Oprócz kontroli okresowych elewacji wentylowanych należy pamiętać o kontrolach bezpiecznego użytkowania zawsze po wystąpieniu czynników powodujących bezpośrednie zagrożenie uszkodzenia elewacji, np. silnych wiatrów.
W ciągu ostatniej dekady na ulicach polskich miast powstaje coraz więcej budynków z elewacjami wentylowanymi. Typową konstrukcję elewacji wentylowanej przedstawia rysunek.
Rys. Schemat elewacji wentylowanej: 1 – okładzina elewacyjna, 2 – ruszt, 3 – folia paroprzepuszczalna (opcjonalnie), 4 – termoizolacja, 5 – ściana zewnętrzna budynku, 6 – szczelina wentylacyjna, 7 – przepływające powietrze, 8 – wysięg rusztu
Elewacje wentylowane mają niewątpliwy wpływ na estetykę, bezpieczeństwo użytkowania budynku (w tym zapewnienia szeroko rozumianego bezpieczeństwa ogniowego), zapewnienie odpowiednich warunków higienicznych i zdrowotnych w środku budynku, oszczędność energii i izolacyjność cieplną ściany, w niektórych przypadkach chronią przed hałasem. Jednak elewacje wentylowane, jak każda inna elewacja, są narażone na szkodliwe wpływy atmosferyczne i niszczące działania czynników występujących podczas użytkowania obiektu. Ze względu na powyższe, zgodnie z art. 62 ust. 1 pkt 1,2, 3 ustawy – Prawo budowlane [2], elewacje poddawane są corocznej kontroli (w przypadku obiektów wielkopowierzchniowych w ciągu roku należy przeprowadzić dwie kontrole) i kontroli pięcioletniej.
Oprócz planowanych kontroli okresowych należy pamiętać o kontrolach bezpiecznego użytkowania. Kontrole tego typu przeprowadzane są zawsze po wystąpieniu czynników zewnętrznych oddziaływających na obiekt, związanych z działaniem człowieka lub sił natury, powodujących bezpośrednie zagrożenie uszkodzenia elewacji. W przypadku elewacji wentylowanych najczęściej występującym czynnikiem tego typu są silne wiatry. Uzasadniona jest pozaplanowa kontrola w przypadku stwierdzenia ingerencji w konstrukcję elewacji wentylowanej, np. zawieszenie na okładzinach anteny satelitarnej lub kamery monitoringu.
Jak powinien wyglądać przegląd elewacji wentylowanej
Przed bezpośrednim przystąpieniem do kontroli należy:
- Zaznajomić się z konstrukcją elewacji wentylowanej (na podstawie dokumentacji powykonawczej). Konstrukcja elewacji ma bezpośredni wpływ na dobór właściwych metod i narzędzi kontrolno-diagnostycznych dedykowanych konkretnym rozwiązaniom elewacyjnym.
- Zapoznać się z wynikami i zaleceniami poprzednich kontroli okresowych. W protokole okresowej kontroli obiektu budowlanego koniecznie należy stwierdzić, czy zalecone wcześniej prace remontowo-budowlane zostały wykonane.
- Przeprowadzić wywiad środowiskowy z zarządcą obiektu i (jeżeli jest to możliwe) z użytkownikami. W trakcie rozmów należy ustalić, czy podczas użytkowania elewacji w pomieszczeniach nie zaobserwowano przecieków i przebarwień po stronie wewnętrznej ścian. Informacje te mogą pomóc w ustaleniu uszkodzonych obszarów elewacji wentylowanej, niewidocznych podczas oględzin z zewnątrz.
