Zagrożenie powodziowe w latach 1990–2010 było przyczyną 98,5% strat wynikających z katastrof wywołanych zjawiskami przyrodniczymi w Polsce (wg Rządowego Centrum Bezpieczeństwa).
Praktycznie co roku mamy do czynienia z powodziami o skali regionalnej i lokalnej powodującymi znaczące straty. Największe straty materialne występują w infrastrukturze technicznej. Są nimi awarie budowli wodnych, obiektów komunikacyjnych (np. przeprawy mostowe) oraz obiektów budowlanych zlokalizowanych na terenach zalewowych.
© locha – Fotolia.com
Artykuł ogranicza się do zagadnień związanych z zagrożeniem powodziowym w dorzeczu Odry ze szczególnym skoncentrowaniem się na jego polskiej części. Dodatkowo ograniczenie zakresowe wyłącza w znacznej części rozważań podzlewnię Warty, która jest obszarem o znacznie mniejszym poziomie ryzyka powodziowego w porównaniu do pozostałych regionów wodnych dorzecza.
Charakterystyka źródeł i przyczyn stanu zagrożenia powodziowego w dorzeczu Odry
Zagrożenie powodziowe w dorzeczu Odry ma swoją specyfikę oraz typologię, a także sezonowość wynikającą zarówno z uwarunkowań meteorologicznych, klimatycznych i hydrologicznych, jak też antropogenicznych, w tym głównie zagospodarowania przestrzennego zlewni oraz wykonanych w minionych wiekach prac regulacyjnych, które skróciły bieg rzeki z 1020 km do 860 km [1] (przyspieszając spływ wód do Bałtyku) oraz zrealizowanej zabudowy hydrotechnicznej. Najpoważniejszym zagrożeniem powodziowym są występujące w okresie od maja do września powodzie opadowe letnie.
Specyfiką powstawania zagrożenia powodziowego na Odrze jest możliwość jednoczesnej kulminacji fal powodziowych na Odrze i jej lewostronnych dopływach(zaznaczonych grubszą linią na rys. 1) w ich odcinkach ujściowych – zjawisko, które miało miejsce w trakcie powodzi w 1997 r.
Rys. 1. Międzynarodowy obszar dorzecza Odry [6]
Wśród powodzi letnich opadowych można wyróżnić jako odrębny typ powodzie w terenach górskich (flash floods), które ze względu na swoją specyfikę powinny być rozpatrywane oddzielenie. Typowym obszarem występowania powodzi górskich jest Kotlina Kłodzka, gdzie wezbrania powodziowe występują już wskutek opadów powyżej 50 mm.
Analiza przebiegu zarówno powodzi historycznych, jak również katastrofalnej powodzi w 1997 r. dostarcza dowodów dla tezy, że obszary ziemi kłodzkiej są narażone na gwałtowne, katastrofalne w skutkach wezbrania potoków i rzek. Równie groźne powodzie miały miejsce w latach 1903 i 1938.
Rys. 2. Elementy systemu ochrony przed powodzią zlewni rzeki Odry. Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów RZGW Wrocław, RZGW Gliwice, RZGW Szczecin
Trzecim typem zagrożenia powodziowego w dolinie Odry są powodzie zimowe zatorowe i roztopowe. Najpoważniejszym zagrożeniem jest powódź zatorowa na Odrze w okresie zimowym, gdy występują szczególnie długie okresy niskich temperatur sprzyjające zamarzaniu rzeki i tworzeniu się pokrywy lodowej blokującej spływ wód. W tym przypadku kluczowe znaczenie ma akcja lodołamania prowadzona na odcinku Odry granicznej, a także Odry swobodnie płynącej. Jej skuteczna realizacja w znaczący sposób może redukować zagrożenie powodzią zatorową, dla której szczególnym ryzykiem są awarie obwałowań i rozlanie się wody na duże obszary płaskich terenów dolinowych. Szczególnym problemem okresu zimowego może być połączenie powodzi zatorowej z roztopową, w której przy braku akcji lodołamania i powstaniu zatorów lodowych z górnych odcinków rzeki przypływa zwiększona ilość wody z topniejącego śniegu spowodowana nagłym wzrostem temperatury i nasłonecznienia w obszarach zlewni powyżej zatoru lodowego. Zachodząca degradacja środkowej i dolnej Odry jako szlaku żeglownego i utrata możliwości akcji lodołamaczy na znacznych odcinkach Odry ze względu na przemiały i płycizny zwiększają ryzyko powodzi. Zaniedbania w zakresie utrzymania infrastruktury szlaku wodnego (zniszczenie i degradacja ostróg) oraz katastrofalny stan stopnia wodnego Brzeg Dolny powodują, że ryzyko powodzi zimowej samoistnie rośnie.
