Projekt budowlany należy przygotować w takiej formie, aby ułatwiał rozeznanie w jego zawartości już po otwarciu pierwszych stron.
Pojęcie dokumentacji projektowej przewija się w codziennej pracy każdego projektanta i inwestora. Bardzo często się zdarza, że jest ono błędnie utożsamiane z nazwą „projekt budowlany”, który jest tylko jednym, ale najważniejszym elementem całości opracowywanej dokumentacji w ramach przedsięwzięcia inwestycyjnego.
W dobrze przygotowanej dokumentacji projektowej powinno być przewidziane:
– opracowanie projektu technologii budowy obiektu, np. technologia murowana, szkieletowa, prefabrykowana, modułowa, wylewana, czy też zastosowanie kilku technologii w jednym obiekcie;
– koncepcja rozwiązań dla poszczególnych zadań poprzedzona wykonaniem badań geologicznych wstępnych i środowiskowych;
– zestawienia kosztów inwestycji – pomimo nazwy sugerującej tylko wartości finansowe zawiera propozycje rozwiązań technicznych obiektu, na podstawie których opracowane są szacunkowe koszty inwestycji. Niestety, często ta część opracowania zastępowana jest w całości przez część kosztową, tzw. feasibility study – FSC (czyli studium wykonalności, opłacalności, możliwości, realności) określające koszty finansowe przedsięwzięcia oraz zawierające informacje o zakresie udziału własnego inwestora, czasie zwrotu inwestycji, kosztach użytkowania itp., pomijając zazwyczaj aspekty techniczne inwestycji. FS jest wymagane jako załącznik do wniosku o uzyskanie kredytu bankowego;
– sprawdzenie zgodności proponowanych inwestycji z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego lub uzyskanie decyzji: olokalizacji inwestycji celu publicznego lub warunków zabudowy;
– uzyskanie promes od dostawców mediów lub zaproponowanie rozwiązań zamiennych, jeśli to możliwe i ekonomicznie uzasadnione;
– wykonanie badań geotechnicznych do projektu budowlanego;
– opracowanie raportu oddziaływania inwestycji na środowisko i uzyskanie pozytywnej opinii środowiskowej, która będzie jednym z podstawowych elementów wpływających na decyzję o pozwoleniu; raport oddziaływania stanowi zawsze oddzielne opracowanie i powinien być zlecony niezależnie i wykonany z dużym wyprzedzeniem przed rozpoczęciem projektu budowlanego;
– uzyskanie map do celów projektowych, co w konsekwencji często oznacza wykonanie dodatkowych prac geodezyjnych;
– opracowanie projektów budowlanych w zakresie wymaganym prawem w celu uzyskania pozwolenia na budowę;
– uzyskanie w imieniu inwestora pozwolenia na budowę, jeśli to przewiduje umowa;
– przygotowanie kompletnych materiałów przetargowych wraz z wyceną robót budowlanych, harmonogramami realizacji.
Od solidnego wykonania tych prac zależy powodzenie inwestycji, sprawność jej przebiegu, a także uniknięcie w stopniu maksymalnym kosztów nieprzewidzianych.
Rys. 1 Strony projektów
Projekt budowlany Wymagania dotyczące zakresu i formy projektu budowlanego szczegółowo określają zapisy w poszczególnych paragrafach rozporządzenia Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z 25 kwietnia 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (Dz.U. z 2012 r. poz. 462). Rozporządzenie to nie ogranicza zakresu opracowań, które powinny być wykonane, ale co gorsza nie precyzuje wymagań adresowanych do prac przygotowawczych i koncepcyjnych niezbędnych przed opracowaniem projektu budowlanego. Z zapisów rozporządzenia wynika, że projekt budowlany składa się z dwóch części: projektu zagospodarowania działki lub terenu i projektu architektoniczno-budowlanego.
Paragrafy 3-6 rozdziału 2 rozporządzenia przedstawiają wymagania do obydwu tych części, paragrafy 8-10 – wymagania dotyczące projektu zagospodarowania, a paragrafy 11-13 – wymagania do projektu architektoniczno-budowlanego.
