Odprowadzanie wody z tarasu i balkonu – cz. I

Doświadczenie pokazuje, że zarówno większość wyko­nawców, jak i inwestorów za przecieki i zawilgocenia tarasów i balkonów wini złą jakość zasto­sowanych materiałów. Spotyka się opinie, że materiały firm X i Y są do niczego, bo już na wiosnę pojawiły się przecieki, że płytki na tarasie absolutnie się nie sprawdzają, bo maksymalnie po dwóch latach i tak odpadną lub się uszkodzą. Inni z kolei twierdzą, że ta sama firma X produ­kuje doskonałe materiały, bo uprzed­nia trzykrotna naprawa materiała­mi firm A, B i C była nieskuteczna, dopiero ta ostatnia zdała egzamin. Oczywiście takie opinie niepoparte rzeczywistą analizą przyczyn uszko­dzenia oraz parametrów zastoso­wanych materiałów trudno uznać za miarodajne. Dalszą konsekwen­cją jest uogólnianie w stylu: płytki się nie sprawdzają, najlepiej jest na izolacji ułożyć żwir i płyty lub układ drenażowy się nie sprawdza, bo ta mata się zamula. Dlatego warto po­równać zalety i ewentualne ograni­czenia obu rozwiązań.

Punktem wyjścia do prawidłowego za­projektowania nowego balkonu, tara­su czy loggii zawsze jest:

– precyzyjne określenie funkcji, jaką ma pełnić w przyszłości;

– analiza schematu konstrukcyjnego;

– określenie obciążeń i czynników de­strukcyjnych (chodzi o jednoznaczne zdefiniowanie i określenie intensyw­ności czynników destrukcyjnych), a następnie na tej podstawie przy­jęcie poprawnych technicznie roz­wiązań materiałowo-konstrukcyjnych (będą to systemowe izolacje wodo- chronne, izolacje termiczne, urządze­nia odwadniające, wreszcie systemo­we rozwiązania materiałowe ochrony strukturalnej i powierzchniowej). Istotą systemu powierzchniowego odprowadzania wody jest wykonanie takiej warstwy użytkowej (np. okładzi­ny z płytek), po której cała woda opa­dowa jest odprowadzana na zewnątrz. Wymusza to wykonanie uszczelnienia podpłytkowego (zwanego także ze­spolonym), niedopuszczającego do penetracji wilgoci w warstwy tarasu/ balkonu (rys. 1). Z kolei drenażowe odprowadzenie wody zakłada wnika­nie części wody opadowej w specjalną, wodoprzepuszczalną warstwę (rys. 2) i odprowadzenie jej poza połać przez specjalne profile z otworami.

Rys. 1 Uszczelnienia balkonu z powierzch­niowym odprowadzeniem wody – cała woda opadowa jest odpro­wadzana na zewnątrz po warstwie użytkowej (rys. Atlas)

Rys. 2 Uszczelnienia tarasu z drenażowym odprowadzeniem wody – część wody opadowej wnika w specjalną wodoprzepuszczalną warstwę i jest usuwana poza połać przez specjalne profile z otworami (rys. Atlas)

Pytanie, które rozwiązanie jest lep­sze, jest źle postawione. Oba sys­temy przy poprawnym zaprojektowa­niu i wykonaniu stanowią skuteczne i trwałe wykończenie połaci, zabez­pieczające znajdujące się poniżej po­mieszczenie przed przeciekami wody oraz zawilgoceniem. Występują natomiast zasadnicze różnice między budową obu rozwiązań oraz możliwo­ścią wyboru warstwy użytkowej. To powoduje, że niektóre uwarunkowania zewnętrzne narzucają wybór konkret­nego rozwiązania technologiczno-materiałowego. Kwestią do rozważenia jest też wrażliwość na ewentualne usterki wykonawcze oraz łatwość ewentualnej naprawy. Można też mó­wić o różnicy kosztów w wykonaniu konstrukcji oraz łatwości wykonania. Aby świadomie wybrać wariant, nale­ży znać różnice konstrukcyjne i wyni­kające stąd konsekwencje.

