Ryczałt odszkodowawczy za naruszenie praw autorskich

Problematyka ta jest dlatego warta odrębnej uwagi, że w ostatnim czasie zapadło ważne rozstrzygnięcie w tym zakresie. Chodzi o niedawny wyrok Trybunału Konstytucyjnego (TK), dotyczący właśnie dochodzenia odpowiedzialności z tytułu naruszenia majątkowych praw autorskich w tym ryczałtowym kontekście.

Fot. stock.adobe / Rochy_2008

Dwukrotny ryczałt odszkodowawczy za naruszenie praw autorskich

W wyroku z 5 listopada 2019 r. (sygn. akt P 14/19) TK orzekł jednogłośnie, że art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1231) w zakresie, w jakim uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa, naprawienia wyrządzonej szkody poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu, jest zgodny z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Zgodnie z art. 79 ust. 1 pkt 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa, naprawienia wyrządzonej szkody: a) na zasadach ogólnych (czyli z powołaniem się na ogólne zasady odpowiedzialności odszkodowawczej z art. 415 i nast. k.c.) albo b) przez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu. Zgodność z konstytucją tego przepisu została częściowo zakwestionowana przez TK.

Polecamy:

• Istotne odstąpienia od projektu budowlanego
• Dobry projekt to podstawa
• Projekt inwestycji budowlanej bez błędów

Wyrok w sprawie o naruszenie praw autorskich. Historyczne tło problemu

Dla zrozumienia znaczenia wskazanego wyroku niezbędne jest krótkie naświetlenie jego historycznego tła. Otóż TK wyrokiem z 23 czerwca 2015 r. (sygn. akt SK 32/14, Dz.U. z 2015 r. poz. 932) uznał art. 79 pkt 3 lit. b w zakresie, w jakim uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa, naprawienia wyrządzonej szkody przez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej – w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, jakie w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu, za niezgodny z art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 31 ust. 3 w zw. z art. 2 Konstytucji RP.

Ponieważ TK w wyroku z 2015 r. wypowiedział się tylko na temat zakresu powyższego przepisu, dotyczącego trzykrotności stosownego wynagrodzenia, powstała istotna praktyczna wątpliwość, czy, wobec uznania tego zakresu za niekonstytucyjny, zgodne z konstytucją jest żądanie przez uprawnionego w ramach tego ryczałtowego odszkodowania dwukrotności stosownego wynagrodzenia.

W orzecznictwie spotkać można było różne stanowiska w tym aspekcie. Na przykład w wyroku z 10 listopada 2017 r. (sygn. akt V CSK 41/14, OSNC, nr 10 z 2018 r., poz. 101) Sąd Najwyższy uznał, że art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy z dnia 4 lutego 1994 r o prawie autorskim i prawach pokrewnych uprawnia autora, którego prawa majątkowe zostały naruszone, do żądania jednokrotności należnego mu wynagrodzenia gdyby naruszający korzystał z jego praw legalnie bez konieczności wykazywania szkody, związku przyczynowego i winy sprawcy, stwierdzając także, że jeżeli szkoda uprawnionego jest wyższa, może on żądać od osoby, która te prawa naruszyła, dalszej kwoty na zasadach ogólnych.

Z kolei w nieco późniejszym wyroku z 7 grudnia 2017 r. (sygn. akt V CSK 145/17, Lex nr 2459732) Sąd Najwyższy przyjął, że po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 czerwca 2015 r., SK 32/14, oraz wyroku Trybunału Sprawiedliwości Europejskiej z dnia 25 stycznia 2017 r., C-367/15, naprawienie szkody na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych następuje na zasadach ogólnych odpowiedzialności cywilnej albo przez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności stosownego wynagrodzenia, które byłoby należne z tytułu udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu.

Jeżeli chodzi o powołany wyżej wyrok Trybunału Sprawiedliwości, to TK wyjaśnił w nim m.in., że artykuł 13 dyrektywy 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwia się on uregulowaniu krajowemu, takiemu jak to będące przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, zgodnie z którym uprawniony, którego prawo własności intelektualnej zostało naruszone, może zażądać od osoby, która naruszyła to prawo, albo odszkodowania za poniesioną przez niego szkodę, przy uwzględnieniu wszystkich właściwych aspektów danej sprawy, albo, bez wykazywania przez tego uprawnionego rzeczywistej szkody, domagać się zapłaty sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności stosownego wynagrodzenia, które byłoby należne tytułem udzielenia zgody na korzystanie z danego utworu.

