o nieliniowym charakterze odkształcalności (trójwymiarowe modele sprężysto-plastyczne, w których uwzględnia się cechy plastyczne, tworząc tzw. krzywe plastyczności czy krzywe stanu granicznego).
W tradycyjnych obliczeniach najczęściej zakładano model podłoża nieodkształcalnego lub sprężystego podłoża Winklera, rzadko modelu półprzestrzeni sprężystej. Współczesne komercyjne programy komputerowe do obliczania konstrukcji metodą elementów skończonych operują z reguły modelem sprężystego podłoża Winklera. Dokładniejsze programy do analiz geotechnicznych opierają się na modelach sprężysto-plastycznych.
Podkreślić trzeba, że wyniki obliczeń wykonanych przy użyciu różnych modeli gruntu mogą znacznie różnić się między sobą. Przyjęcie zbyt prostego modelu skutkuje niedokładnością w stosunku do sił rzeczywistych, a dotyczy to w szczególności momentów pionowych w dolnych strefach ścian zbiornika oraz momentów w płycie fundamentowej. Wyniki obliczeń mogą być niedokładne nie tylko co do wartości, ale także co do znaku [9].
Sugestie dotyczące wyboru modelu gruntu, pozwalającego na wiarygodne ustalenie sił wewnętrznych w zbiornikach, podano w pracy [9]. Są one następujące:
1) liniowy rozkład oddziaływania podłoża na zbiornik można przyjmować w przypadku:
– podatnej, w porównaniu z bardzo sztywnym (nieodkształcalnym) podłożem, konstrukcji zbiornika i płyty fundamentowej,
– sztywnej, w porównaniu z podatnym podłożem, konstrukcji zbiornika i płyty fundamentowej, podczas gdy podłoże zachowuje się w sposób plastyczny przy nawet niewielkich obciążeniach;
2) w przypadku konstrukcji o znacznej sztywności i podłożu zachowującym cechy sprężyste przy znacznych obciążeniach reakcja podłoża ma rozkład nieliniowy i w skrajnych obszarach fundamentu dąży do nieskończoności (półprzestrzeń sprężysta);
3) pozostałe przypadki (średniopodatna płyta fundamentowa oraz podłoże sprężysto-plastyczne) powodują reakcje o nieliniowym rozkładzie i rozważane być mogą jedynie za pomocą metod numerycznych z wykorzystaniem modelu nieliniowego (wybór modelu zależy od rozważanego gruntu, cechy wiodącej dla analizowanego problemu geotechnicznego i dostępnych wyników badań gruntu).
Tabl. Klasyfikacja zbiorników pod względem szczelności według PN-EN 1992-3 [N4]
|
Klasa |
Stopień przecieków |
Warunek formalny |
Warunek obliczeniowy |
|
0
|
dopuszcza się pewien stopień przecieków lub przecieki nie mają znaczenia |
szerokość rys ograniczona jak dla innych konstrukcji żelbetowych |
dopuszczalna szerokość rysy zależy od klasy środowiska, wg EC2-1-1 [N3] |
|
1
|
dopuszcza się niewielkie przecieki (powierzchnio-we przemakanie i miejscowe zawilgocenia) |
szerokość rys ograniczona do wartości zapewniającej ich samouszczelnienie w krótkim czasie (samouszczelnienie – rezultat reakcji CO2 z rozpuszczonym w wodzie CaO, w wyniku czego powstaje CaCO3 uszczelniający rysę) |
w przypadku rys przelotowych: – zmiana odkształceń, wynikająca ze zmian obciążenia i wahań temperatury ograniczona do: Δε≤ 150·10-6 – dopuszczalna szerokość rysy wk1 zależy od wysokość słupa wody ho i grubości ściany h: –ho/h ≤5 → wk1 = 0,2 mm –ho/h ≥35 → wk1 = 0,05 mm, – w przypadkach pośrednich – interpolacja liniowa 2) w przypadku rys nieprzelotowych dopuszczalna szerokość rysy zależy od klasy środowiska, wg EC2-1-1 [N3] |
|
2
|
dopuszcza się przecieki minimalne i niepogarszające wyglądu powierzchni |
|
nie dopuszcza się rys przelotowych, chyba że zostaną zastosowane okładziny lub taśmy uszczelniające |
|
3
|
przecieki |
|
wymagane rozwiązania specjalne, np. sprężenie |
|
Rysy przelotowe nie powstaną, gdy: 1) istnieje ściskana część przekroju o wysokości x (przy oddziaływaniach jednoznakowych – cała strefa ściskana, przy oddziaływaniach o zmiennych znakach – część przekroju zawsze ściskana, do której nie dochodzą rysy ani z jednej, ani z drugiej strony);
2) |
|||
Szczelność zbiorników
Głównym wymaganiem użytkowym zbiorników na ciecze jest ich szczelność. Obliczeniowe zagwarantowanie bezpieczeństwa użytkowania przez spełnienie warunku stanu granicznego nośności jest tu zdecydowanie niewystarczające. Ostre wymagania szczelności sprawiają, że podstawowe i miarodajne dla ustalenia grubości ściany i ilości zbrojenia są w zbiornikach nie stany graniczne nośności, ale stan graniczny zarysowania.
