Zamawiający opracowują własne wzory umów, w których pojawiają się np.: nieprawidłowe określanie przedmiotu zamówienia, niewspółmiernie wysokie kary umowne, zbyt krótkie terminy na dokumentację projektową, nieprecyzyjne określenie rękojmi i gwarancji.
Naruszanie ustawy o prawie autorskim
Pewna część wzorów umów o prace projektowe narusza postanowienia ustawy z 4 lutego 1994 r. (z późn. zm.) o prawie autorskim i prawach pokrewnych, poprzez zawarte w nich następujące zapisy:
– Dokumentacja staje się własnością Zamawiającego, a Wykonawca zrzeka się w stosunku do niej wszelkich praw z nią związanych.
– Wykonawca zrzeka się jakichkolwiek roszczeń wynikających z autorstwa dokumentacji.
– Wykonawca, w ramach ustalonego w tej umowie wynagrodzenia, przenosi na Zamawiającego prawa autorskie wykonanej zgodnie z umową dokumentacji projektowej i nie będzie wysuwał żadnych roszczeń z tego tytułu.
– Wykonawca oświadcza, że wyraża zgodę na publikację opracowanej zgodnie z umową dokumentacji projektowej na stronie internetowej Zamawiającego.
– Wykonawca przekazuje w załączeniu do protokołu zdawczo-odbiorczego pełną wersję dokumentacji kosztorysowej w formie elektronicznej (na dyskietce lub płycie CD) oraz jest zobowiązany do natychmiastowego usunięcia niniejszego opracowania z dysku swojego komputera i zachowania w tajemnicy wszelkich informacji związanych w przedmiotową wyceną,co jest równoznaczne z przekazaniem praw autorskich Zamawiającemu do pełnego zakresu opracowania (podkreślenie autora).
Autorzy wzorów umów o prace projektowe nie rozróżniają autorskich praw osobistych i autorskich praw majątkowych.
Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych:
– autorskie prawa osobiste są chronione w nieograniczonym czasie i nie podlegają zrzeczeniu się lub zbyciu,
– autorskie prawa majątkowe, które nabywa jednostka projektowa, w której projektanci wykonali dokumentację projektową o cechach twórczych, mogą być przekazane zamawiającemu.
Umowa o korzystaniu z utworu obejmuje określone pola eksploatacji wyraźnie w niej określone.
Nieprecyzyjne określenie rękojmi i gwarancji za wykonane prace projektowe
W kodeksie cywilnym ani w innych przepisach pokrewnych nie występuje pojęcie „rękojmia za prace projektowe”. Zaliczając jednak dokumentację projektową jako dzieło, należy uznać, że jest ona objęta rękojmią. Dokumentacja projektowa w momencie jej tworzenia, w ramach umowy, jest dziełem, a ustawowy termin rękojmi określa art. 646 k.c.: Roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem lat dwóch od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane.
Tak więc dokumentacja projektowa jako dzieło ma ustawowy termin rękojmi – dwa lata od dnia wydania. Strony mogą jednak odpowiedzialność z tytułu rękojmi rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć.
W analizowanych wzorach umów o prace projektowe spotkano następujące ustalenia dotyczące rękojmi:
– Uprawnienia Zamawiającego z tytułu rękojmi za wady dokumentacji projektowej wygasają w stosunku do Wykonawcy wraz z wygaśnięciem odpowiedzialności wykonawcy robót z tytułu rękojmi za wady wykonanych robót na podstawie tego projektu, jednak nie później niż 5 lat od bezusterkowego odbioru przedmiotu umowy.
– Termin rękojmi skończy się wraz z upływem terminu odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady wykonawcy robót budowlanych, wykonywanych na podstawie dokumentacji będącej przedmiotem niniejszej umowy.
Natomiast w większości wzorów umów o prace projektowe nie sprecyzowano zapisów dotyczących rękojmi oraz gwarancji. W jednym przypadku podano żądanie udzielenia gwarancji na rok, ale dotyczyło to umowy na opracowanie planu zagospodarowania przestrzennego gminy. Na tego rodzaju opracowania nie powinno się żądać gwarancji.