Dopuszczając dwukrotność ryczałtu odszkodowawczego, Trybunał stwierdził, że tej wykładni nie może, po pierwsze, podważyć fakt, że odszkodowanie obliczone na podstawie dwukrotności hipotetycznej opłaty licencyjnej nie jest dokładnie proporcjonalne do rzeczywiście poniesionej przez poszkodowaną stronę szkody. Taka cecha jest bowiem nieodłącznym aspektem każdego odszkodowania ryczałtowego, na wzór tego które jest przewidziane wyraźnie w art. 13 ust. 1 akapit drugi lit. b) dyrektywy 2004/48.

Argumentacja, odnosząca się do powyższej dyrektywy unijnej, jest o tyle istotna, że nadanie aktualnego brzmienia kluczowemu dla analizowanego zagadnienia przepisowi polskiej ustawy, czyli art. 79 ust. 1 pkt 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, miało na celu dostosowanie polskiego stanu prawnego w tym zakresie do standardów unijnych.

Powyższa wątpliwość, dotycząca dopuszczalności stosowania na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych dwukrotnego ryczałtu odszkodowawczego, w związku z jej zgłoszeniem w jednej ze spraw w ramach pytania prawnego przez Sąd Najwyższy została właśnie rozstrzygnięta przez TK w wyroku z 5 listopada 2019 r., przez potwierdzenie konstytucyjności art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych w tym wątpliwym zakresie, tzn. w zakresie przewidującym uprawnienie do żądania przez uprawnionego zapłaty dwukrotności stosownego wynagrodzenia.

Wobec powyższego, w przypadku prawomocnego potwierdzenia przez sąd, że określony podmiot (pozwany), korzystając z utworu (projektu), dopuścił się naruszenia majątkowych praw autorskich projektanta, podmiot ten powinien się liczyć z orzeczeniem przez sąd obowiązku zapłaty projektantowi odszkodowania w dwukrotnej wysokości.

Ten kierunek interpretacyjny został potwierdzony w wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 11 grudnia 2019 r. (sygn. akt I ACa 97/19, Lex nr 2770866). W wyroku tym sąd orzekł, że zryczałtowana stawka odszkodowania, odpowiadająca podwójnemu wynagrodzeniu należnemu twórcy, ma na celu nie tylko rolę kompensacyjną lecz także penalną i prewencyjną. Powód nie ma obowiązku wykazywania szkody z uwagi na ryczałtowy charakter odszkodowania wynikającego z art. 79 ust.1 pkt 3 lit. b) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Naruszenie praw autorskich. Sposób rozumienia stosownego wynagrodzenia

Problematyczność stosowania art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych wynika też stąd, że dwukrotność została odniesiona w tym przepisie do stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu, pojęcie zaś tego stosownego wynagrodzenia nie zostało przez ustawodawcę sprecyzowane. Dlatego też w tym zakresie również przydatne jest orzecznictwo sądowe.

Na przykład w wyroku z 18 października 2018 r. (sygn. akt I ACa 1293/17, Lex nr 2625558) Sąd Apelacyjny w Łodzi uznał, że wynagrodzenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, to takie wynagrodzenie, jakie otrzymałby autor, gdyby osoba, która naruszyła jego prawa majątkowe, zawarła z nim umowę o korzystanie z utworu w zakresie dokonanego naruszenia. Analogiczny pogląd sąd ten wyraził także w we wcześniejszym wyroku z 28 września 2018 r. (sygn. akt I ACa 1641/17, Lex nr 2595409).

Podobnie pojęcie to interpretowane jest przez inne sądy. Na przykład w ocenie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, wyrażonej w wyroku tego sądu z 19 stycznia 2018 r. (sygn. akt I AGa 25/18, Lex nr 2455048), stosowne wynagrodzenie o jakim mowa w art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, to takie wynagrodzenie, jakie otrzymałby autor, gdyby osoba, która naruszyła jego prawa majątkowe, zawarła z nim umowę na korzystanie z utworów w zakresie dokonanego naruszenia. Wykazanie jego wysokości wymaga przeprowadzenia dowodu wskazującego, że autor za taką właśnie kwotę udzielił licencji na korzystanie z tego typu utworów lub że na terenie miejsca jego zamieszkania żądane wynagrodzenie odpowiada średniemu wynagrodzeniu za takie utwory.

Zbliżone stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 20 grudnia 2017 r. (sygn. akt V ACa 226/17, Lex nr 2427742), uznając, że wynagrodzenie stosowne w rozumieniu art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych to takie wynagrodzenie, jakie otrzymywałby autor, gdyby osoba, która naruszyła jego autorskie prawa majątkowe, zawarła z nim umowę o korzystanie z utworu w zakresie dokonanego naruszenia.

Rafał Golat – radca prawny

Znajdź i porównaj: PRODUKTY BUDOWLANE