Bezpośrednią kontrolę należy rozpocząć od oględzin elewacji. Najczęściej w przypadku budynków niskich oględziny dokonywane są z poziomu ziemi za pomocą lornetki, w przypadku budynków średniowysokich, wysokich i wysokościowych – z podnośników lub wiszących rusztowań koszowych (jeżeli elewacja wentylowana w budynku średniowysokim/wysokim/wysokościowym została zamontowana tylko na pierwszych czterech kondygnacjach, wstępnych oględzin można dokonać za pomocą lornetki, nie stosując podnośnika). Konieczność przeprowadzenia oględzin elewacji wentylowanych w budynkach średniowysokich/wysokich/wysokościowych z podnośników lub rusztowań podwieszanych jest związana z tym, że obserwator z relatywnie bliskich odległości nie jest w stanie dostrzec na powierzchniach pionowych położonych powyżej 12 m nad poziomem ziemi załamań linii szczelin wentylacyjnych, pęknięć okładzin oraz innych objawów uszkodzeń elewacji. Oględziny należy przeprowadzić w świetle dziennym (najlepiej kiedy słońce jest zenicie), a oględzin elewacji z okładzinami odbijającymi światło dokonać, w momencie kiedy odbijające się od okładzin światło nie powoduje oślepienia osoby dokonującej przeglądu.
Podczas oględzin należy wytypować na elewacji wentylowanej okładziny z widocznymi uszkodzeniami (pęknięcia, rozwarstwienia, deformacje). Następnie dokonywana jest kontrola organoleptyczna okładzin (wymagająca zastosowania podnośników, rusztowań). Przykładowe uszkodzenie okładziny kamiennej (trawertyn) stanowiące potencjalne zagrożenie dla życia i zdrowia użytkowników przedstawia fot. 1, gdzie widać przelotowe pęknięcie okładziny przy kotwie kamieniarskiej.
Fot. 1. Uszkodzona okładzina elewacji wentylowanej, pęknięcie przy kotwie kamieniarskiej
W przypadku wykrycia okładzin z uszkodzeniami (fot. 1) uzasadnione jest wydanie zalecenia natychmiastowego demontażu okładziny, czasowego (na moment wykonania demontażu) zabezpieczenia przestrzeni znajdującej się pod okładziną (w tym zakazu korzystania z balkonów znajdujących pod okładziną) oraz zaleceń przeprowadzenia dalszej diagnostyki technicznej połączeń kotwa kamieniarska-okładzina innych okładzin. W trakcie oględzin elewacji wentylowanej szczególną uwagę trzeba zwrócić na szczeliny wentylacyjne między okładzinami. Zaniki szczelin, widoczne nierówności i załamania przebiegu linii szczelin (fot. 2) mogą świadczyć o uszkodzeniu okładzin od strony wewnętrznej, uszkodzeniach elementów podkonstrukcji (fot. 3). W przypadku wykrycia opisanych anomalii konieczne jest w dalszym etapie kontroli przeprowadzenie oceny organoleptycznej okładzin (z podnośnika lub rusztowań podwieszanych) zamontowanych w pobliżu wykrzywionej spoiny – należy ocenić zachowanie okładzin pod wywołanym ręcznie obciążeniem dociskającym lub odrywającym. Gdy zostanie stwierdzony brak stabilności okładzin, celowe jest wydanie zalecenia ich demontażu. Jeżeli okładziny zachowują się stabilnie, bardzo istotne jest określenie przyczyny osunięcia się okładzin. Najprostszą i najbardziej skuteczną metodą będzie zastosowanie endoskopu technicznego pozwalającego na oględziny wnętrza przestrzeni wentylowanej (na rynku są dostępne endoskopy techniczne o średnicy kamery 3 mm oraz długości kabla 5 m pozwalające na bezinwazyjne wprowadzenie narzędzia do wnętrza elewacji przez szczelinę wentylacyjną). Podczas okresowej oceny stanu technicznego elewacji należy pamiętać również o okładzinach zamontowanych do płaszczyzn poziomych.