Polska Norma PN-B-03264 [N9] jako warunek zapewniający szczelność przyjmowała ograniczenie szerokości rys do 0,1 mm, jeżeli przepisy szczegółowe nie stanowiły inaczej. W normie EC2-3 [N4] zagadnienie szczelności zostało potraktowane bardziej szczegółowo. Dokonano w niej klasyfikacji zbiorników żelbetowych ze względu na szczelność (tabl.).
Zbiorniki na ciecze projektowane są z reguły w 2 lub 3 klasie szczelności. Zwraca uwagę, że w przypadku zbiorników klasy 2 za równoważne uznaje się dwa rozwiązania (spełnienie warunku obliczeniowego braku rys przelotowych albo niespełnienie tego warunku, ale w zamian wyłożenie zbiornika od wewnątrz szczelną okładziną). Decyzja co do wyboru sposobu postępowania jest w zasadzie decyzją ekonomiczną, która powinna być podjęta w uzgodnieniu z inwestorem po przeprowadzeniu analizy kosztów.
Oprócz spełnienia, zależnego od założonej klasy szczelności, obliczeniowego warunku stanu granicznego użytkowalności szczelność zbiornika powinna być zapewniona przez:
– zastosowanie zbrojenia minimalnego,
– wykonanie zbiornika ze szczelnego strukturalnie betonu,
– unikanie nieciągłości podczas betonowania (używanie deskowań bezściągowych lub staranne uszczelnienie przejść ściągów, minimalizowanie liczby przerw roboczych),
– stosowanie podczas betonowania dylatacji skurczowych,
– uszczelnianie dylatacji stałych i przerw roboczych (taśmy dylatacyjne, węże iniekcyjne),
– uszczelnienie przejść rur przez ściany i dno.
Szczelność zbiornika sprawdzana jest przed włączeniem go do eksploatacji przez tzw. próbę szczelności. Jej przebieg powinien być każdorazowo zaplanowany w projekcie.Powinna być ona przeprowadzona w zasadzie przed wykonaniem wewnętrznych powłok uszczelniających, chociaż w przypadku nowoczesnych rozwiązań powłok z folii twardych mocowanych do betonu już na etapie betonowania ściany jest to niemożliwe. Problem pojawia się również w przypadku zbiorników na ciecze gorące, w których przewidziano zewnętrzną izolację termiczną ściany. Izolacja taka nie pozwala na obserwację ściany od zewnątrz. W tej sytuacji, wykonując próbę przed montażem izolacji termicznej, należałoby starannie dobrać temperaturę cieczy użytej do próby szczelności, aby uzyskać tę samą różnicę temperatur powierzchni ścian, jaka będzie panować w czasie eksploatacji ocieplonego zbiornika.
Trudne warunki eksploatacyjne wpływające na trwałość zbiorników
W zbiornikach występują dwa główne czynniki wpływające negatywnie na ich trwałość.
Pierwszy z nich to kontakt z cieczami agresywnymi w stosunku do betonu i stali. Ciecze znajdujące się w zbiornikach mogą zawierać jony siarczanowe, chlorkowe czy związki organiczne, a wody zmiękczone mogą powodować korozję ługującą. Dlatego wewnętrzne powierzchnie zbiorników powinny być chronione przed działaniem czynników agresywnych. Wśród środków ochronnych wyróżnić można: mineralne i organiczne powłoki nakładane ręcznie lub za pomocą natrysku, wykleiny i okładziny. Mogą one równocześnie pełnić funkcję uszczelnienia zbiornika (patrz tabl. – klasa 2 szczelności).
Powłoki mineralne wykonywane są z zapraw cementowo-krzemianowych zawierających mikrokrzemionkę (znajdujące zastosowanie w zbiornikach wody pitnej), cementowo-winianowych i cementowo-polimerowych. Powłoki organiczne to: cienkowarstwowe powłoki polimerowe na bazie żywic epoksydowych, poliestrowych lub polimocznika (te ostatnie sprawdzają się w zbiornikach oczyszczalni ścieków), powłoki na bazie bitumów – nakładane ręcznie roztwory asfaltowe, asfalty, asfalty z dodatkiem mączki mineralnej, lepiki lub powłoki z wodoszczelnej masy asfaltowo-gumowej, laminaty na bazie żywic lub bitumów wzmacniane tkaninami z włókna szklanego.
Wykleinami są folie z tworzyw sztucznych (polichlorku winylu, poliizobutylenu, polietylenu, poliolefinu) lub membrany z modyfikowanego asfaltu. Folie miękkie muszą być osłaniane okładzinami. Folie twarde (z polichlorku winylu lub polietylenu o podwyższonej twardości) mogą pracować samodzielnie, przy czym coraz częściej stosuje się folie mocowane do betonu już na etapie betonowania ściany.
