Praktyczne skutki zawarcia ugody

Optymalnym rozwiązaniem sporu jest zawarcie między jego stronami kończącej spór ugody. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę z tego, że samo zawarcie ugody nie oznacza automatycznej likwidacji problemu, związanego z rea­lizacją stanowiących przedmiot sporu roszczeń. Ugoda, z której wynika zobowiązanie do spełnienia określonych świadczeń, musi być bowiem jak każda inna umowa wykonana, co nie jest w każdym przypadku pewne.

Już na etapie zawierania ugody zasadne jest zatem zadbanie o maksymalną jej skuteczność, czyli o wprowadzenie do jej treści odpowiednich zabezpieczeń realizacyjnych.

Skutki ugody a cel jej zawarcia

Ugoda jako podstawowa formuła polubownego rozstrzygania sporów ma bardzo szeroki zakres zastosowania. Zawierana może być w różnym celu, na co wskazuje art. 917 k.c. Zgodnie z tym przepisem przez ugodę strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego w tym celu, aby uchylić niepewność co do roszczeńwynikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonanie albo by uchylić spór istniejący lub mogący powstać.

Okazuje się zatem, że pod względem celu, w jakim ugody są zawierane, mogą zostać one podzielone na dwie podstawowe grupy: 1) ugody będące efektem trudności w realizacji wcześniej zawartych umów oraz 2) ugody, dla których uzasadnieniem jest eliminacja sporu, w tym powstającego niezależnie od umownych związków między jego stronami.

W pierwszym z powyższych przypadków skutkiem ugody jest doprecyzowanie albo odpowiednia zmiana wcześniej zawartej umowy. Jeśli np. w umowie między kontrahentami nie została dokładnie określona wysokość wynagrodzenia, w drodze ugody można ją precyzyjnie określić.

Ugoda stanowić może zatem rozwiązanie przyspieszające realizację kontraktu – przy założeniu częściowej rezygnacji z przysługujących jednemu z kontrahentów roszczeń. Projektant napotykający trudności w realizacji umowy ze strony swojego kontrahenta stoi zatem przed następującym wyborem: 1) albo za wszelką cenę upierać się przy pierwotnie wynegocjowanym stanowisku, ze skierowaniem sprawy do sądu powszechnego włącznie; 2) albo pójść na kompromis, czyli ograniczając częściowo swoje roszczenia, doprowadzić dzięki zawarciu ugody do ich przyspieszonej realizacji w okrojonym odpowiednio zakresie.

Możliwoœść uchylenia się od skutków prawnych ugody

Ugoda jest skuteczna, czyli można powoływać się na jej zawarcie, pod warunkiem że żadna ze stron ugody nie uchyli się od niej. Podstawową formę kwestionowania ugody stanowi uchylenie się od skutków prawnych zawartego w niej oświadczenia woli ze względu na jego wady.

Kodeks cywilny przewiduje specyficzną regulację odnośnie do „ugodowego” błędu.W odróżnieniu od ogólnych zasad, zawartych w art. 84 k.c., błąd może uzasadniać wycofanie się z ugody tylko wtedy, gdy dotyczy stanu faktycznego, który według treści ugody obie strony uważały za niewątpliwy, a spór albo niepewność nie powstałyby, gdyby w chwili zawarcia ugody strony wiedziały o prawdziwym stanie rzeczy. Nie można jednak uchylić się od skutków prawnych ugody z powodu odnalezienia dowodów co do roszczeń, których ugoda dotyczy, chyba że została ona zawarta w złej wierze (art. 918 k.c.).

Dopuszczalnoœść zmiany skutecznie zawartej ugody

Mimo że ugoda zmierza z założenia do likwidacji sporu, nieporozumienia przy jej zawieraniu, zła wola stron czy też przyczyny natury obiektywnej mogą powodować konieczność zmiany jej postanowień lub wręcz odstąpienia od niej w celu przywrócenia zachwianej równowagi. Należy kierować się wówczas pewnymi wypracowanymi w orzecznictwie lub wynikającymi z obowiązujących przepisów zasadami.

W razie rażącego naruszenia przez ugodę usprawiedliwionego interesu osób uprawnionych sąd władny jest orzec o niedopuszczalności takiej ugody nie tylko w przypadku zawarcia jej w toczącym się przed nim procesie, ale także w stosunku do ugody pozaprocesowej, która doszła do skutku nawet przed formalnym wszczęciem postępowania. Za rażące naruszenie usprawiedliwionego interesu osób uprawnionych należy przy tym uznać sytuację, w której zawarcie ugody postawiło obiektywnie jej stronę w zdecydowanie gorszym położeniu, niż gdyby ugody nie zawierała, ale zwróciła się do sądu o rozstrzygnięcie i rozstrzygnięcie to uzyskała (wyrok SN z 21 lutego 1974 r., sygn. akt II CR 840/73, OSNCP, nr 2 z 1974 r., poz. 216).

Nie można poza tym zapominać o tym, że ponieważ ugoda jest szczególnego rodzaju umową, zgodnie z ogólną zasadą swobody umów strony każdej ugody mają możliwość jej odpowiedniej korekty, jeśli zmiana taka leży w ich obopólnym interesie. Może to nastąpić np. w formule stosownego aneksu, zmieniającego pierwotne brzmienie ugody.

Trudnoœści związane z brakiem dobrowolnej realizacji ugody

Ugoda zawierana przed skierowaniem sprawy do sądu rodzi dla podmiotu, który liczy dzięki temu na polubowne, definitywne zakończenie sporu, jedno podstawowe zagrożenie. Tego rodzaju ugoda, podobnie jak inne umowy prawa cywilnego, co do zasady nie stanowi bowiem tytułu egzekucyjnego (art. 777 k.p.c.). W związku z tym jeśli dłużnik, zobowiązany na jej podstawie do określonego świadczenia, świadczenia tego nie chce dobrowolnie spełnić, wierzyciel staje przed koniecznością dochodzenia wynikających z ugody roszczeń na drodze odrębnie wszczynanego postępowania sądowego.