Fot. 2. Osuwająca się okładzina, widoczne zmiany grubości szczelin wentylacyjnych między okładzinami
Fot. 3. Widoczne uszkodzenie kotwy kamieniarskiej, niepoprawnie wykonane gniazdo do kotwy kamieniarskiej
W przypadku elewacji wentylowanych z kamienia attyki budynków nierzadko wykonywane są również z okładzin kamiennych. Nawet niewielkie uszkodzenie attyki z okładzin kamiennych może stanowić potencjalne zagrożenie dla życia i zdrowia użytkowników. Okładziny należy zatem poddać kontroli wizualnej oraz organoleptycznej. Niedopuszczalne są widoczne spękania (fot. 4) i rozwarstwienia okładzin. Okładziny, jak na fot. 4, powinny być zdemontowane.
Fot. 4. Uszkodzona okładzina attyki
W ramach kontroli organoleptycznej należy przeprowadzić próbę ręcznego oderwania okładziny.
Kolejnym typem okładzin poziomych wchodzących do składu elewacji wentylowanych są okładziny podwieszane, montowane w nadprożach (nad otworami okiennymi i drzwiowymi). Kontrolę takich elementów należy przeprowadzić wizualnie, a w przypadku zaobserwowania niepokojących objawów (widoczna odchyłka od poziomu, występowanie zacieków) przeprowadzić kontrolę organoleptyczną. Przy dotknięciu okładziny powinny zachować stabilność, nie mogą się przesuwać. Zaobserwowane zacieki mogą świadczyć o wadliwym funkcjonowaniu rozwiązań służących do odprowadzania wody, występujących pod okładziną nad nadprożem.
Okładziny zawieszane nad wjazdami do garaży nie należą do elewacji wentylowanej i powinny być określane jako zewnętrzne sufity podwieszane. Przeprowadzając kontrolę techniczną obiektu, należy wizualnie sprawdzić, czy:
- połacie sufitu się nie wybrzuszyły (może to świadczyć o uszkodzeniu zawiesi lub innych elementów podkonstrukcji sufitu);
- połacie sufitowe nie są przesunięte względem siebie (może to świadczyć o niestabilności podkonstrukcji sufitu podwieszanego lub uszkodzeń połączeń połać-zawiesie);
- na połaciach sufitowych (patrząc przez szczeliny wentylacyjne) widoczne są zalegające zanieczyszczenia w postaci liści itp. (może to stanowić potencjalne zagrożenie dla szeroko rozumianego bezpieczeństwa ogniowego oraz przeciążyć konstrukcję sufitu);
- na połaciach sufitowych (patrząc przez szczeliny wentylacyjne) widoczne są fragmenty wełny mineralnej lub folii paroprzepuszczalnej zapychające przestrzeń wentylowaną.
Zależnie od wyników kontroli wizualnej podejmowana jest decyzja o dalszej kontroli organoleptycznej lub instrumentalnej (np. zastosowanie endoskopu technicznego). Ze względu na dużą wrażliwość elewacji wentylowanych na działanie wiatru w celu zapewnienia należytego poziomu bezpieczeństwa użytkowania budynku oprócz kontroli okresowych w przypadku występowania silnych wiatrów należy przeprowadzać pozaplanowe kontrole elewacji w zakresie jak wyżej.
W przypadku elewacji wentylowanej wykonanej na podkonstrukcji drewnianej konieczna jest ocena drewna pod względem korozji biologicznej oraz stanu zabezpieczeń przeciwogniowych.
Podczas kontroli okresowych elewacji wentylowanych należy zwrócić szczególną uwagę na stan zabezpieczeń antykorozyjnych elementów metalowych. W protokole z kontroli okresowej należy odnotować uszkodzenia i degradacje powłok malarskich (fot. 5) lub innych zabezpieczeń antykorozyjnych.
Fot. 5. Uszkodzenia powłoki malarskiej na okładzinie metalowej
W przypadku zastosowania w elewacji wentylowanej (eksploatowanej w agresywnym środowisku korozyjnym) podkonstrukcji stalowej zabezpieczonej powłoką malarską lub cynkowaną autor zaleca co dwa lata przeprowadzać ocenę stanu tych powłok z zastosowaniem endoskopu technicznego. Kontrolą należy objąć losowo wybrane fragmenty elewacji stanowiące nie mniej niż 10% jej powierzchni.