Po pierwsze, na etapie projektowania dobrać optymalny system hydroizolacyjny (nie sam materiał) z uwzględ­nieniem ochrony cieplnej budynku. Rozwiązanie projektowe powinno za­pewnić odpowiedni komfort cieplny użytkownikom pomieszczeń pod ta­rasem oraz nie dopuszczać do roz­woju grzybów pleśniowych na stropie i przyległych fragmentach ścian. Do tego dochodzą także wymogi zapew­nienia odpowiedniej izolacyjności aku­stycznej i bezpieczeństwa użytkowa­nia – warstwa użytkowa powinna być odpowiednio antypoślizgowa.

Oznacza to, że podchodząc do zagad­nień związanych z wykonstruowaniem tarasu lub balkonu, nie wolno ograni­czać analizowanych zagadnień tylko do obszaru układu warstw i detali, ale należy także przeanalizować tę kon­strukcję pod kątem zagadnień cieplno-wilgotnościowych.

Fot. 1 a) mata kompensacyjno-uszczelniająca (fot. Schlueter Systems), b) folia uszczelniająca (fot. Renoplast)

Dla balkonu/tarasu układ z powierzch­niowym odprowadzeniem wody w za­sadzie wymusza wykonanie warstwy użytkowej z płytek ceramicznych lub płytek z kamieni naturalnych (specy­ficzną odmianą jest wariant z war­stwą użytkową z żywicy reaktywnej, ale nie może on być stosowany bez­krytycznie). Pod płytkami znajduje się warstwa hydroizolacji zwana uszczel­nieniem zespolonym lub podpłytkowym. Nazwa wynika z faktu, że sta­nowi ono niejako całość z warstwą użytkową (warstwa użytkowa jest jednocześnie warstwą chroniącą tę izolację przed uszkodzeniem mecha­nicznym). Niewątpliwą zaletą tego rozwiązania jest prostota układu: na płycie konstrukcyjnej wykonuje się warstwę spadkową (jeśli sama pły­ta nie jest wykonana ze spadkiem), układa izolację z elastycznego szla­mu (możliwe jest zastosowanie in­nych materiałów typu specjalne maty kompensująco-uszczelniające – fot. 1a, oraz folie uszczelniające – fot. 1b – te ostatnie są kompozytowym materiałem składającym się z folii z tworzywa sztucznego zespolone­go z włókniną, mocowanym do pod­łoża systemowym klejem) i wykonuje okładzinę ceramiczną (zarówno maty kompensujące, jak i folie uszczelniają­ce cieszą się znacznie mniejszą popu­larnością). Łączna grubość warstw przy okapie jest niewielka – 2 mm szlam, 4-5 mm warstwa kleju i ok. 10 mm płytki. Łącznie kilkanaście mi­limetrów (dla mat kompensacyjnych kilka milimetrów więcej). Przy ścianie trzeba dodać kilka centymetrów na spadek (1,5-2 cm na metr bieżący wysięgu płyty).

To rozwiązanie narzuca jednak kilka ograniczeń. Płytki nie powinny być większe niż 33 x 33 cm, natomiast spoiny nie powinny być węższe niż 7-8 mm (dla małych płytek minimalna szerokość spoin to 5 mm). Niestety nie każdemu użytkownikowi będzie się to podobać.

Fot. 2 Mata drenażowa (fot. Renoplast)

Większe możliwości aranżacji po­wierzchni daje uszczelnienie drena­żowe. Istota tego rozwiązania polega na ułożeniu hydroizolacji na warstwie spadkowej lub płycie konstrukcyjnej wykonanej ze spadkiem. Hydroizolacją mogą być zarówno materiały bezspoinowe (szlam, masa polimerowo-bitumiczna – tzw. masa KMB), jak też rolowe (membrana samoprzy­lepna, papa termozgrzewalna, folie z tworzyw sztucznych). Na hydro- izolacji układa się specjalną warstwę drenującą (matę, płukane kruszywo) oraz warstwę użytkową. Mogą nią być zarówno płyty kamienne czy betono­we, jak również płytki ceramiczne czy wręcz kruszywo kamienne (płukane). Jednak dobór materiału na warstwę użytkową nie może być bezkrytyczny i jest determinowany zarówno przez warstwę drenującą, jak i rozwiąza­nie okapu. Jeżeli warstwą użytkową będą płyty betonowe czy kamienne, to mogą one być ułożone na war­stwie drenującej z płukanego kruszy­wa lub na podkładkach dystansowych. Płytki ceramiczne można układać na kleju na specjalnej macie (fot. 2), stosowanie cementowego jastrychu wodoprzepuszczalnego wymaga dodatkowych dość skomplikowanych zabiegów technicznych i zapasu wy­sokości (grubość takiego jastrychu powinna wynosić 5-7 cm i należy go dylatować tak jak jastrych dociskowy na tarasie). Bezwzględnie konieczne jest stosowanie systemowych profili okapowych z otworami odprowadzają­cymi wodę opadową (fot 3).