Ustalenie uprawnień z tytułu rękojmi za prace projektowe jest problemem złożonym. Powszechnie jest przyjmowany okres dwóch lat od odbioru dokumentacji projektowej. Przy łączeniu ustalenia uprawnień z tytułu rękojmi za wady fizyczne dokumentacji projektowej z rękojmią za wady wykonanych robót budowlanych mogą powstać zasadnicze wątpliwości wynikające z braku możliwości decyzyjnych projektanta do wyboru wyposażenie technologicznego i technicznego w realizowanym obiekcie. Z reguły zamawiający wybiera w postępowaniu przetargowym ofertę z najniższą ceną, a nie według parametrów technicznych określonych w dokumentacji projektowej. Projektant na dokonany wybór wyposażenia nie ma żadnego wpływu, ale może odpowiadać za ich wadliwe działanie przy przedłużonym uprawnieniu z tytułu rękojmi.
Można postawić wniosek, że uprawnienia z tytułu rękojmi za dokumentację projektową powinny być zróżnicowane dla poszczególnych rodzajów obiektów.
© Suprijono Suharjoto – Fotolia.com
Wadliwe zapisy dotyczące sprawowania nadzoru autorskiego
Zamawiający w sposób bardzo zróżnicowany precyzują ustalenia dotyczące sprawowania nadzoru autorskiego. W większości umów nadzór autorski jest – nieprawidłowo – ujmowany w jednej wspólnej umowie na opracowanie dokumentacji projektowej. W wielu wzorach umów, nawet dla obiektów skomplikowanych (np. oczyszczalnie ścieków), nie przewidziano nadzoru autorskiego.
W analizowanych wzorach umów podano następujące ustalenia dotyczące nadzoru autorskiego:
– Wykonawca będzie pełnił nadzór autorski zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami Prawa budowlanego.
Zapis podano w dalszym paragrafie. Natomiast w paragrafie określającym zakres umowy nie wymieniono nadzoru autorskiego, co pozwala przypuszczać, że zamawiający nie przewiduje zapłaty za nadzór. Nie podano także zapisu, że przewiduje się zawarcie odrębnej umowy na sprawowanie nadzoru autorskiego.
– Projektant zobowiązuje się w ramach wynagrodzenia, określonego w § 3 umowy, do pełnienia nadzoru autorskiego nad realizacją robót zawartych w opracowanej przez Projektanta dokumentacji projektowej.
W § 3 umowy jest mowa o wynagrodzeniu ryczałtowym zamówienia według § 1, w którym określono przedmiot zamówienia: dokumentacja projektowa, przedmiary robót i specyfikacje techniczne po 5 egzemplarzy. Taki zapis pozwala domniemywać, że zamawiający nie zamierza pokryć kosztu sprawowania nadzoru.
– Jednostka projektowania zobowiązana jest do bezpłatnego pełnienia nadzoru autorskiego w trakcie realizacji zadania, tj. w trakcie wykonywania prac remontowych (podkreślenie autora).
Czynności nadzoru budowlanego, w tym nadzoru autorskiego, są czynnościami procesu inwestycyjnego i wymagają dowodowego (pisemnego) postępowania – począwszy od solidnie sformułowanej umowy, poprzez zapisy w dzienniku budowy, uzupełniające szkice aż do podpisu pod oświadczeniem kończącym budowę.
Podane wyżej przykłady, a także brak zobowiązania przez zamawiających do sprawowania nadzoru autorskiego przez projektanta przy złożonych technologicznie i technicznie inwestycjach świadczą o braku zrozumienia roli i znaczenia nadzoru autorskiego w procesie realizacji inwestycji.
Na nadzór autorski powinna być zawarta oddzielna umowa niezależna od umowy na opracowanie dokumentacji projektowej. Umowa o nadzór autorski jest umową zlecenia. Odnoszą się do niej wszystkie przepisy kodeksu cywilnego, art. 734–751. Nadzoru autorskiego nie można włączać do umowy o prace projektowe, która jest umową o dzieło (art. 627–646 k.c.). Błąd taki jest popełniany w wielu umowach o prace projektowe. Również autorzy wielu publikacji książkowych mają na ten temat zróżnicowany pogląd.
Zdaniem autora obowiązek ustanowienia nadzoru autorskiego, a także inwestorskiego powinien być ustalony dla wszystkich inwestycji budowlanych realizowanych w trybie zamówień publicznych.
Podsumowanie
Analizując problemy dotyczące ustaleń we wzorach umów na prace projektowe, trzeba na wstępie porównać tak formułowane umowy z zapisami w kodeksie cywilnym. Ogólny zakres oceny podaje art. 385²: Oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem umowy.