Podczas przeprowadzania kontroli stanu technicznego budynku należy zwrócić uwagę na warstwę termoizolacji elewacji wentylowanej. Na fot. 6 widać ażurową elewację wentylowaną z widocznymi uszkodzeniami welonu szklanego, chroniącego termoizolację przed wydmuchiwaniem oraz zamakaniem. Opisane uszkodzenie oprócz bezdyskusyjnego obniżenia walorów estetycznych budynku może być przyczyną obniżenia właściwości termoizolacyjnych przegrody.
Fot. 6. Widoczne uszkodzenia welonu szklanego na płytach z wełny mineralnej
Często spotykanym problemem elewacji wentylowanych jest zapchanie się wewnętrznej przestrzeni wentylowanej. Problem może być zidentyfikowany bezodkrywkowo, poddając oględzinom szczeliny wentylacyjne. Zapchanie może nastąpić wskutek osunięcia się lub rozprężenia wełny mineralnej, uszkodzenia folii paroprzepuszczalnej (fot. 7). Uniemożliwić swobodną cyrkulację powietrza w przestrzeni wentylowanej systemu elewacyjnego mogą również zapchane kratki występujące najczęściej w częściach elewacji cokołowej i attykowej. Uszkodzenia, o których mowa, pokazane na fot. 5, 6 i 7, raczej nie mają wpływu na bezpieczeństwo użytkowania, jednak zaburzają normalną pracę elewacji wentylowanej i mogą mieć negatywny wpływ na właściwości termoizolacyjne przegrody. Ze względu na powyższe w protokole kontroli okresowej należy zalecić naprawę.
Czytaj: Elewacje wentylowane ze stali
Fot. 7. Elewacja wentylowana. Zapchana folią paroprzepuszczalną przestrzeń wentylowana
Podczas kontroli technicznej budynku powinno się zwrócić szczególną uwagę na elementy zawieszone na okładzinach elewacji wentylowanej. Okładziny elewacji wentylowanych z reguły nie służą do zawieszenia np. anten, kamer kontroli, banerów reklamowych, klimatyzatorów, flag, rur kanalizacji deszczowej. Zawieszenie na okładzinach wymienionych elementów może być przyczyną uszkodzenia elewacji i stanowi duże zagrożenie dla życia i zdrowia użytkowników. Możliwe jest zawieszenie dodatkowych elementów przez okładzinę – do ściany montowana jest konsola nośna lub inny element podkonstrukcji przechodzący przez okładzinę i przenoszący obciążenie od zawieszonego elementu.
Podczas przeprowadzenia kontroli okresowej budynku należy sprawdzić stan techniczny zewnętrznych elementów odwodnienia budynku (rynien, rur
spustowych, obróbek blacharskich), ponieważ elementy te mogą mieć znaczący wpływ na estetykę oraz trwałość elewacji. Przeciekające rynny oraz rury spustowe mogą być przyczyną zawilgocenia termoizolacji, przebarwienia okładzin.
W podsumowaniu protokołu kontroli obiektu budowlanego należy przedstawić:
- wszystkie zaobserwowane uszkodzenia i problemy elewacji wentylowanej, które mogłyby spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia;
- jeśli potrzeba – zakres robót remontowych i kolejność ich wykonania.
Literatura
- Kopytow, Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych, Część B: Roboty wykończeniowe, Zeszyt 14, Wydawnictwo ITB, 2018.
- Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 1994 r. Nr 89, poz. 414).
dr inż. Ołeksij Kopyłow – Instytut Techniki Budowlanej
mgr inż. arch. Iryna Kopylova – Techniko-Ekonomiczny College Politechniki Lwowskiej
Ilustracje autora
Polecamy też:
- Elewacje ze szkła we współczesnym budownictwie
- Zanim powstanie elewacja wentylowana
- Elewacje wentylowane z zastosowaniem okładzin włóknisto-cementowych I
- Elewacje wentylowane z zastosowaniem okładzin włóknisto-cementowych II
- Produkty budowlane