Zawartości projektu budowlanego obiektu kubaturowego i projektu obiektu liniowego w samych założeniach dotyczących wymagań ogólnych są zbieżne. Podstawowe różnice pojawiają się w samej zawartości technicznej, która w projektach budowlanych liniowych zależy od charakteru inwestycji. Inna będzie zawartość projektów drogowych, inna dla rurociągów przesyłowych czy linii elektroenergetycznych. W niniejszym tekście zajmę się projektami obiektów kubaturowych.
Nawet bardzo doświadczonym projektantom zdarzają się wątpliwości przy kompletowaniu projektów budowlanych przed złożeniem ich do decydującej jednostki administracji (dla uproszczenia zwana dalej urzędem) z wnioskiem o pozwolenie na budowę. Dotyczy to szczególnie sytuacji, gdy wniosek składamy do danego urzędu po raz pierwszy. Te wątpliwości dotyczą przede wszystkim zawartości przygotowanego przez nas opracowania w zakresie rozwiązań technicznych – czy będzie ona wystarczająca. Mamy wątpliwości, które rysunki i czy w ogóle dołączyć z zakresu instalacji wewnętrznych, jak szczegółowe powinny być obliczenia wytrzymałości konstrukcji i jak szczegółowe rysunki w tym zakresie. Wątpliwości te wynikają niestety z różnic interpretacji zapisów prawnych, dlatego też projekt budowlany należy przygotować w takiej formie, aby ułatwiał rozeznanie w jego zawartości już po otwarciu pierwszych stron.
Tom I projektu budowlanego – projekt zagospodarowania terenu. Zawiera informacje i załączniki, na podstawie których pracownicy urzędu są w stanie skontrolować, czy zamierzenie inwestycyjne jest zgodne z wymaganiami formalnymi. Na rysunkach w skali 1:500 lub 1:1000, w zależności od skali mapy zasadniczej prowadzonej w danym terenie, przedstawia się wymiary budynku, jego usytuowanie na działce (odległości od jej granic), linie rozgraniczające, drogi wewnętrzne, parkingi, chodniki i inne obiekty zlokalizowane w obrębie działki. W części opisowej podaje się dane o całkowitej powierzchni działki, w ramach której wykazywana jest powierzchnia zabudowana i powierzchnia biologicznie czynna. Rysunek planu zagospodarowania uwidacznia projektowane uzbrojenie terenu: przyłącza wszystkich mediów, sposób odprowadzenia wód gruntowych i wód opadowych, a także zakres ingerencji w środowisko naturalne, np. wycinkę drzew w liczbie wynikającej z lokalnych uwarunkowań.
Stosownie do potrzeb w tomie tym zamieszcza się poświadczone kopie oświadczeń właściwych jednostek zarządzających mediami o zapewnieniu dostaw energii, wody, ciepła i gazu, odbioru ścieków oraz o warunkach przyłączenia obiektu do sieci wodociągowych, kanalizacyjnych, cieplnych, gazowych, elektroenergetycznych, telekomunikacyjnych oraz dróg lądowych, oświadczenie właściwego zarządcy drogi o możliwości połączenia działki z drogą publiczną zgodnie z przepisami o drogach publicznych, a także, w zależności od potrzeb, wyniki badań geologiczno-inżynierskich oraz geotechniczne warunki posadowienia obiektów budowlanych, wszystko zależnie od potrzeb.
Rys. 2 Przykład kart informujących o zawartości opracowania
Tom II projektu budowlanego – projekt architektoniczno-budowlany.
Zawiera rzuty wszystkich poziomów budynku, w tym fundamentów, piwnic oraz dachu, i także więźby dachowej w przypadku dachu spadzistego. Zawiera również rysunki przekrojów w miejscach charakterystycznych (np. przez schody) i oczywiście elewacje budynku. Rysunki wykonuje się w skali 1:100 lub 1:50.
W części konstrukcyjnej projektu umieszcza się rysunki i obliczenia konstrukcyjne, a w części instalacyjnej – ważne do funkcjonowania budynku rysunki instalacji elektrycznych, sanitarnych i telekomunikacyjnych w skali takiej samej jak rysunki architektoniczno-budowlane.