Fot. 1. Widok na zaporę w Niedowie przed katastrofą (fot. W. Rędowicz)
Potencjał odrzańskich obiektów budowlanych, rodzaje awarii i ich skutki
Infrastruktura techniczna zarówno samej Odry, jak i obiektów budowlanych związanych z rzeką (np. mosty) oraz obiektów budowlanych zlokalizowanych na terenach potencjalnie zalewowych w dolinach rzecznych (chronionych tylko przez obwałowania) jest bardzo bogata i trudna z racji swej liczebności do opisania. Na rys. 2 przedstawiono jedynie wybrane jej elementy, które jednocześnie stanowią ważne elementy systemów ochrony przed powodzią w zlewni. Są to zbiorniki retencyjne, jazy, stopnie wodne i poldery.
Także mosty są budowlami, które w istotny sposób są zagrożone awarią w przypadku przepływu wód powodziowych.
Elementem znacząco zwiększającym ryzyko powodziowe są wały, a właściwie ich niedostateczny w znacznym procencie stan techniczny. Długość obwałowań w dorzeczu Odry jest bardzo duża, przekracza bowiem 4000 km [11]. Są to konstrukcje budowlane, zrealizowane na ogół na początku XX wieku po katastrofalnej powodzi na Odrze w 1903 r., o stosunkowo niskim wskaźniku zagęszczenia. Ponadto na niedostateczny stan techniczny wałów ma wpływ brak robót utrzymaniowych, niszcząca działalność ludzi i zwierząt. Z tego powodu sprawa oceny stateczności filtracyjnej wału w funkcji wysokości poziomu wody i czasu jego występowania ma duże znaczenie dla bezpieczeństwa tych konstrukcji. W praktyce system obwałowań jest monitorowany przez administratorów poprzez przeglądy stanu ogólnego i eliminowanie zewnętrznych uszkodzeń. Istniejące metryczki obwałowań nie dokumentują ich rzeczywistego stanu gotowości.
Ze względu na stosunkowo wysoki stopień zagospodarowania zlewni, zurbanizowanie, przystosowanie Odry do transportu śródlądowego, a także budowy systemu ochrony przed powodzią w postaci obwałowań i urządzeń retencji wód potencjał awarii budowlanych wywołanych przez wystąpienie powodzi jest bardzo znaczący.
Fot. 2. Stan po katastrofie. Widoczny blok upustowy i po jego prawej stronie jedyny pozostały po katastrofie fragment korpusu ziemnego (fot. W. Rędowicz)
Przykłady awarii budowlanych związanych z wystąpieniem powodzi
Powodzie spowodowały wielokrotnie awarie lub katastrofy obiektów budowlanych. Najpoważniejsze w skutkach są awarie zbiorników wodnych, a zwłaszcza katastrofy związane z zaporami. Powódź 1997 r. spowodowała dość poważne uszkodzenie zbiornika Nysa na Nysie Kłodzkiej. Zbiornik ten do dzisiaj funkcjonuje w reżimie dostosowanym do jego pogorszonego stanu technicznego, a jednocześnie przygotowywany jest jego remont, który jest odkładany w czasie ze względu na ogromne koszty. Drugim przypadkiem stanu przedawaryjnego było w roku 1997 napełnienie zbiornika Mietków na Bystrzycy ponad stan krytyczny i w efekcie rozpoczęcie zrzutów awaryjnych, które spowodowały zniszczenia poniżej zbiornika.
