Praktyka zawodowa w budownictwie – zasady potwierdzania i nadzorowania

Praktyka zawodowa w budownictwie. Kompetencje kierującego praktyką

Zarówno z przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2020 r., poz. 1333), jak i rozporządzenia Ministra Inwestycji i Rozwoju z dnia 29 kwietnia 2019 r. w sprawie przygotowania zawodowego do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (Dz.U. poz. 831) wynika, że praktyka zawodowa w budownictwie powinna być odbywana pod kierunkiem osoby posiadającej „odpowiednie uprawnienia budowlane”. Jednak pomimo użycia tego terminu w dwóch aktach prawnych, nie został on wyjaśniony w przepisach. Intencja prawodawcy w zakresie rozumienia tego pojęcia została wyartykułowana natomiast w uzasadnieniu do projektu rozporządzen ia, gdzie projektodawca wskazał, że w przypadku ubiegania się o uprawnienia budowlane w ograniczonym zakresie praktykę zawodową może potwierdzać osoba posiadająca również uprawnienia jedynie w ograniczonym zakresie bądź szersze, czyli bez ograniczeń. Natomiast w przypadku ubiegania się o uprawnienia budowlane bez ograniczeń niezbędne będzie potwierdzenie praktyki przez osobę posiadającą uprawnienia również bez ograniczeń. Podobnie przyjmuje się w orzecznictwie, uznając, iż pod pojęciem „odpowiednie uprawnienia” należy rozumieć uprawnienia odpowiadające tym, o które ubiega się wnioskodawca (wyrok WSA z dnia 21 listopada 2013 r., VI SA/Wa 2459/13, Legalis nr 792550).

Powyższe potwierdził również Trybunał Konstytucyjny, który w wyroku z dnia 4 kwietnia 2006 r., P 16/05, Legalis nr 73538, analizując kwestię odbywania praktyki zawodowej, stwierdził, iż praktyka prowadzona pod kontrolą osoby posiadającej odpowiednie uprawnienia budowlane merytorycznie musi odpowiadać czynnościom zawodowo wykonywanym przez osobę kontrolującą. Trudno sobie bowiem wyobrazić, aby osoba nadzorująca nie miała takich samych lub szerszych uprawnień od osoby odbywającej praktykę.

Powyższe odnosi się nie tylko do zakresu uprawnień, lecz również ich specjalności. Oznacza to, że praktyką osoby ubiegającej się o nadanie uprawnień budowlanych powinna kierować osoba legitymująca się uprawnieniami w tej samej specjalności. Inna interpretacja przepisu art. 14, ust. 4 ustawy – Prawo budowlane byłaby wadliwa (wyrok WSA w Warszawie z dnia 19 lipca 2006 r., VII SA/Wa 897/06, Legalis nr 271898).

Polecamy: Praktyka zawodowa przygotowująca do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie

Fot. stock.adobe / Panumas

Obowiązek bezpośredniego nadzoru praktyki zawodowej w budownictwie

Oprócz wskazanych wymagań, jakie musi spełnić osoba kierująca praktyką zawodową, należy wspomnieć o kolejnych warunkach związanych z bezpośrednim uczestnictwem w pracach projektowych oraz na budowie. A mianowicie przyjmuje się, że w przypadku praktyki na budowie osoba nadzorująca praktykę wykonawczą powinna pełnić funkcję kierownika budowy lub robót przy wykonywaniu obiektu budowlanego na obiekcie objętym praktyką. Warunek ten spełnia wyłącznie funkcja techniczna polegająca na kierowaniu budową lub innymi robotami budowlanymi. Zakres i charakter wykonywanych w czasie praktyki prac powinien być właściwy dla osób kierujących robotami budowlanymi, ponieważ tylko takie prace pozwalają na praktyczne zapoznanie się z procesami technologicznymi konkretnych specjalności techniczno-budowlanych. Najlepiej jeżeli praktykant pełni na tej budowie funkcję asystenta kierownika budowy, kierownika robót lub inżyniera budowy. Podobnie w przypadku praktyki projektowej osoba ją nadzorująca powinna pełnić funkcję projektanta
przy sporządzaniu projektu. Chodzi więc tu przede wszystkim o etap tworzenia projektu, o kierowanie procesem projektowania, a więc o dokonywanie obliczeń, sporządzanie opisu technicznego, dokumentacji technicznej, itp. Najlepiej jeżeli praktykant pełni funkcję asystenta projektanta.