Część opisowa tomu II to informacje w zakresie: posadowienia budynku, konstrukcji, przewidzianych materiałów, izolacji termicznych oraz charakterystyka energetyczna budynku, informacja BIOZ, a także w przypadkach koniecznych operat pożarowy budynku. W pierwszej części opisu znajdują się niezbędne dane liczbowe: powierzchnia całkowita netto budynku, a w niej wyspecyfikowane wartości powierzchni części nadziemnej i części podziemnej, kubatura budynku z rozbiciem na część ogrzewaną i nieogrzewaną. Opis zawiera również szczegółowe informacje o dostępności obiektu dla osób niepełnosprawnych.
Szata graficzna projektu budowlanego
Szata graficzna każdego projektu, nie tylko budowlanego, jest pierwszym elementem świadczącym o staranności wykonania. Warto na tę, wydaje się błahą, a dla niektórych nieistotną, część opracowania też zwracać należną uwagę. Poniżej kilka przykładów zastosowanych w projektach złożonych do urzędów z wnioskiem o pozwolenie na budowę.
Strona tytułowa
Strona tytułowa zawiera informacje wymagane prawem w odniesieniu do projektu budowlanego i jest drukowana na pierwszej stronie druku firmowego autorów projektu. Dane dotyczące firmy są łatwe do zweryfikowania. Strona informacyjna o zawartości projektu
Karta informująca o zawartości opracowania prezentuje elementy opracowania i załączana jest do wszystkich tomów projektu budowlanego (PB). Karta opisowa projektu Trzecią stronę każdego tomu stanowi karta opisowa projektu, którą należy podawać w każdym członie dokumentacji.
Ostatnia strona projektu
Ostatnia strona dokumentu, zszywana po ostatnim rysunku, informuje o całkowitej liczbie stron (razem z rysunkami i załączonymi dokumentami), liczbie egzemplarzy i ich dystrybucji, informuje też, kto był odpowiedzialny za skompletowanie projektu, i podaje dane rejestracyjne w archiwum projektowej firmy wykonawczej. Informacje te umieszcza się w dolnej lewej części strony. W prawym górnym rogu ostatniej strony podaje się numer egzemplarza – jak na rys. 4.
Rys. 3 Przykład karty opisowej
Opis techniczny
W opisie technicznym powinny się znajdować:
– temat opracowania,
– podstawa opracowania, gdzie wymienione są dokumenty prawne związane z opracowaniem, a także ustalenia na etapie projektowania mające wpływ na przyjęte rozwiązania,
– lokalizacja obiektu,
– opis stanu istniejącego i warunki gruntowe terenu,
– zakres opracowania,
– podstawowe dane liczbowe (np. powierzchnia zabudowy, użytkowa, kubatura),
– wykaz pomieszczeń,
– opis budowy i instalacji związanych z obiektem,
– informacje o rozwiązaniach konstrukcyjnych,
– informacje o rozwiązaniach izolacji przeciwwilgociowych, termicznych i dźwiękochłonnych,
– opis stolarki okiennej i drzwiowej z wykazaniem współczynników przenikania ciepła,
– wykończenie wewnętrzne,
– wykończenie zewnętrzne,
– warunki geologiczno-inżynierskie na podstawie dokumentacji geologiczno-inżynierskiej,
– zestawienie parametrów geotechnicznych podłoża oraz wnioski i zalecenia z tego wynikające,
– dokładny opis konstrukcji: fundamentów, budynku, posadzek, konstrukcji stalowej, zabezpieczeń antykorozyjnych itp. ze szczegółami w zakresie wytrzymałości, rozpiętości etc.,
– obliczenia statyczne – z informacją, z pomocą jakich programów wyliczenia te przeprowadzono,
– instalacje sanitarne (instalacje wodociągowe i kanalizacyjne, wentylacja, ogrzewanie itp.),
– instalacje elektryczne (zasilanie w energię, oświetlenie, ochrona od porażeń, ochrona odgromowa, zasilanie awaryjne itp.),
– instalacje telekomunikacyjne (telefoniczna, radio, telewizja itp.),
– instalacje bezpieczeństwa (wykrywanie pożaru, instalacja antywłamaniowa, nagłośnienie, telewizja przemysłowa itp.),
– wymagania przeciwpożarowe,
– operat przeciwpożarowy,
– wytyczne BIOZ,
– wskazówki dotyczące prowadzenia robót mające wpływ na prawidłowość rozwiązań technicznych.