Spektakularnym przykładem faktycznej katastrofy budowli wodnej było zniszczenie zapory w Niedowie na rzece Witka (okolice worka turoszowskiego) w sierpniu 2010 r. Bezpośrednią przyczyną awarii zapory były opady atmosferyczne [9]. Zbiornik Witka nie jest zbiornikiem przeciwpowodziowym, służy do zaopatrzenia w wodę Bogatyni oraz Elektrowni Turów, dlatego jego zdolność do retencjonowania wód powodziowych jest niewielka. Objętość powstałej w sierpniu 2010 r. na Witce fali powodziowej prawie 6-krotnie przekroczyła pojemność zbiornika, a gwałtowność wezbrania była przyczyną szybkiego wypełnienia się zbiornika i przelania się wody przez koronę zapory. Przelewająca się woda spowodowała najpierw erozję skarpy odpowietrznej, a następnie rozmycie całego korpusu, w wyniku czego zapora ziemna po lewej stronie bloku urządzeń upustowych uległa całkowitemu rozmyciu, a po prawej częściowemu [9]. Poza spękanymi skrzydłami blok upustowy nie uległ poważniejszemu uszkodzeniu. Wypływająca z powstałej wyrwy fala powodziowa zalała okoliczne miejscowości, w tym Radomierzyce i Koźlice, dotarła do Nysy Łużyckiej i podtopiła niżej położone tereny miast Zgorzelec i Görlitz.
Obecnie zapora jest odbudowywana, przewiduje się wykonanie na koronie zapory dodatkowego przelewu stałego, który stanowić będzie zabezpieczenie obiektu przed ponowną katastrofą w przypadku powtórzenia się takiego wielkiego wezbrania.
Przykładami poważnych awarii tylko we Wrocławiu, które wystąpiły w powodzi w 1997 r., było [10]:
– zniszczenie jazu regulującego przerzut wód powodziowych z Odry do Widawy, w wyniku którego zostały zalane przemysłowe obszary Wrocławia w rejonie Kowale oraz liczne osiedla domków jednorodzinnych wzdłuż Widawy. W efekcie zniszczenia tego urządzenia zamiast projektowanych 50 m3/s kanałem przerzutowym przeszła fala powodziowa szacowana na 300 m3/s;
– zniszczenie jazu Szczytniki na wlocie do Starej Odry we Wrocławiu;
– przerwanie obwałowań na terenie miasta w wielu miejscach;
– przelanie obwałowań i zalanie stacji uzdatniania wody na Mokrym Dworze;
– zawalenie się kamienicy w wyniku przejścia wód powodziowych przez miasto, a następnie pękanie kilku kolejnych w centrum miasta.
W zakresie infrastruktury mostowej największe zniszczenia zostały dokonane w Kotlinie Kłodzkiej – na Nysie Kłodzkiej i jej dopływach wody powodziowe zniszczyły wiele przepraw mostowych.
Podobnych przykładów awarii budowli spowodowanych bezpośrednio przez powódź lub będących skutkiem przejścia wód powodziowych można mnożyć praktycznie bez ograniczeń. Dlatego niezmiernie ważnym aspektem jest podejmowanie planowania strategicznego, a w jego konsekwencji działań strukturalnych i niestrukturalnych prowadzących do ograniczenia ryzyka strat powodziowych. Podstawowe standardy planowania strategicznego i operacyjnego wyznaczyła dyrektywa o zarządzaniu ryzykiem powodziowym, która dopiero w 2011 r. została implementowana do polskiego prawa ustawą z dnia 5 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw.