Fot. 3 Taras – wariant drenażowy – warstwa użytkowa z płytek układanych na kleju na systemowej macie drena­żowej. Bezwzględnym wymogiem jest stosowanie profili okapowych dostosowanych do systemu hydroizolacyjnego i warstw drenażowej i użytkowej (fot. Renoplast)

Pod warstwę użytkową z dekoracyj­nych płyt betonowych/chodnikowych ułożoną na warstwie płukanego kru­szywa i macie drenującej izolację można wykonać z rolowych mate­riałów bitumicznych, szlamów i mas KMB. Zastosowanie dystansowych podkładek zamiast warstwy kruszy­wa, nawet jeżeli są układane na macie drenującej, może ograniczać zastoso­wanie mas KMB do wykonania izolacji. Jeżeli stosuje się kasetony drewnia­ne, często są one układane bezpo­średnio na hydroizolacji (bez maty drenującej). Kasetony drewniane lub deski tarasowe mogą być układane na macie, jeżeli jest ona przystoso­wana do takiego wariantu. Także to eliminuje z zastosowania masy KMB (oczywiście mogą być stosowane ma­teriały rolowe), co do szlamów dobrze jest zabezpieczyć taką powłokę wodochronną przed uszkodzeniem, np. przez ułożenie w miejscach podparcia pasków papy, ewentualnie gumowych przekładek (nierzadko stanowią kom­plet z kasetonem).

Możliwe jest stosowanie folii (mem­bran z tworzyw sztucznych), których zakłady są łączone przez zgrzewa­nie, sklejanie lub wulkanizowanie (je­śli profil okapowy pozwala na szczel­ne zespolenie z folią i nie występują przeszkody, związane np. z innymi de­talami). Niemieckie wytyczne, doty­czące co prawda izolacji w gruncie, mówią o minimalnej grubości 1,2 mm, polskie zalecenia dla folii (mem­bran) polietylenowych (PE) lub z po­lipropylenu (PP) wymagają grubości nie mniejszej niż 2 mm, dla membran z polichlorku winylu (PVC) – 1 mm. W żadnym przypadku nie wolno stoso­wać folii cienkich, zdarza się, że folie o grubości 0,2-0,4 mm nazywane są foliami izolacyjnymi, co jest nieporo­zumieniem.

Zaletą układu z powierzchniowym od­prowadzeniem wody jest prostota konstrukcji i łatwość wykonania (nie oznacza to, że można w sposób lek­komyślny podchodzić do zagadnień technicznych). Ograniczeniem nato­miast jest praktycznie jeden rodzaj warstwy użytkowej oraz, w przypadku uszkodzenia, trudność w wykonaniu punktowej naprawy.

Układ drenażowy pozwala wprawdzie na większe zróżnicowanie sposo­bu wykończenia powierzchni, jednak w przypadku warstwy użytkowej z płyt betonowych czy kamiennych wymaga znacznie większego zapasu wysokości (większa grubość warstw konstruk­cji, większe obciążenie płyty nośnej). Jego niewątpliwą zaletą jest możli­wość zdjęcia warstwy użytkowej bez uszkodzenia powłoki hydroizolacyjnej, ułatwia to wykonanie naprawy hydro- izolacji w razie przecieków. Wadą jest zdecydowanie większa wrażliwość na tolerancje wymiarowe oraz przy błę­dach w wykonaniu niebezpieczeństwo zamulenia warstwy drenującej. Jeżeli chodzi o mocowanie barierki, to o ile dla układu z powierzchniowym odpro­wadzeniem wody zdecydowanie zale­cane jest mocowanie słupków do boku lub spodu płyty, o tyle dla wariantu drenażowego jest to jedyny dopusz­czalny sposób.