Oczywiście zawartość opisu jest zmienna w zależności od charakteru, wymagań, a także wielkości zadania. Zawsze powinna przyświecać zasada, że lepiej o jedną informację za dużo niż za mało.
Każdy opis techniczny, na jego ostatniej stronie, powinien być podpisany imieniem i nazwiskiem przez uprawnionego projektanta.
Kopie dokumentów projektantów uczestniczących w opracowaniu projektów budowlanych, świadczące o posiadaniu odpowiednich uprawnień, przynależności do samorządu zawodowego i ważnym ubezpieczeniu OC, wszywa się w część opisową zarówno tomu I, jak i tomu II.
Bardzo dużą rolę w całym procesie przygotowania projektów odgrywa weryfikacja, czynność, która niestety zanika w projektowaniu. Chociaż żadnego średniej wielkości biura projektowego nie stać na utrzymanie wydzielonego zespołu, zajmującego się wyłącznie weryfikacją, to każda forma organizacyjna w zakresie weryfikacji dokumentacji projektowej zarówno w biurach małych, jak i dużych powinna być prowadzona. Rola weryfikatorów, do której powinni być angażowani inżynierowie z wieloletnim doświadczeniem technicznym, jest nieoceniona. Weryfikator to swojego rodzaju adwokat diabła, którego uwagi mogą projektantowi tylko pomóc. Dyskusje dotyczące proponowanych rozwiązań, prowadzonew czasie projektowania, należy odbywać nie tylko we własnym gronie. Należy też się spotykać z przedstawicielami inwestora na regularnych naradach koordynacyjnych. Po zakończeniu projektu powinna się zebrać Komisja Odbioru Projektu Inwestycyjnego dokonująca ostatecznego odbioru opracowania i podejmująca decyzję co do jego dalszych losów. Należy także korzystać z możliwości kontaktu z wydziałami architektury urzędów, do których się występuje z wnioskiem o pozwolenie na budowę. Może dzięki temu nie spotkamy się z odrzuceniem naszego wniosku lub koniecznością uzupełnień wpływających na wydłużenie oczekiwania na decyzję pozytywną.
Informacje dotyczące rozwiązań odnoszących się do poszczególnych branż powinny być przedstawiane w zakresie pozwalającym na stwierdzenie, że przewidziano wszystkie rozwiązania niezbędne do prawidłowego i bezpiecznego funkcjonowania obiektu.
Rys. 4 W prawym górnym rogu ostatniej strony projektu podaje się numer egzemplarza
Projekt wykonawczy
W projektach budowlanych nie ma potrzeby umieszczania rysunków szczegółowych, takich jak zestawienie stali zbrojeniowej i kształtu elementów zbrojenia, specyfikacji materiałowych dla branż itp. Takie rysunki należy opracować w ramach projektów wykonawczych dla poszczególnych obiektów. Projekty wykonawcze powinny być opracowywane przez tę samą grupę projektantów, autorów projektów budowlanych i przez nich akceptowane. W przypadkach losowych mogą to być inne osoby, posiadające jednak odpowiednie uprawnienia budowlane. Takie rozwiązanie powinno być bezwzględnie zasadą, tym bardziej że stan prawny określa, iż projekt budowlany i projekt wykonawczy nie mogą zawierać istotnych różnic. Może nowy kodeks urbanistyczno-budowlany wprowadzi jako obowiązujące w nomenklaturze pojęcie projektu wykonawczego i zapis, że odpowiedni projekt wykonawczy może opracować osoba posiadająca odpowiednie uprawnienia do projektowania na zasadach jak dla projektu budowlanego.
Szata graficzna projektu wykonawczego powinna być analogiczna do projektu budowlanego, natomiast jego zawartość zdecydowanie bardziej szczegółowa. W tej dokumentacji umieszczamy szczegółowe rysunki konstrukcyjne, zestawienia zbrojenia, klasyfikację betonu, trasy poszczególnych instalacji z wymiarowaniem i zachowaniem wymaganych odległości między nimi, szczegóły skrzyżowań, oznakowanie dróg ewakuacyjnych itd., itp.