Plany i programy zarządzania ryzykiem powodziowym w dorzeczu Odry
Ponieważ dyrektywa unijna przeciwpowodziowa jest z 2007 r., a jej implementacja do prawa polskiego miała miejsce w bieżącym roku, nie posiadamy w naszym kraju planów i dokumentów strategicznych, które mają budować spójny system redukcji zagrożenia powodziowego w szczególności poprzez plany zarządzania ryzykiem powodziowym. Taki układ dokumentów strategicznych i operacyjnych będzie w Polsce funkcjonował od 2015 r., jeśli zostaną dochowane terminy ich przygotowania wymagane przepisami polskimi i europejskimi.
Katastrofalna powódź na Odrze miała miejsce w 1997 r. W odpowiedzi na jej wystąpienie został przygotowany i funkcjonuje jako podstawowy dokument strategiczny dla dorzecza „Program dla Odry 2006” [13] – wieloletni program rządowy ustanowiony przez rząd i przyjęty przez Sejm ustawą o ustanowieniu „Programu dla Odry 2006” z dnia 6 lipca 2001 r., zakładający realizację celów programu w latach 2002–2016 przy ramach finansowych w wysokości 10 mld zł.
Celem „Programu dla Odry 2006” jest zbudowanie systemu zintegrowanej gospodarki wodnej dorzecza Odry.
„Program dla Odry 2006” promuje wizję Odry i Nadodrza jako nowocześnie zagospodarowanego korytarza rozwojowego i ekologicznego tej części Europy, wytyczając (zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju) konkretne zadania w zakresie:
– zwiększenia retencji wód w powiązaniu z ochroną przeciwpowodziową (poldery oraz zbiorniki);
– modernizacji i rozbudowy istniejącego systemu biernej i czynnej ochrony przeciwpowodziowej, w tym nowoczesnego systemu monitorowania i ostrzegania przed powodzią;
– ochrony czystości wody i jakości środowiska przyrodniczego;
– utrzymania i odtworzenia żeglugi śródlądowej;
– wykorzystania Odry i jej dopływów do produkcji odnawialnej energii;
– zachowania i renaturyzowania ekosystemów rzek i ich dolin;
– zwrócenia się miast i gmin nadodrzańskich frontem ku rzece.
Uwzględniając doświadczenia 1997 r., program w szczególny sposób zajmuje się ochroną przed powodzią dużych skupisk ludności, w tym Raciborza, Kędzierzyna-Koźla, Opola, Wrocławia i Słubic, oraz terenów, gdzie powodzie są częste i o gwałtownych przebiegach – Kotlina Kłodzka oraz lewobrzeżne dopływy Odry. Przewiduje się między innymi zwiększenie retencji zbiornikowej w dorzeczu Odry o ok. 250 mln m³ i retencji polderowej o 100 mln m³ oraz zbudowanie nowoczesnego systemu monitorowania sytuacji hydrologicznej w zlewni górnej i środkowej Odry, a także sprawnego systemu ostrzegania przed zagrożeniem powodziowym.
Z oczywistych powodów trudno mówić o ochronie przeciwpowodziowej bez prowadzenia odpowiedniej polityki w zakresie zagospodarowania przestrzennego. „Program dla Odry 2006” z założenia ma stanowić podstawę przygotowania materiałów wyjściowych dla sejmików wojewódzkich oraz rad gmin i miast w dorzeczu Odry, umożliwiających wprowadzenie ładu przestrzennego wzdłuż całej doliny Odry z uwzględnieniem prewencyjnej ochrony przeciwpowodziowej, ciągłości korytarzy ekologicznych i uporządkowaniem krajobrazu nabrzeży, ochrony istotnych wartości dziedzictwa kulturowego oraz zharmonizowaniem rozwoju gospodarczo-społecznego z możliwościami środowiska przyrodniczego. Doświadczenia związane z dotychczasową praktyką ochrony przeciwpowodziowej wykazały, że nawet przy wykorzystaniu wszystkich możliwości technicznych i finansowych nie jest możliwe osiągnięcie pełnej ochrony przeciwpowodziowej. „Program dla Odry 2006” jest programem redukcji tego zagrożenia do poziomów określonych w polskich regulacjach.