Mimo iż przepisy nie regulują tej kwestii bezpośrednio, za aktualne należy uznać orzecznictwo, zgodnie z którym do praktyki projektowej nie można zaliczyć praktyki zawodowej nadzorowanej przez osobę sprawdzającą projekt w rozumieniu art. 20 ust. 2 ustawy – Prawo budowlane. Sprawdzanie projektu pod względem zastosowanych rozwiązań technicznych nie dotyczy bowiem samego procesu projektowania, lecz związane jest z oceną gotowego projektu lub jego poszczególnych części. Nadzór nad tym etapem nie dotyczy zatem sporządzenia projektu. Dlatego też osoby sprawdzające projekt nie mogą kierować praktyką projektową (wyrok NSA z dnia 5 czerwca 2012 r., II GSK 694/11, Legalis nr 777556 oraz wyrok WSA w Warszawie z dnia 13 stycznia 2011 r., VII SA/Wa 1847/10, Legalis nr 366536). Przepis art. 14 ust. 4 ustawy – Prawo budowlane wymaga bowiem, by czynności praktykanta wykonywane w ramach opracowywania projektu podlegały w sposób zupełny nadzorowi osoby kierującej projektem i zań odpowiedzialnej. Taką osobą nie jest podmiot sprawdzający i konsultujący projekt, gdyż nie uczestnicząc w bieżących pracach nad projektem, nie może sprawować bezpośredniego kierownictwa nad pracami praktykanta.

Zobacz: Najczęstsze błędy kierowników budów

W przypadku praktyki projektowej ustawodawca przewidział możliwość jej odbywania pod patronatem osoby posiadającej odpowiednie uprawnienia budowlane, zwanej patronem. Niestety, pojęcie to nie zostało zdefiniowane, co w porównaniu z regulacją przewidującą nadzorowanie praktyki przez osobę posiadającą odpowiednie uprawnienia budowlane, o której mowa w art. 14 ust. 4 Prawa budowlanego, powoduje liczne wątpliwości interpretacyjne. Biorąc jednak pod uwagę całość regulacji, należy przyjąć, że patron musi spełnić analogiczne warunki jak osoba, o której mowa w art. 14 ust. 4 Prawa budowlanego, z zastrzeżeniem, iż dodatkowo musi wykazać się co najmniej 5-letnim doświadczeniem zawodowym przy sporządzaniu projektów w ramach posiadanych uprawnień budowlanych (art. 14 ust. 4b Prawa budowlanego). Podkreślić jednocześnie należy, że w ten sposób można odbyć wyłącznie praktykę projektową, czyli odbywaną przy sporządzaniu projektów.

Z kolei do praktyki zawodowej na budowie nie zalicza się pracy wykonywanej na stanowisku związanym z nadzorem inwestorskim, a tym bardziej odbywanej pod kierunkiem inspektora nadzoru inwestorskiego, np. jako asystent inspektora nadzoru inwestorskiego. Jak uznają bowiem sądy, w przypadku pełnienia funkcji inspektora nadzoru inwestorskiego brak jest znamion samodzielnego i bezpośredniego uczestnictwa w procesie budowlanym, co jest warunkiem koniecznym dla zaliczenia praktyki zawodowej (wyrok NSA z dnia 19 lipca 2000 r., IV SA/ Wa 1131/98, niepubl. oraz wyrok NSA z dnia 5 marca 1999 r., IV SA 364/97, Legalis nr 2250871). Jak podnosi się w orzecznictwie, jest to konsekwencja zakresu obowiązków, które spoczywają na inspektorze nadzoru inwestorskiego, i formy ich wykonywania (wyrok NSA z dnia 3 stycznia 2001 r., IV SA 2334/00, Legalis nr 59921). Dlatego przyjmuje się, że praktyka na budowie powinna odbyć się pod kierownictwem osoby, która jest kierownikiem budowy lub robót budowlanych, tj. nie tylko posiada uprawnienia budowlane do kierowania budową lub robotami budowlanymi, ale pełni jedną z tych funkcji na konkretnych obiektach budowlanych objętych praktyką (wyrok WSA z dnia 12 kwietnia 2012 r., VII SA/Wa 2285/11, Legalis nr 532099).