Rys. 3 Układ warstw tarasu nad pomieszczeniem ogrzewanym z powierzchniowym odprowadzeniem wody (rys. autor)

Taras jest elementem bardziej skom­plikowanym niż balkon. Podstawową różnicą jest obecność pomieszcze­nia pod połacią, z czym wiąże się ko­nieczność docieplenia płyty tarasowej oraz zabezpieczenie przed konden­sacją pary wodnej (analiza cieplno- -wilgotnościowa). Dla powierzchnio­wego uszczelnienia w zasadzie układ warstw (rys. 3) jest narzucony przez właściwości stosowanych materiałów oraz zjawiska fizyczne (rozkład tem­peratur i ciśnień pary wodnej).

Sama konstrukcja warstwy użyt­kowej jest podobna do opisywanej wcześniej dla balkonów, różnica pole­ga przede wszystkim na konieczności wykonania termoizolacji. Dla układu tarasu z powierzchniowym uszczel­nieniem, planując zapas wysokości progu drzwiowego, trzeba uwzględnić przede wszystkim grubość warstwy spadkowej, termoizolacji (min. kilka­naście centymetrów) oraz jastrychu dociskowego (min. 5-5,5 cm) i kilka­naście milimetrów na uszczelnienie zespolone i płytki.

Na jastrychu można zastosować tak­że wariant drenażowy; jeżeli jest to okładzina ceramiczna na specjalnej macie drenującej, to niezbędny zapas wysokości w praktyce się nie zmieni lub minimalnie wzrośnie. Próba wy­konania warstwy użytkowej z płytek ułożonych na jastrychu wodoprzepuszczalnym lub z płyt betonowych czy kamiennych na kruszywie/podstawkach dystansowych znacznie zwiększa grubość warstw konstruk­cji. Także warstwa użytkowa w postaci samego żwiru nie może być cieńsza niż 5 cm.

Rys. 4 Układ warstw tarasu nad pomieszczeniem ogrzewanym z drenażowym odprowadzeniem wody, tzw. układ tradycyjny, gdy termoizolacja jest chroniona hydroizolacją (rys. autor)

Z kolei wariant z drenażowym odpro­wadzeniem wody może być wykona­ny zarówno w układzie tradycyjnym (rys. 4), jak i w tzw. układzie odwró­conym, gdzie hydroizolacja jest chro­niona przez termoizolację (rys. 5). Wykonanie układu odwróconego pozwa­la na zmniejszenie grubości warstw. Nie wykonuje się jastrychu dociskowe­go, na grubość ma wpływ: mata dre­nująca (zwykle 1-1,5 cm), termoizolacja – min. kilkanaście centymetrów (ze względu na obecność wody trzeba sto­sować materiały odporne na zawilgo­cenie, np. XPS, poza tym przy oblicza­niu współczynnika przenikania ciepła U należy uwzględnić poprawkę na układ odwrócony), oraz warstwa użytkowa –  np. płyty betonowe/kamienne na war­stwie żwiru lub sama warstwa żwiru –  grubość od 5 cm.

Rys. 5

a) układ warstw tarasu nad pomieszczeniem ogrzewanym z drenażowym odprowadze­niem wody, tzw. układ odwrócony, gdy termoizolacja jest warstwą ochronną dla hydroizolacji (rys. autor)

b) układ warstw tarasu nad pomieszczeniem ogrzewanym z drenażowym odprowadze­niem wody, tzw. układ odwrócony, gdy termoizolacja jest warstwą ochronną dla hydroizolacji (rys. Gutjahr)

1- płyty betonowe/kamienne, 2 – warstwa drenażowa z płukanego kruszywa, 3 – wodoprzepuszczalna spoina (wypełnienie drobnym kruszywem), 4 – mata drenażo­wa, 5 – warstwa rozdzielająca (geowłóknina), 6 – termoizolacja – polistyren ekstrudowany (XPS), 7 – hydroizolacja, 8 – jastrych spadkowy na warstwie sczepnej, 9 – płyta konstrukcyjna

c) układ warstw tarasu nad pomieszczeniem ogrzewanym z drenażowym odprowadze­niem wody, tzw. układ odwrócony, gdy termoizolacja jest warstwą ochronną dla hydroizolacji (rys. Dow)