Bezpieczeństwo powodziowe wzroś-nie również po zrealizowaniu zadań programu z zakresu leśnictwa. Dużą wagę w ramach „Programu dla Odry 2006” przywiązuje się do zwiększania lesistości w górnej części zlewni.
Poprawa warunków nawigacyjnych na Odrzańskiej Drodze Wodnej stworzy szansę wzrostu przewozu ładunków. Jednak należy podkreślić, że podstawowym powodem zasadności odbudowy drogi wodnej do osiągnięcia głębokości 1,8 m jest zapewnienie możliwości pracy lodołamaczy w okresie zimowym w celu zapobieżenia powodziom zatorowym.
Realizacja „Programu dla Odry 2006” rozpoczęła się natychmiast po powodzi. W 2010 r. zadziałały prewencyjnie wszystkie te przedsięwzięcia strukturalne i niestrukturalne, które zrealizowano w latach 1998–2010. Wtedy w zlewni Odry:
– Podniesiono do nowych standardów bezpieczeństwa ochronę przed powodzią w Raciborzu, Kędzierzynie-Koźlu, Opolu.
– Przygotowano do realizacji w latach 2007–2014 projekt ochrony przed powodzią dorzecza Odry obejmujący realizację suchego zbiornika Racibórz oraz osiągnięcie podobnych wyższych standardów bezpieczeństwa dla aglomeracji wrocławskiej.
– Zwiększono możliwości retencji wód powodziowych na górnej Odrze przez realizację polderu Buków (50 mln m3 retencji) oraz na Nysie Kłodzkiej przez budowę zbiorników Kozielno (18,4 mln m3 retencji) i Topola (28 mln m3 retencji).
– Przygotowano koncepcję ochrony przed powodzią dla lewostronnych dopływów rzeki Odry w górnym i środkowym biegu, a także przygotowano do realizacji tak istotne zadania jak: ochrona przed powodzią w Kotlinie Kłodzkiej i ochrona przed powodzią Nysy, Skorogoszczy i Lewina Brzeskiego.
– Wynegocjowano porozumienie z Niemcami na temat zapewnienia możliwości prowadzenia lodołamania na Odrze granicznej.
– Zrealizowano poprawę poziomu bezpieczeństwa ochrony przed powodzią dla wielu mniejszych miast, jak np. Wleń (na Kwisie).
Nie osiągnięto jednak oczekiwanego postępu w zakresie:
– Ochrony przed powodziami zimowymi na dolnej i środkowej Odrze przez zapewnienie głębokości 1,80 m umożliwiającej akcję lodołamania na całej długości rzeki zagrożonej zatorami lodowymi (od Szczecina do Wrocławia) oraz zapewnienie funkcjonowania odpowiedniej flotylli lodołamaczy.
– Przygotowania do realizacji ochrony przed powodzią dla Słubic ośrodka miejskiego, który w przypadku przerwania wałów w czasie krótszym niż godzina znalazłby się pod wodą z głębokością zalania dochodzącą do 5 m.
Obecny stan ochrony przed powodzią dla zlewni Odry
Obecny stan ochrony przed powodzią w porównaniu do sytuacji w 1997 r. uległ zasadniczej poprawie. Jest to efektem prowadzonych działań legislacyjnych oraz zrealizowanych przedsięwzięć strukturalnych i niestrukturalnych.
Do głównych osiągnięć minionych 14 lat po powodzi należy zaliczyć:
– Zbudowanie nowoczesnego w skali europejskiej i światowej systemu monitorowania i ostrzegania przed powodzią, którego główne elementy składowe to system osłony hydrometeorologicznej kraju w IMGW oraz ośrodki koordynacji i informacji zlokalizowane w RZGW.
– Wprowadzenie rozwiązań instytucjonalno-operacyjnych w zakresie działań kryzysowych przez wprowadzenie ustawy o działaniach kryzysowych, tworzącej spójny system działania i koordynacji w układzie gmina–powiat–województwo (wojewoda)–centrum (MSWiA). System ten działa stosunkowo sprawnie.