Okładziny w zbiornikach wykonuje się z cegły klinkierowej lub płytek klinkierowych, terakotowych, kamionkowych czy bazaltowych.
Druga grupa czynników negatywnie wpływających na trwałość zbiorników związana jest ze ścieraniem,są to: ścieranie powierzchni betonu przez przepływające ciecze, a zwłaszcza zawiesiny oraz kawitacja w pobliżu lustra przy przepływie cieczy napowietrzanych. Ścieranie powodowane jest także przez urządzenia mechaniczne kontaktujące się z powierzchnią betonu, takie jak koła zgarniaczy poruszające się wprost po koronie zbiornika lub ich części zgarniające kontaktujące się z dnem. W strefach ścierania należy stasować beton trudnościeralny lub utwardzony powierzchniowo.
dr hab. inż. Anna Halicka
prof. Politechniki Lubelskiej
zdjęcia autorki
Bibliografia
1. W. Buczkowski, Z. Czwójdziński, R. Staszewski, Wpływ nasłonecznienia na pracę statyczną konstrukcji skrzyniowych, „Inżynieria i Budownictwo” nr 7-8/1995.
2. W. Buczkowski, A. Szymczak-Graczyk, Wpływ różnej grubości i konstrukcji ścian na pracę statyczną monolitycznych zbiorników prostopadłościennych, materiały XIII Konferencji „Żelbetowe i sprężone zbiorniki na materiały sypkie i ciecze”, Wrocław-Szklarska Poręba 2007.
3. W. Danilecki, Przyczyny powstawania pęknięć w ścianach żelbetowych zbiorników prostokątnych, „Inżynieria i Budownictwo” nr 3/1980.
4. K. Flaga, Skurcz betonu i jego wpływ na nośność, użytkowalność i trwałość konstrukcji żelbetowych i sprężonych, Zeszyty Naukowe Politechniki Krakowskiej, seria Inżynieria Lądowa nr 73, Kraków 2002.
5. K. Flaga, K. Furtak, Problems of thermal and shrinkage cracking In tanks vertical walls and retaining walls near their contact with solid foundation slabs, Architecture-Civil engineering-Environment nr 2/2009.
6. A. Halicka, D. Franczak, Projektowanie zbiorników żelbetowych, tom 2, Zbiorniki na ciecze, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2013.
7. A. Halicka, D. Franczak, J. Fronczyk, Analiza przyczyn zarysowań cylindrycznego zbiornika żelbetowego ujawnionych podczas próby szczelności, „Przegląd Budowlany” nr 4/2012.
8. W. Kiernożycki, Betonowe konstrukcje masywne. Teoria, wymiarowanie, realizacja, Polski Cement, Kraków 2003.
9. P. Lewiński, Analiza współpracy żelbetowych zbiorników cylindrycznych z podłożem, Wydawnictwa Instytutu Techniki Budowlanej, Warszawa 2007.
10. A. Łapko, J. Prusie, Wpływ interakcji ściany i gruntu zasypowego na siły wewnętrzne w cylindrycznych zbiornikach podziemnych, materiały I Problemowej Konferencji Geotechniki, „Współpraca budowli z podłożem gruntowym”, Białystok-Wigry 1998.
11. B. Podolski, M. Podolski, T. Bartosik, Przeciążenie zaprojektowanej z nadmiernym uproszczeniem niecki basenowej i sposób jej wzmocnienia, materiały XXIV Konferencji Naukowo-Technicznej „Awarie budowlane”, Szczecin-Międzyzdroje 2009.
12. M. Zych, Analiza numeryczna zarysowania w dojrzewającym betonie ściany zbiornika żelbetowego, „Czasopismo techniczne” nr 3-Ś/2008.
Normy
[N1] PN-EN 1991-4 Eurokod 1 Oddziaływania na konstrukcje. Część 4. Silosy i zbiorniki.
[N2] PN-EN 1991-1-5 Eurokod 1 Oddziaływania na konstrukcje. Część 1-5. Oddziaływania ogólne. Oddziaływania termiczne.
[N3] PN-EN 1992-1-1:2008 Eurokod 2 Projektowanie konstrukcji z betonu. Część 1-1. Reguły ogólne i reguły dla budynków.
[N4] PN-EN 1992-3:2008 Eurokod 2. Projektowanie konstrukcji z betonu. Część 3. Silosy i zbiorniki.
[N5] PN-EN 1997-1 Eurokod 7. Projektowanie geotechniczne. Część 1. Zasady ogólne.
[N6] PN-82/B-02003 Obciążenia budowli. Obciążenia zmienne technologiczne. Podstawowe obciążenia technologiczne i montażowe.
[N7] PN-88/B-02014 Obciążenia budowli. Obciążenia gruntem.
[N8] PN-88/B-03020 Grunty budowlane. Posadowienie bezpośrednie budowli. Obliczenia statyczne i projektowanie.
[N9] PN-B 03264:2002 Konstrukcje betonowe, żelbetowe i sprężone. Obliczenia statyczne i projektowanie