W zależności od branży i występowania w obiekcie w projekcie wykonawczym powinny znajdować się przykładowo: Branża architektoniczna – oprócz uszczegółowionych rysunków, które zamieszcza się w PB, m.in.:
– zestawienie stolarki okiennej i drzwiowej,
– szczegóły docieplenia,- szczegóły sufitów podwieszonych,
– wykończenia dachowe,
– szczegóły posadzek itd.
Branża konstrukcyjna – oprócz rysunków i obliczeń z PB także m.in. rysunki:
– słupów,
– schodów,
– podciągów,
– płyt,
– zamocowań,
– elementów prefabrykowanych wraz z niezbędnymi przekrojami, z wykazem stali, rozmieszczeniem zbrojeń, określeniem jakości betonu.
Branża elektryczna – uszczegółowione rysunki z PB oraz:
– plany wewnętrznych linii zasilających (wlz),
– plany oświetlenia pomieszczeń i rozmieszczenia gniazd wtykowych na poszczególnych poziomach,
– plany instalacji siłowych,
– plany lokalizacji odbiorników stałych,
– plany i schematy instalacji uziemienia i odgromowej itp.,
– trasy konstrukcji wsporczych z wyliczeniem ich obciążeń pozwalających na właściwy dobór materiałów konstrukcyjnych,
– schematy rozdzielnic,
– plany lokalizacji rozdzielnic i tablic elektrycznych,
– projekt wykonawczy stacji transformatorowej uzgodniony z właściwym dystrybutorem energii.
Branża sanitarna – rysunki z PB odpowiednio uszczegółowione oraz:
– plany i niezbędne przekroje wszystkich instalacji wodno-kanalizacyjnych wewnętrznych,
– rozwinięcia instalacji wewnętrznych,
– sieci zewnętrzne odpowiednio zwymiarowane, wymiary konstrukcyjne studzienek,
– wentylacja z rozdziałem wywiewnej i nawiewnej,
– klimatyzacja,
– konstrukcje wsporcze instalacji sanitarnych,
– odprowadzenie wód deszczowych. Branża telekomunikacyjna – uszczegółowione rysunki z PB oraz plany:
– rozmieszczenia gniazd telefonicznych i komputerowych,
– sygnalizacji alarmu pożaru (SAP),
– instalacji antywłamaniowej i anty- napadowej,
– nagłośnienia,
– telewizji przemysłowej,
– RTV.
Rysunki warsztatowe
Do bardzo szczegółowego przygotowania dokumentacji realizacyjnej w czasie budowy, obejmującej np. kształty stali zbrojeniowej i rozmieszczenie zbrojenia stalowego w odniesieniu do poszczególnych elementów zbrojenia, trasy instalacji zalewanej betonem, schematy podłączeń itp., należy opracować rysunki warsztatowe (Anglicy nazywają je „shop drawings”). Rodzaj rysunków warsztatowych i ich zakres techniczny dostosowuje się do potrzeb i wymagań budowy.
Rysunki warsztatowe mogą, moim zdaniem, być opracowane przez osoby z odpowiednim wykształceniem i doświadczeniem technicznym kierunkowym, niekoniecznie posiadające uprawnienia budowlane, dobrze znające technologię stosowaną w firmie wykonawczej, np. przez inżyniera budowy, przy współpracy z autorem projektu.
Projekt powykonawczy
Projekt powykonawczy to egzemplarz projektu budowlanego, zatwierdzonego decyzją o pozwoleniu na budowę, czyli posiadający odpowiednie pieczątki urzędów zatwierdzających, na którym to egzemplarzu naniesione są nieistotne zmiany wprowadzone w czasie realizacji budowy. Wszystkie zmiany powinny być potwierdzone przez autorów PB i kierownika budowy. Na pierwszej stronie projektu zamieszczone musi być odpowiednie oświadczenie kierownika budowy. Wszystkie zmiany, jak również oświadczenie, należy nanosić kolorem czerwonym. Jeden egzemplarz takiego projektu składa się do odpowiedniego nadzoru budowlanego, drugi pozostaje w archiwum inwestora.