– Istotne poprawienie współpracy międzynarodowej w zlewni Odry [8] w zakresie przekazywania danych dla służb hydrometeo oraz ostrzeżeń przed powodzią, a także koordynacji działań prewencyjnych zapobiegających „eksportowaniu” powodzi z państwa do państwa [12].
– Zrealizowanie wielu istotnych inwestycji w zakresie gospodarki wodnej, które podniosły standardy bezpieczeństwa przed powodzią dla istotnych gospodarczo obszarów zlewni, zwłaszcza dużych ośrodków miejskich, narażonych na duże straty w przypadku powodzi.
Oprócz wskazanych działań i uzyskanej poprawy bezpieczeństwa ciągle występują obszary, w których nie osiągnięto właściwego postępu. Do takich poważnych i mało wytłumaczalnych zaniechań należy zaliczyć:
– Niedoprowadzenie do zmian w systemie planowania przestrzennego i Prawie budowlanym ograniczających możliwość zabudowy na obszarach zalewowych i narażonych na zagrożenie powodziowe. W efekcie w minionych 14 latach kontynuowany był proces urbanizacji nawet na terenach o wysokim zagrożeniu powodzią.
– Brak systemu finansowania niezbędnych prac utrzymaniowych i remontowych dla istniejącej infrastruktury gospodarki wodnej, istotnej dla bezpiecznego odpływu wód powodziowych, prowadzący w efekcie do ich degradacji i ryzyka awarii.
– Skomplikowany i niefunkcjonalny układ zarządzania i administrowania w międzywalu dolin rzecznych.
Rekomendacje działań na rzecz redukcji ryzyka powodziowego
Rekomendacją strategiczną jest przyjęcie przez Rząd RP aktualizacji „Programu dla Odry 2006” [7] jako wiodącego programu działań strukturalnych i niestrukturalnych dla podniesienia bezpieczeństwa powodziowego w zlewni.
Rekomendacje zadań pilnych, które należy realizować obecnie:
1. Zapewnienie odpowiedniego finansowania priorytetowym projektom przeciwpowodziowym realizowanym obecnie, gwarantującego zakończenie tych zadań w racjonalnie krótkich terminach – projekt ochrony przed powodzią w dorzeczu Odry (suchy zbiornik Racibórz i ochrona przed powodzią Wrocławia).
2. Wprowadzenie systemu monitorowania stanu kluczowych obwałowań przeciwpowodziowych pod kątem ich podatności na przerwanie wału przy wysokim stanie wody i natychmiastowego wzmacniania wałów zakwalifikowanych jako niespełniające wymaganych standardów odporności na wysokie stany wód.
3. Podpisanie umowy międzynarodowej z RFN w sprawie zapewnienia głębokości żeglownej 1,80 m na Odrze granicznej dla celów lodołamania i pilne rozpoczęcie wspólnych prac projektowych do przygotowania projektu do realizacji, przy jednoczesnym pilnym przygotowaniu własnego projektu udrożnienia Odry swobodnie płynącej dla celów lodołamania, i jego realizacja.
4. Realizacja projektów z zakresu ochrony przed powodzią Kotliny Kłodzkiej i doliny Nysy Kłodzkiej jako projektów najbardziej zaawansowanych w kierunku ich realizacji.
5. Przeprowadzenie odpowiednich zmian legislacyjnych w ustawie o zagospodarowaniu przestrzennym i ustawie – Prawo budowlane, ograniczających możliwości zabudowy terenów zalewowych i zakazujących zabudowy na terenach planowanych na działania z zakresu ochrony przed powodzią (suche zbiorniki, poldery, kanały ulgi, rozszerzenia obwałowań dolin rzecznych).
6. Sporządzenie map wymaganych dyrektywą o ryzyku powodziowym: zagrożeń powodzią, ryzykiem strat powodziowych oraz planów zarządzania ryzykiem powodziowym – a także innych niezbędnych instrumentów planistycznych i zarządczych o charakterze prewencyjnym na wypadek występowania powodzi i dla odbudowy po powodzi oraz określenie instytucjonalnego i zarządczego systemu aktualizacji tych dokumentów.
