Sufity podwieszane – aspekty techniczne projektowania, wykonania i odbiorów

W celu zminimalizowania sporów pomiędzy uczestnikami procesu budowlanego w umowie dotyczącej wykonania sufitów podwieszanych należy stwierdzić, jakie warunki będą panowały w pomieszczeniu w trakcie jego użytkowania (temperatura, wilgotność, przeciągi, intensywność wymiany powietrza). Trzeba wyszczególnić specjalne wymagania stawiane pomieszczeniu w zakresie bezpieczeństwa pożarowego, wymagań akustycznych oraz wymagań termoizolacyjnych.

Fot. 1. Typowe uszkodzenia mechaniczne połaci sufitowych

Ustalić również należy, czy elementy sufitu podwieszanego będą przenosić jakieś inne obciążenia oprócz masy własnej.

Do umowy warto załączyć szkic „szachownicy” sufitu podwieszanego ze wskazaniem przewidzianych miejsc wycięcia otworów do montażu punktów świetlnych, instalacji tryskaczowej, klimatyzacji itp.

Oprócz tego w umowie/specyfikacji technicznej należy określić:

– sposób montażu płyt sufitowych;

– sposób wycinania otworów do wbudowania opraw oświetlenia itp.;

– maksymalne obciążenia, jakie mogą być przenoszone przez płyty sufitowe;

– sposób przycinania na wymiar (jeśli to konieczne) płyt lub listew sufitowych;

– informacje gdzie i kiedy należy stosować sprężyny dociskowe, w zależności od obciążenia własnego płyty;

– informacje, czy sufit podwieszony w trakcie eksploatacji będzie narażony na obciążenie wiatrem działające wewnątrz budynku. W tym przypadku należy opracować rozwiązania w celu zapewnienia przenoszenia przez połaci i ruszt obciążenia skierowanego w górę i w dół. Płyty sufitowe i ruszty poddane obciążeniu wiatrem wewnątrz budynku powinny zachowywać stabilność i integralność;

– minimalną długość listew, kąty docinania listew, minimalne wymiary połaci sufitowych.

Fot. 2. Niedokładne cięcie listew sufitowych

Podczas projektowania sufitu podwieszanego warto pamiętać, że wymiary rusztu i elementów połaci powinny być oparte na znormalizowanej koordynacji modularnej wg ISO 1006 (powszechnie stosowane wymiary modularne płyty są oparte na module n x 50 mm lub n x 25 mm).

W niektórych przypadkach w specyfikacjach technicznych/umowach należy zastrzec konieczność badania typu podłoża stropu, do jakiego będzie montowany sufit.

Przed rozpoczęciem odbioru sufitów podwieszanych należy sprawdzić, czy wyrób posiada niezbędne dokumenty dopuszczające do stosowania w budownictwie. Podstawą do oznaczania sufitów znakiem CE jest zharmonizowana norma PN-EN 13964:2005 Sufity podwieszane – Wymagania i metody badań. Norma obejmuje sufity podwieszane sprzedawane jako kompletne zestawy (opcjonalnie łącznie z oprawami oświetleniowymi lub innym wyposażeniem) oraz elementy połaci sufitowej. W innych przypadkach (sufity w budowlach ruchomych, sufity z właściwościami grzewczymi lub klimatyzacją, sufity narażone na penetrację wody, sufity stosowane na zewnątrz – tunele, wiaty, stacje benzynowe, pasaże, otwarte obiekty sportowe, budynki parkingowe – sufity podwieszane lub ich konstrukcje podtrzymujące narażone na duże obciążenia, sufity formowane na miejscu bez prefabrykowanych elementów połaci) wyrób powinien posiadać aprobatę techniczną.

Należy pamiętać, że norma PN-EN 13964:2005 obejmuje nie tylko zestawy do wykonania sufitów podwieszanych, ale również elementy składowe: zawieszenie (wraz z rusztem) oraz płyty wypełniające. W przypadku samodzielnego kompletowania zestawu do wykonania sufitów podwieszanych z elementów zawieszenia oraz płyt wypełniających należy sprawdzić, czy wymienione elementy są kompatybilne. W tym celu należy sprawdzić, czy ruszt z elementami zawieszenia jest w stanie przenieść obciążenie od płyt wypełniających. Norma PN-EN 13964 przewiduje trzy klasy ugięcia rusztu (tab. 1).