W praktyce spotykamy się również z pojęciem dokumentacji powykonawczej, która bywa mylona z projektem powykonawczym. Dokumentacja powykonawcza to zbiór wszystkich planów, schematów zgodnych ze stanem faktycznym wykonania, tzw. as built drawings. W skład takiej dokumentacji wchodzą wszystkie karty katalogowe i atesty zabudowanych materiałów i urządzeń, gwarancje, instrukcje obsługi, wytyczne eksploatacji, zestawienie podstawowych materiałów itp. Dokumentacja ta ma ułatwiać właścicielowi obiektu codzienną obsługę, prowadzić prawidłowo książkę obiektu, oszczędza też egzemplarz projektu budowlanego powykonawczego zazwyczaj mocno nadwyrężonego w czasie budowy.
Metodologia BIM a zawartość projektów
Building Information Modeling to już nie tylko technologia przyszłości w projektowaniu, to konieczność, aby dotrzymać kroku i być konkurencyjnym na rynku międzynarodowym. Zalety tej nowoczesnej metody prowadzenia procesów inwestycyjnych, w tym w projektowaniu i wykonawstwie, są w środowisku inżynierskim państw rozwiniętych gospodarczo znane i wdrażane od dawna. W Polsce, pomimo oporów różnych środowisk, technologia ta coraz śmielej przebija się do świadomości nie tylko projektantów, ale także inwestorów i wykonawców. Proces BIM to podwyższenie jakości procesu inwestycyjnego, obniżenie kosztów realizacji, zmniejszenie nakładów czasowych, poprawa transparentności etapu przetargowego. Przygotowanie projektu w technologii BIM prowadzi do wyeliminowania dyskusji o zawartości projektów budowlanych, wykonawczych, warsztatowych. Szczegółowość opracowań spełnia wymagania stawiane dokumentacji przygotowywanej do przetargów publicznych. Znikają rozbieżności, jakie się pojawiają przy interpretacji wymagań stawianych przez Prawo zamówień publicznych i Prawo budowlane. Przewaga nadrzędnych celów, jakimi są jakość wykonania, oszczędność czasu realizacji, oszczędność nakładów inwestycyjnych na etapie wykonawstwa, oszczędność kosztów związanych z błędami projektowymi i realizacyjnymi, a później łatwość zarządzania gotowym obiektem, powinna wpływać na zwiększanie zainteresowania BIM nie tylko w środowiskach projektowych. W niedalekiej przyszłości należy się spodziewać wprowadzenia powszechnego stosowania BIM także w Polsce, tym bardziej że w ramach UE prowadzone są prace w celu unifikacji systemu.
Wtedy z pewnością będziemy musieli przedstawić wymagania zawartości projektów w zupełnie innym świetle. Już dzisiaj w ramach przygotowywanego kodeksu urbanistyczno-budowlanego pracuje się nad wdrożeniem sposobu edycji PB w zapisie elektronicznym.
Wnioski
Uzyskanie pozwolenia na budowę, swego rodzaju zatwierdzenia projektu budowlanego, nie powinno być traktowane jako zamknięcie procesu projektowego inwestycji. Udział projektantów na etapie realizacji zadań powinien być ciągły i aktywny. Dobra współpraca między wszystkimi uczestnikami procesu budowlanego: projektantami, inwestorem i wykonawcą robót, gwarantuje oszczędność czasu realizacji i zminimalizowanie lub uniknięcie kosztów dodatkowych. Piętą achillesową takiej dobrej współpracy jest ciągle nieadekwatne do ważności zadań wynagrodzenie projektantów wynikające z przetargów.
Od kilku lat przygotowywany jest kodeks urbanistyczno-budowlany, którego zamierzeniem jest ujednolicenie pojęć „krążących” w nazewnictwie budowlanym, wymagań dotyczących dokumentacji, a także nazewnictwa w zakresie projektów. Po dłuższej przerwie prace nad kodeksem zostały wznowione i wersja do konsultacji została przekazana również członkom PIIB, którzy zgłosili ogromną liczbę uwag i konkretnych propozycji zapisów wynikających z praktyki zawodowej jego członków. Wśród tych wniosków są też tak istotne dla projektantów, jak wprowadzenie pojęcia „projekt wykonawczy” i wprowadzenie obowiązku weryfikacji (sprawdzenia) projektu, z nałożeniem odpowiedzialności zawodowej sprawdzającego na równi z projektantem.
mgr inż. Andrzej Wasilewski
Mazowiecka Okręgowa Izba Inżynierów Budownictwa