7. Przygotowanie i wprowadzenie ekonomicznych instrumentów zachowania i ochrony przestrzennej spójności (w skali regionalnej i lokalnej), ilości, jakości i struktury odpływu wód, w tym regulacji i instrumentów zapobiegających użytkowaniu i zagospodarowywaniu terenu przyspieszającemu spływ wód opadowych na terenach zurbanizowanych oraz zwiększających retencję naturalną i małą na terenach niezurbanizowanych.
8. Zbudowanie stabilnych mechanizmów finansowania robót utrzymaniowych dla infrastruktury przeciwpowodziowej, które w rzeczywisty sposób zapobiegną jej degradacji.
Szersza lista rekomendacji dotyczących ochrony przed powodzią dla całego kraju jest przedstawiona w pracy [5]. Ponadto należy dodać, że konieczne jest przygotowanie i wprowadzenie w życie systemu gwarantowanych przez państwo obowiązkowych ubezpieczeń przeciwpowodziowych o kosztach dostępnych dla przeciętnego budżetu domowego.
prof. dr hab. inż. Janusz Zaleski
IMGW Warszawa
Tekst artykułu jest oparty na referacie prezentowanym przez autora na XXV Konferencji Naukowo-Technicznej „Awarie budowlane”, Szczecin – Międzyzdroje 24–27 maja 2011 r.
Literatura
1. A. Born, Regulacja Odry i rozbudowa urządzeń technicznych, w: „Monografia Odry”, s. 419–551, Instytut Zachodni, Poznań 1948.
2. Dane o poziomach wód i opadach w 1997 i 2010 roku, materiał źródłowy Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Wrocław 2011.
3. A. Dubicki, H. Słota, J. Zieliński, Dorzecze Odry. Monografia powodzi lipiec 1997, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa 1999.
4. Informacja o wynikach badania i szacunek skutków powodzi, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 1998.
5. E. Nachlik, J. Zaleski, Działania rządu i parlamentu po 1997 r. w sferze ochrony przeciwpowodziowej, Kancelaria Senatu, Biuro Analiz i Dokumentacji, Opinia i Ekspertyzy OE-132, Dział Analiz i Opracowań Tematycznych, Warszawa 2010.
6. Plan gospodarowania wodami dla międzynarodowego obszaru dorzecza Odry – raport dla Komisji Europejskiej, Międzynarodowa Komisja Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem, Wrocław 2010.
7. Program dla Odry – 2006 – aktualizacja, pełnomocnik rządu do spraw Programu dla Odry – 2006, Wrocław 2009.
8. Program działań przeciwpowodziowych w dorzeczu Odry, Międzynarodowa Komisja Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem, Grupa Robocza D – Powódź, Wrocław 2004.
9. W. Rędowicz, J. Machajski, A. Batog, Ekspertyza stanu technicznego zbiornika i zapory Witka po katastrofie budowlanej w dniu 07.08.2010 roku, raport SPR nr 8/2010, Instytut Geotechniki i Hydrotechniki Politechniki Wrocławskiej, Wrocław, październik 2010.
10. Sprawozdanie z akcji przeciwpowodziowej Wojewódzkiego Komitetu Przeciwpowodziowego we Wrocławiu w okresie 9.07–12.08.97 r., WKP, Wrocław 1997.
11. Stan bezpieczeństwa budowli piętrzących w Polsce, GUNB, 2005.
12. Transnarodowa koncepcja prewencji przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry z uwzględnieniem działań z zakresu zagospodarowania przestrzennego (INTERREG II C), Infrastruktur und Umwelt. Professor Böhm und Partner i inni, Darmstadt/Poczdam/Wiesbaden, 2001.
13. J. Zaleski, J. Winter, Program dla Odry 2006. Strategia modernizacji odrzańskiego systemu wodnego, PWN, Warszawa; Wrocław 2000.