Nie ulega wątpliwości, że w omawianych przypadkach mamy do czynienia z jednostronnym narzuceniem ustaleń przez zamawiającego. Wykonawca został pozbawiony z mocy możliwości ustawy – Prawo zamówień publicznych do wniesienia uzasadnionych uwag lub propozycji zmian do projektu przedmiotowej umowy, mimo że wiele omówionych wyżej ustaleń zawiera błędy prawne i rzeczowe. W wielu rozstrzygniętych postępowaniach przetargowych na opracowanie dokumentacji projektowej jednostki projektowe lub projektanci zostali postawieni praktycznie w sytuacji bez wyjścia. Jeżeli nie zawrą umowy, to będą zmuszeni do ograniczenia swej działalności, zwolnienia części pracowników lub postawienia swej jednostki w stan likwidacji. Zawierając zaś niekorzystną dla siebie umowę, liczą, że zamawiający, zadowolony z wykonanej dokumentacji projektowej oraz ze zrealizowanej na jej podstawie inwestycji, nie będzie egzekwował wszystkich ustaleń umowy.
Istniejąca sytuacja w zakresie stosowanych wzorów umów o prace projektowe wymaga zasadniczych zmian. Dotychczas praktykowane jednostronne narzucanie treści umów przez zamawiających w przetargach publicznych na prace projektowe powinno być zastąpione przez zawieranie umów zgodnych z ustaleniami kodeksu cywilnego.
Jednym z proponowanych działań jest opublikowanie prawidłowych wzorów umów o prace projektowe, podobnie jak to wykonano dla umów o roboty budowlane.
Na pytanie − kto powinien zająć się opracowaniem i opublikowaniem wzorów umów o prace projektowe, można znaleźć odpowiedź w ustawie z 29 stycznia 2004 r. (z poźn. zm.) – Prawo zamówień publicznych, dział V Prezes Urzędu Zamówień Publicznych (art. 154 pkt 10):
Prezes Urzędu upowszechnia przykładowe wzory umów w sprawach zamówień publicznych, regulaminów oraz innych dokumentów stosowanych przy udzielaniu zamówień (podkreślenie autora).
Od wejścia w życie tego zapisu minęło ponad pięć lat, a przykładowych wzorów umów – jak nie było, tak nie ma.
Autor kieruje prośbę do prezesa UZP o możliwe szybkie podjęcie decyzji o opracowanie wzorów umów o prace projektowe.Środowisko projektowe, biorąc pod uwagę różnorodność obiektów, dla których wykonywane są prace projektowe, oczekuje, że wzory umów na prace projektowe będą dostosowane do występujących potrzeb i obejmą m.in. następujące umowy:
– o wykonanie usług i prac przedprojektowych,
– o wykonanie dokumentacji projektowo-kosztorysowej dla dużych inwestycji liniowych,
– o wykonanie dokumentacji projektowo-kosztorysowej,
– o wykonanie nieskomplikowanych (dodatkowych) prac projektowych,
– o sprawowanie nadzoru autorskiego.
Izba Projektowania Budowlanego zgłasza gotowość współpracy przy opiniowaniu projektów wzorów umów o prace projektowe oraz zorganizowaniu szerokiej konsultacji społecznej na ten temat.
Literatura
1. A. Dzięgielewski, M. Szymański, Uwarunkowania realizacji procesów inwestycyjnych na etapie projektowania, „Wiadomości Projektanta Budownictwa” nr 6/2009.
2. R. Golat, Umowa o prace projektowe a prawa autorskie do projektu, „Inżynier Budownictwa” nr 9/2007.
3. W.W. Goliński, Charakterystyczne błędy, „Budownictwo i Prawo” nr 3/1997.
4. W.W. Goliński, A. Krupa, B. Kuliński, K. Staśkiewicz, Umowy o prace projektowe, Izba Projektowania Budowlanego, Warszawa 2000.
5. W.W. Goliński, A. Krupa, K. Staśkiewicz, Dokumentacja i specyfikacje w zamówieniach publicznych, Izba Projektowania Budowlanego, Warszawa 2006.
6. W. Jasiewicz, A… symetria umowy, wydawnictwo Oria Media, Białystok 2005.
7. W. Korzeniewski, Kierowanie i nadzór nad budową w świetle prawa, wydawnictwo Polcen, Warszawa 2009.
8. T. Suwara, Ochrona środowiska a przygotowania inwestycji liniowych, XIX Forum Izby Projektowania Budowlanego, Warszawa 2007.