Tab. 1. Klasy ugięć sufitów podwieszanych

Fot. 3. Zwichrowanie listwy przyściennej

Analizując deklarację zgodności wyrobu z normą PN-EN 13964:2005, należy pamiętać, że zestaw do wykonania sufitów podwieszanych posiadający taką deklarację nie zawsze może być zastosowany w każdym pomieszczeniu. W każdym przypadku należy porównać wymagania zawarte w projekcie/specyfikacji technicznej z zapisami deklaracji zgodności w zakresie: reakcji na ogień i odporności ogniowej, uwalniania azbestu i formaldehydu, odporności na rozbicie, odporności na zginanie, nośności, bezpieczeństwa elektrycznego, izolacyjności akustycznej od dźwięków powietrznych, pochłaniania dźwięku, przewodności cieplnej, wpływu wilgoci na odporność na zginanie i nośność, kolorów i odbicia światła.

W przypadku odbioru klasycznych sufitów podwieszanych (zgodnych z PN-EN 13964:2005) trzeba pamiętać, że płyta wypełniająca nie może przenosić żadnych innych obciążeń poza ciężarem własnym. Odstępstwo od tej zasady jest możliwe w przypadku, gdy producent zestawu do wykonania sufitów podwieszanych w karcie technicznej wyrobu podał wartość dodatkowego obciążenia działającego na płytę wypełniającą.

Przed rozpoczęciem odbioru sufitu podwieszanego należy sprawdzić, czy klasa sufitu odpowiada warunkom środowiskowym występującym w pomieszczeniu. Norma PN-EN 13964 przewiduje cztery klasy warunków środowiskowych (tab. 2).

Tab. 2. Klasy warunków środowiskowych wg PN-EN 13964

Fot. 4. Nieodpowiednie wykonanie połączenia ściana–sufit

Dostawca sufitu powinien ustalić klasę sufitu podwieszanego wg tab. 1.

W przypadku odbioru sufitów podwieszanych w halach sportowych lub innych pomieszczeniach, gdzie wymagana jest odporność sufitu na uderzenie piłką, należy sprawdzić, czy deklarowana przez producenta sufitu klasa odporności na uderzenie piłką odpowiada założeniom projektowym. Klasa odporności na uderzenie piłką (wg PN-EN 13964) jest uzależniona od prędkości uderzenia. Klasy odporności na uderzenie piłką przedstawia tab. 3.

Tab. 3. Podział sufitów na klasy w zależności od prędkości uderzenia

Fot. 5. Odchylenie osi listew od linii prostej

Fot. 6. Nieodpowiednie docięcie narożników listew przy stykach

Do wykonania sufitów podwieszanych mogą być stosowane metalowe oraz drewniane ruszty. W przypadku zastosowania rusztu drewnianego drewno powinno odpowiadać co najmniej gatunkowi S10 (MS10) wg PN-EN 1912. Wilgotność drewna nie powinna przekraczać 20% jego masy. Minimalny przekrój poprzeczny drewnianych elementów nośnych rusztu powinien wynosić 40 x 60 mm. Wymiary przekroju drewnianych elementów poprzecznych rusztu powinny wynosić co najmniej 28 x 24 mm lub 50 x 30 mm dla elementów drewnianych nośnych i poprzecznych.

Drewniane elementy zawiesi powinny mieć minimalną powierzchnię przekroju 1000 mm² i minimalną grubość 20 mm oraz wystarczająco pewne połączenie, które można osiągnąć przez zastosowanie elementów złącznych (gwoździ lub śrub). Drewniane elementy podtrzymujące mocowane bezpośrednio do konstrukcji budynku powinny posiadać minimalny przekrój poprzeczny 48 x 24 mm. W przypadku konieczności zapewnienia ochrony przed korozją biologiczną należy zastosować wymagania poniższych norm:

– PN-EN 335-1:2007 Trwałość drewna i materiałów drewnopochodnych – Definicja klas użytkowania –  Część 1: Postanowienia ogólne;