Potwierdzenie powyższego znajdujemy w treści załącznika nr 1 do rozporządzenia określającego wzór oświadczenia potwierdzającego odbycie praktyki zawodowej. We wskazanym wzorze wpisano wprost, iż osoba nadzorująca praktykę, składając przedmiotowe oświadczenie, potwierdza je jako osoba pełniąca samodzielną funkcję techniczną projektanta, kierownika budowy lub kierownika robót, a nie inspektora nadzoru inwestorskiego czy sprawdzającego projekt. Powyższe unormowanie wyklucza więc obecnie powstawanie jakichkolwiek wątpliwości w tym zakresie.

Podobne zasady nadzorowania praktyki zawodowej odnoszą się do praktyki w organach, która wymaga potwierdzania na zasadach ogólnych przez osobę posiadającą odpowiednie uprawnienia budowlane i wpisaną na listę członków izby (§ 2, ust. 6 rozporządzenia). Zatem osoby nadzorujące taką praktykę powinny posiadać uprawnienia budowlane w odpowiedniej specjalności i odpowiednim zakresie w stosunku do uprawnień wnioskowanych przez kandydata, a jednocześnie muszą być członkami właściwej izby samorządu zawodowego. W każdym przypadku brany jest też pod uwagę charakter czynności wykonywanych przez pracowników zatrudnionych w urzędach.

Zasady dokumentowania praktyki zawodowej w budownictwie

Przepisy rozporządzenia w sprawie przygotowania zawodowego do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie przewidują cztery sposoby dokumentowania praktyki zawodowej, tj. w formie:

1. oświadczenia,
2. zaświadczenia,
3. dokumentu,
4. książki praktyki zawodowej.

Podstawową formą dokumentowania praktyki jest oświadczenie, które ma zastosowanie do praktyki:

• odbywanej za zasadach ogólnych, w tym praktyki w organach (art. 14, ust. 4 Prawa budowlanego);
• studenckiej (art. 14, ust. 4a Prawa budowlanego);
• odbywanej pod „patronatem” (art. 14, ust. 4b Prawa budowlanego).

Wzór oświadczenia wynika z zał. nr 1 do rozporządzenia (§ 2, ust. 7, pkt 1 rozporządzenia). Oświadczenie składane jest przez osobę nadzorującą praktykę zawodową, która pełniła podczas niej samodzielną funkcję techniczną projektanta, kierownika budowy lub kierownika robót. Poświadcza ona, że praktykant uczestniczył w pracach projektowych lub pełnił funkcję techniczną na budowie zgodnie ze zbiorczym zestawieniem odbytej praktyki zawodowej, stanowiącym załącznik do składanego oświadczenia. Przedmiotowe oświadczenie składane jest pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania, zgodnie z art. 233 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 2019 r., poz. 1950 z późn. zm.).

Kolejną formą dokumentowania praktyki zawodowej jest zaświadczenie, które służy potwierdzeniu praktyki odbywanej przy projektowaniu lub budowie obiektów budowlanych usytuowanych na terenach zamkniętych w jednostce organizacyjnej podległej Ministrowi Obrony Narodowej, ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych albo Szefowi Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (§ 2, ust. 7, pkt 2 rozporządzenia). Zaświadczenie powinno być w tym przypadku wydane przez właściwego wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego, z wyszczególnieniem okresu odbywania praktyki zawodowej, ze wskazaniem terminów rozpoczęcia i ukończenia praktyki z zakresu danej specjalności. Ustawodawca nie przewidział wzoru takiego zaświadczenia, dlatego też każda forma dokumentu zawierająca wskazane dane i podpisana przez wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego powinna być uznana w ramach postępowania kwalifikacyjnego celem uzyskania uprawnień budowlanych.

