Udowodnienie możliwości zrealizowania inwestycji budowlanej przy stwierdzeniu rażąco niskiej ceny jest niezwykle trudne dla wykonawców, a także ocena przedstawionych wyjaśnień jest trudna dla zamawiających.
Inwestorzy realizujący inwestycje budowlane ze środków publicznych są zobowiązani do wyłaniania i wykonywania danych zadań zgodnie z dodatkowymi regulacjami wynikającymi z uwarunkowań prawnych dotyczących wydatkowania środków publicznych, niezależnie od tego, czy w danych okolicznościach wydaje się to znajdować uzasadnienie w stanie faktycznym. Powoduje to pewną odmienność w realizacji w stosunku do analogicznych zadań przeprowadzanych ze środków prywatnych. Jednym z takich szczególnych przypadków są uregulowania dotyczące rażąco niskiej ceny1, zgodnie z art. 224 Ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych [1] (dalej: p.z.p.). Najogólniej mówiąc, zamawiający publiczny, w przypadku gdy zaoferowana cena jest „rażąco niska” w stosunku do wartości szacunkowej (wartości zamówienia) albo średniej arytmetycznej wszystkich złożonych ofert lub budzi wątpliwości zamawiającego co do możliwości wykonania zamówienia zgodnie z wymaganiami określonymi w dokumentach zamówienia, żąda od wykonawcy (oferenta) wyjaśnień, a jeśli wykonawca nie przedstawi wyjaśnień lub okażą się one niewystarczające (także pod kątem formalnym), dana oferta będzie podlegać odrzuceniu.
>>> Zmiana wynagrodzenia wykonawcy z uwagi na znaczący wzrost cen materiałów i usług
>>> Odpowiedzialność kosztorysanta w prawie polskim
>>> Nazwa zamierzenia budowlanego – uwagi praktyczne
Wspomniany wcześniej art. 224 ust. 1 ustawy [1] stanowi: „Jeżeli zaoferowana cena lub koszt, lub ich istotne części składowe, wydają się rażąco niskie w stosunku do przedmiotu zamówienia lub budzą wątpliwości zamawiającego co do możliwości wykonania przedmiotu zamówienia zgodnie z wymaganiami określonymi w dokumentach zamówienia lub wynikającymi z odrębnych przepisów, zamawiający żąda od wykonawcy wyjaśnień, w tym złożenia dowodów w zakresie wyliczenia ceny lub kosztu, lub ich istotnych części składowych”. Wskazuje się, że słowo „rażący” oznacza w tym przypadku okoliczności oczywiste, bezsporne, niebudzące wątpliwości, iż zaoferowana cena jest ewidentnie zaniżona i odbiega od cen rynkowych oraz tym samym przekłada się na faktyczną niemożność zrealizowania danego zadania wskazanego w przedmiocie zamówienia w zaoferowanej przez wykonawcę wysokości. Należy wskazać, że w przywołanym ustępie ustawodawca użył zwrotu „zamawiający żąda”, co wskazuje, że jest to obowiązek zamawiającego publicznego, który jest zobowiązany wezwać do wyjaśnień i nie ma tu miejsca na uznaniowość. Aczkolwiek należy wskazać, że wymienione w ustępie okoliczności, w tym użycie zwrotu „wydają się rażąco niskie w stosunku do przedmiotu zamówienia lub budzą wątpliwości zamawiającego”, zdawałyby się dawać pewną uznaniowość zamawiającemu co do określenia, czy w danych okolicznościach zachodzą przesłanki do stwierdzenia rażąco niskiej ceny. Jednakże jest to faktycznie uznaniowość pozorna, gdyż ust. 2 pkt 1 wymienionego artykułu, który stanowi: „W przypadku gdy cena całkowita oferty złożonej w terminie jest niższa o co najmniej 30% od: 1) wartości zamówienia powiększonej o należny podatek od towarów i usług, ustalonej przed wszczęciem postępowania lub średniej arytmetycznej cen wszystkich złożonych ofert niepodlegających odrzuceniu na podstawie art. 226 ust. 1 pkt 1 i 10, zamawiający zwraca się o udzielenie wyjaśnień, o których mowa w ust. 1, chyba że rozbieżność wynika z okoliczności oczywistych, które nie wymagają wyjaśnienia (…)”, de facto nakłada na zamawiającego obowiązek badania rażąco niskiej ceny w przypadku zajścia wymienionych okoliczności. Tego typu sytuacje, wynikające z cytowanego fragmentu, są w praktyce najczęściej spotykane. Dwie wskazane wcześniej przesłanki wyrażone są w formie alternatywy łącznej poprzez użycie zwrotu „lub” (czyli mają zastosowanie zarówno wtedy, gdy zajdzie co najmniej jedna z tych przesłanek, jak i gdy będziemy mieli do czynienia z obiema jednocześnie). Powoduje to, że w wypadkach, gdy oferta jest niższa o co najmniej 30% niż wartość szacunkowa lub średnia arytmetyczna wszystkich złożonych ofert, zamawiający publiczny jest zobowiązany wezwać pisemnie wykonawcę do wyjaśnienia rażąco niskiej ceny. Mamy tu do czynienia z domniemaniem faktycznym, że zaoferowana cena jest rażąco niska, jednak ma ono charakter wzruszalny i może zostać obalone poprzez przedstawione wyjaśnienia.
1 W ustawie występuje zwrot „cena lub koszt”, jednak na potrzeby niniejszego artykułu będę się zajmował tylko ceną.
Dalsza część artykułu dostępna jest w numerze 4/2025 miesięcznika „Inżynier Budownictwa”.
dr Marcin Lidzbarski
Literatura
1. Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1320).