– PN-EN 350-1:2000Trwałość drewna i materiałów drewnopochodnych – Naturalna trwałość drewna litego – Wytyczne dotyczące zasad badania i klasyfikacji naturalnej trwałości drewna;

– PN-EN 351-1:2009 Trwałość drewna i materiałów drewnopochodnych – Drewno lite zabezpieczone środkiem ochrony – Część 1: Klasyfikacja wnikania i retencji środka ochrony;

– PN-EN 460:1997 Trwałość drewna i materiałów drewnopochodnych – Naturalna trwałość drewna litego – Wytyczne dotyczące wymagań w zakresie trwałości drewna stosowanego w klasach zagrożenia;

– PN-EN 599-1:2009 Trwałość drewna i materiałów drewnopochodnych – Skuteczność działania zapobiegawczych środków ochrony drewna oznaczona w badaniach biologicznych – Część 1: Wymagania odpowiadające klasie użytkowania.

Fot. 7. Niedokładne wycięcie otworów w połaciach sufitowych

Fot. 8. Odchylenia od poziomu płaszczyzny sufitów podwieszanych

Fot. 9. Typowe zabrudzenia sufitów podwieszanych farbami

Podczas prac należy prowadzić bieżącą kontrolę. W trakcie realizacji montażu sufitów podwieszanych wykonawców prac należy uczulić na sposób postępowania z płytami/połaciami sufitowymi. Najczęściej dochodzi do uszkodzenia połaci sufitowych w trakcie ich transportu oraz rozładunku. Niedopuszczalne jest obciążenie kartonów z płytami innymi ładunkami, przewożenie opakowań płyt niezabezpieczonych przed przesunięciem w pojeździe. Niedopuszczalne jest zrzucanie płyt podczas rozładunku, nawet z małych wysokości. Folię od opakowań płyt należy przyciąć, nie uszkadzając płyt, i delikatnie ściągnąć bez stosowania siły. W trakcie montażu płyt niewymagających dodatkowych prac wykończeniowych (np. malowania) prace należy wykonywać w czystych rękawiczkach ochronnych. Niedopuszczalne jest zastosowanie uszkodzonych materiałów (np. z uszkodzonymi narożnikami).

Szczególną uwagę należy zwracać na sposób magazynowania płyt/połaci sufitowych. Elementy powinny być składowane na suchych, równych, gładkich, nieodkształcalnych powierzchniach. Pomieszczenia do składowania elementów sufitowych powinny posiadać parametry termo-wilgotnościowe zbliżone do warunków panujących w docelowym pomieszczeniu. Niedopuszczalne jest narażenie elementów płyt na działanie UV, nagłych zmian temperatury i wilgotności. Liczba opakowań składowanych jedno na drugim nie powinna być większa, niż przewidziano w karcie technicznej producenta.

Podczas wykonania sufitów podwieszanych zawsze należy skontrolować odległości pomiędzy elementami zawieszenia.

Odbierając sufity podwieszane, należy sprawdzić w dzienniku budowy, w jakich warunkach wykonywano prace montażowe. Montaż można rozpocząć, gdy budynek lub odpowiednia jego część jest oszklona i zabezpieczona przed wiatrem oraz wodą. Prace mokre powinny być ukończone przed montażem sufitu. Wilgotność względna powietrza nie powinna przekraczać 70%, a temperatura nie powinna być niższa niż 7^oC (jeżeli karta techniczna producenta nie przewiduje inaczej).

W celu przeprowadzenia badań zdawczo-odbiorczych należy mieć: poziomnicę metrową oraz dwumetrową, poziomnicę laserową. W przypadku odbioru pomieszczeń o powierzchni powyżej 100 m² do prac odbiorowych warto zastosować niwelator. W trakcie odbioru sufitów podwieszanych należy przeprowadzić następujące badania:

1. W przypadku instalacji w elementach sufitu podwieszanego elementów klimatyzacji, ogrzewania, chłodzenia lub innych instalacji należy przeprowadzić próby w zakresie przewidzianym warunkami technicznymi, specyfikacją techniczną.