Chodzi w tym kontekście przede wszystkim o przypadki, w których jeden z kontrahentów wcale nie ma zamiaru realizować ugody, traktując jej zawarcie tylko i wyłącznie jako przeciąganie sprawy i sposób na odroczenie realizacji określonego obowiązku, np. w zakresie konkretnej płatności.

Ogólne zasady odpowiedzialnoœści za niewykonanie ugody

Zasady odpowiedzialności kontraktowej w stosunku do ugody stanowiącej umowę nie zostały w sposób odrębny uregulowane (art. 917 i 918 k.c.). Oznacza to, że do realizacji ugody znajdują zastosowanie ogólne zasady odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań kontraktowych (art. 471 i nast. k.c.).

I tak np. w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem ugody w zakresie wynikających z niej świadczeń pieniężnych można żądać na zasadach ogólnych zapłaty odsetek umownych, jeśli zaś takie nie zostały ustalone, ustawowych (art. 481 k.c.). Poza tym jeśli w wyniku braku realizacji ugody jeden z kontrahentów poniósł szkodę, może wystąpić o zapłatę odpowiedniego odszkodowania.

Czynnośœci podejmowane w razie braku wykonania ugody

Czasowy kontekst czynności podejmowanych w przypadku braku wykonania ugody, zawartej przed skierowaniem sprawy do sądu, w modelowym ujęciu przedstawia się następująco:

1) zawarcie umowy, przy realizacji której dochodzi między przedsiębiorcami do sporu,

2) zawarcie między kontrahentami ugody,

3) brak realizacji ugody przez jednego z kontrahentów,

4) skierowanie przez drugiego kontrahenta pozwu do sądu w celu zasądzenia roszczeń określonych w treści ugody,

5) wydanie przez sąd wyroku uwzględniającego wnioski pozwu,

6) nadanie prawomocnemu wyrokowi klauzuli wykonalności przez sąd,

7) skierowanie opatrzonego klauzulą wykonalności wyroku do egzekucji.

Zawarcie ugody a przedawnianie się roszczeń

Ugoda zawierana przez kontrahentów na własną rękę, czyli przed skierowaniem sprawy do sądu, nie przerywa biegu przedawnienia spornych roszczeń,których realizacji zawarcie określonej ugody dotyczy (art. 123 k.c.). Z drugiej strony ugoda często skutkuje powstaniem nowych roszczeń,stanowiących np. modyfikację wcześniej wysuwanych niejasno sformułowanych w umowie zobowiązań kontraktowych.

W stosunku do roszczeń wynikających z ugody termin przedawnienia liczony powinien być odrębnie.Jeśli zatem np. z treści ugody wynika, że jeden z kontrahentów w celu polubownego zakończenia sporu zobowiązuje się zapłacić drugiemu kontrahentowi określoną kwotę w dacie X, data ta stanowiła będzie, jako data wymagalności roszczenia majątkowego, początkowy termin biegu jego przedawnienia.

W przypadku gdy przed upływem tego terminu wierzyciel się zdecyduje, w związku z brakiem realizacji ugody, na skierowanie sprawy do sądu w celu wyegzekwowania wynikającego z ugody roszczenia, skierowanie sprawy (pozwu) do sądu skutkować będzie przerwaniem biegu przedawnienia na ogólnych zasadach określonych w art. 123 k.c.

Znaczenie nadania ugodzie formy aktu notarialnego

Zasadniczo ugoda może zostać zawarta w formie dowolnej, jeśli oczywiście przepis szczególny nie wprowadza specjalnych wymogów formalnych, co dotyczy choćby przypadków, w których ugoda wywierać ma skutki w zakresie obrotu nieruchomościami. Ta elastyczność formalna powoduje, że najczęściej ugody zawierane są w formie pisemnych dokumentów.

Zawierając ugodę, zwłaszcza gdy dotyczy ona spornej sprawy większej wagi, warto mimo to zastanowić się nad nadaniem jej kwalifikowanej formy aktu notarialnego.Jest to związane z tym, że forma ta stanowi istotne ułatwienie wykonawcze, na wypadek gdyby ugoda nie została dobrowolnie przez jednego z kontrahentów wykonana. Podczas gdy ugoda zawarta przed skierowaniem sprawy do sądu, z wyjątkiem ugody podlegającej wyjątkowo wykonaniu w drodze egzekucji sądowej z mocy ustawy (art. 777 pkt 3 k.p.c.), co do zasady nie stanowi (jak to już zaznaczono) tytułu egzekucyjnego, może ona zostać za taki tytuł uznana, jeśli zawarta została w formie aktu notarialnego, w którym dłużnik jako strona ugody poddał się egzekucji (art. 777 pkt 4–6 k.p.c.).

Egzekucyjny wymiar ugody zawartej przed sądem

Przedstawione trudności egzekucyjne nie dotyczą ugody, która zawierana jest po wszczęciu postępowania przed sądem, niezależnie od tego, czy jest to sąd polubowny czy też sąd państwowy. Ugoda sądowa (zawarta przed sądem) traktowana jest bowiem wyraźnie jako tytuł egzekucyjny (art. 777 pkt 1 k.p.c.).

A zatem jeśli ugoda sądowa nie zostanie wykonana, nie ma konieczności wszczynania w zakresie objętych nią roszczeń odrębnego, dodatkowego postępowania sądowego,skoro zawarcie tego rodzaju ugody zostało już przez sąd poddane weryfikacji.

Rafał Golat