Zaświadczenie jest również właściwą formą dokumentowania praktyki zawodowej odbywanej przed dniem 1 stycznia 1995 r. Wówczas powinno ono zostać wydane przez jednostkę, w której dana praktyka zawodowa była odbywana (§ 2, ust. 8 rozporządzenia). W przypadku praktyki odbywanej  za granicą należy przedstawić dokument wydawany przez kierownika jednostki, w której odbywała się praktyka zawodowa i potwierdzony przez osobę, pod kierunkiem której była odbywana. Warunkiem nadzorowania praktyki zawodowej za granicą jest posiadanie uprawnień odpowiadających zakresem uprawnieniom nadawanym w naszym systemie prawnym, czyli w specjalnościach określonych w art. 14, ust. 1 Prawa budowlanego. Dokument potwierdzający odbycie praktyki za granicą, zgodnie z § 3, ust. 2 rozporządzenia, powinien zawierać:

1. wskazanie robót budowlanych i obiektów budowlanych, przy których projektowaniu bezpośrednio uczestniczyła lub pełniła funkcję techniczną na budowie osoba odbywająca praktykę zawodową, z określeniem charakteru wykonywanych czynności oraz rodzaju, przeznaczenia i konstrukcji danego obiektu, jak również odpowiednio do wnioskowanej specjalności uprawnień budowlanych, o których nadanie ubiega się wnioskodawca, innych charakterystycznych parametrów technicznych lub użytkowych danego obiektu, a także lokalizacji inwestycji i nazwy inwestora;
2. potwierdzenie okresu odbywania praktyki zawodowej z podaniem terminów jej rozpoczęcia i ukończenia;
3. ogólną ocenę teoretycznej i praktycznej wiedzy z zakresu wnioskowanej specjalności, dokonaną przez osobę, pod nadzorem której odbywana była praktyka.

Ostatnią formą dokumentowania praktyki jest książka praktyki zawodowej, służąca potwierdzaniu odbycia praktyki w okresie od 1 stycznia 1995 r. do 25 września 2014 r., co po zmianie przepisów w 2014 r. budziło poważne wątpliwości i rozbieżności w orzecznictwie. W celu ich usunięcia prawodawca
zdecydował się na uregulowanie przedmiotowego zagadnienia wprost w § 2, ust. 9 rozporządzenia, stanowiąc, iż praktyka taka powinna być udokumentowana w formie obwiązującej wówczas książki praktyki zawodowej. Jest to słuszne rozwiązanie, stanowiące kontynuację stanów faktycznych rozpoczętych przed wejściem w życie nowych przepisów.

Wymiar praktyki zawodowej w budownictwie

Wymiar czasowy praktyki zawodowej uzależniony jest od posiadanego wykształcenia oraz zakresu uprawnień budowlanych, o które ubiega się kandydat, a wynika on szczegółowo z przepisów ustawy – Prawo budowlane (art. 14, ust. 3). Zgodnie z powyższym uzyskanie uprawnień budowlanych we wszystkich specjalnościach wymaga:

1) do projektowania bez ograniczeń:

• odbycia rocznej praktyki przy sporządzaniu projektów,
• odbycia rocznej praktyki na budowie;

2) do projektowania w ograniczonym zakresie:

• odbycia rocznej praktyki przy sporządzaniu projektów,
• odbycia rocznej praktyki na budowie;

3) do kierowania robotami budowlanymi bez ograniczeń:

• odbycia półtorarocznej praktyki w przypadku ukończenia studiów drugiego stopnia,
• trzyletniej praktyki na budowie w przypadku ukończenia studiów pierwszego stopnia na kierunku odpowiednim dla danej specjalności;

4) do kierowania robotami budowlanymi w ograniczonym zakresie:

• półtora roku na budowie w przypadku posiadania wykształcenia studiów drugiego stopnia na kierunku pokrewnym dla danej specjalności lub studiów pierwszego stopnia na kierunku odpowiednim dla danej specjalności,

• trzech lat na budowie w przypadku studiów pierwszego stopnia na kierunku pokrewnym dla danej specjalności,
• czterech lat na budowie w przypadku posiadania tytułu zawodowego technika lub mistrza albo dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w zawodzie nauczanym na poziomie technika w zawodach związanych z budownictwem;

5) do projektowania i kierowania robotami budowlanymi bez ograniczeń:

• odbycia rocznej praktyki przy sporządzaniu projektów,
• odbycia półtorarocznej praktyki na budowie;

6) do projektowania i kierowania robotami budowlanymi w ograniczonym zakresie:

• odbycia rocznej praktyki przy sporządzaniu projektów,
• odbycia półtorarocznej praktyki na budowie.

dr hab. Joanna Smarż, prof. UTH Radom

radca prawny

Sprawdź: Produkty budowlane