2. Oznaczenie poziomu. Wysokość sufitu powinna być mierzona od wskazanego określonego oznaczenia poziomu.

3. Płaskość. Maksymalna odchyłka płaskości powinna być mniejsza lub równa 2 mm/1 m, maksymalnie 5 mm na długości 5 m, mierzona poziomo w miejscach mocowania zawieszenia, w każdym kierunku. Wymagania te mają zastosowanie przy montażu elementów rusztu, elementów połaci i kształtowników przyściennych.

4. Prostokątność. Ruszt (kształtowniki nośne i poprzeczne) powinien być zamontowany z zachowaniem kąta prostego. Dopuszczalne odchyłki zależą od wymiarów stosowanych płyt oraz systemu ich mocowania. Praktyczną metodą kontroli prostokątności rusztu jest regularna kontrola przekątnych podczas montażu i/lub ocena poprawności dopasowania stosowanych płyt. Listwy i ich kształtowniki nośne powinny być bez wyjątku montowane z zachowaniem kąta prostego. Dopuszczalne odchyłki zależą od typu listwy. Z doświadczenia praktycznego wynika, że nawet małe odchylenie od prostokątności prowadzi do widocznego odkształcenia listwy.

5. Sprawdzenie liniowości listew. Listwy łącznie z elementami dodatkowymi i nośnymi należy układać dokładnie w linii prostej, zgodnie z wymiarami i tolerancjami modularnymi. Szczególną uwagę należy zwrócić na zachowanie liniowości w punktach połączeń z kształtownikami nośnymi. Listwy lub płyty odporne ogniowo powinny być mocowane przylegająco do otaczających ścian, kolumn oraz przy elementach zawiesi w sposób, który odpowiada zbadanemu sufitowi, którego właściwości ogniowe oceniono.

6. Sprawdzenie przylegania listew. Listwy powinny szczelnie przylegać do siebie, elementów przegród, kolumn, innych elementów występujących w pomieszczeniu.

7. Sprawdzenie cięcia elementów połaci na wymiar. Podstawowym wymaganiem w stosunku do elementów połaci jest ich rozmieszczenie, zaczynając od środka powierzchni sufitu, od środka elementu połaci lub środka połączenia pomiędzy elementami połaci w taki sposób, aby docinane płyty miały szerokość minimalną równą połowie szerokości lub długości płyty. W innych przypadkach rozmieszczenie płyt powinno być uzgodnione z projektantem obiektu i uwzględniać rozmieszczenie przegród, kolumn, mocowanie opraw oświetleniowych etc. W przypadku cięcia płyt na wymiar i umieszczenia ich na kształtownikach o przekroju T powinny one opierać się na kształtowniku przyściennym na szerokości co najmniej 10 mm.

8. Kontrola wizualna czystości elementów sufitu, braku uszkodzeń mechanicznych.

9. Kontrola obciążenia elementów sufitów. Podczas odbioru sufitów podwieszanych należy sprawdzić, czy elementy sufitu nie zostały obciążone nieprzewidzianymi w projekcie elementami instalacji (np. kable instalacji elektrycznej, rury klimatyzacji).

Najczęściej spotykane wady sufitów:

– uszkodzenia mechaniczne płyt/połaci sufitów (fot. 1);

– niedokładne cięcie listew (fot. 2);

– wykrzywienie (zwichrowanie) listew sufitowych (fot. 3);

– nieodpowiednie wykonanie połączenia ściana–sufit powiązane z zastosowaniem nakładających się listew przyściennych, wycinanie połaci sufitowych o wymiarach znacznie mniejszych od sąsiadujących płyt (fot. 4);

– znaczne odchylenia listew od osi (fot. 5);

– nieodpowiednie docięcie narożników listew przy stykach oraz zastosowanie krótkich odcinków (fot. 6);

– niedokładne wycięcia w połaciach sufitowych (fot. 7);

– znaczne odchylenia od poziomu płaszczyzny sufitów podwieszanych (fot. 8);

– zabrudzenia sufitów (fot. 9).

dr Ołeksij Kopyłow

Zakład Konstrukcji i Elementów Budowlanych ITB