Oprócz zróżnicowania możliwości wykonania warstwy użytkowej pod­stawową zaletą rozwiązania z drena­żowym odprowadzeniem wody – gdy warstwą użytkową jest płukane kru­szywo kamienne ewentualnie płyty betonowe – jest możliwość uzyskania poziomej powierzchni połaci. Spa­dek połaci powinien wynosić 1,5-2% (1,5-2 cm na metr), za absolutne minimum uznaje się 1%. Przy dużych powierzchniach tarasowych uzyskanie spadku w jedną czy dwie strony może być dość kłopotliwe, a „łamanie” po­wierzchni spadkami ze względów es­tetycznych trudne do zaakceptowa­nia i mało praktyczne. Nie oznacza to jednak, że wariant z powierzch­niowym uszczelnieniem jest gorszy. Nadal jego niewątpliwą zaletą jest re­latywna prostota wykonania i mniej­sza wrażliwość na błędy w tolerancji wymiarowej. Poza tym różnorodność kolorów, odcieni i wzorów płytek po­zwala na bardzo szeroką aranżację kolorystyczną połaci tarasu, łącznie z układaniem płytek we wzory.

Można się spotkać z opinią, że układ z warstwą użytkową z płyt czy kamie­ni jest mniej wrażliwy na uszkodzenia. Nic bardziej mylnego.

Fot. 4, 5 Wariant drenażowy z płytami ułożonymi luzem (fot. autor)

Także w tym przypadku konieczne jest precyzyjne wykonanie detali. Skutki lekceważącego podejścia do reżimu technicznego mogą być równie trudne i kosztowne do usunięcia. I nie zmienni tego fakt, że warstwa użytkowa jest luźno ułożona na hydroizolacji (czyli można ją zdjąć bez uszkadzania po­włoki wodochronnej). Poza tym układ z płytami ułożonymi luzem jest bardziej wrażliwy na ewentualne mankamenty łatwe do zauważenia (fot. 4 i 5). Odprowadzenie wody jest dwupłaszczyznowe: większa część wody wni­ka w warstwę użytkową i poprzez warstwę drenującą po hydroizolacji jest odprowadzana na zewnątrz przez specjalne profile z otworami (fot. 6 i 7), pozostała część wody spływa po powierzchni warstwy użytkowej (w skrajnych przypad­kach cała woda opadowa może być odprowadzana przez warstwę dre­nującą). Bezwzględnym wymogiem jest zatem takie zamocowanie pro­fili, aby hydroizolacja lub możliwe do pojawienia się w trakcie eksploatacji zanieczyszczenia nie zatka­ły otworów odprowadzających wodę. Oznacza to, że rodzaj profilu należy dobrać do rodzaju materiału wodochronnego, ro­dzaju warstwy użytkowej oraz wysokości tych warstw. Dodat­kowo specyfika konstrukcji wy­musza wcześniejsze precyzyjne rozplanowanie układu warstw, z dokładnością do jednego mili­metra.

Fot. 6 Taras – wariant drenażowy – warstwa użytkowa z płyt betono­wych układanych na warstwie płukanego żwiru. Bezwzględnym wymogiem jest stosowanie profili okapowych dostosowanych do systemu hydroizolacyjnego i warstw drenażowej i użytkowej (fot. Renoplast)

Fot. 7 Taras – wariant drenażowy – warstwa użytkowa z płyt betonowych układanych na podstawkach dystansowych. Bezwzględ­nym wymogiem jest stosowanie profili okapowych dostoso­wanych do systemu hydroizolacyjnego i warstw drenażowej i użytkowej (fot. Renoplast)

Układ odwrócony wymaga nieco innego podejścia do problemu. Wybór konkretnego rozwiąza­nia technologiczno-materiałowego nie może być przypadko­wy i pozostawiony wykonawcy. Tego typu konstrukcje wyma­gają przede wszystkim bardzo starannego wykonstruowania i uszczelnienia tzw. trudnych i krytycznych miejsc. Chodzi tu o wpusty oraz detale przy ścia­nach. Ich wykonanie musi być zgodne z zaleceniami produ­centa systemu oraz…. zdrowym rozsądkiem (fot. 8). Hydroizolacja musi tworzyć szczelną wannę, połączoną z systemem odwodnieniowym. System od­prowadzenia wody (grawita­cyjny, ciśnieniowy, rodzaj od­pływów – punktowe, liniowe, średnica rur spustowych, ewentualne stosowanie syste­mów podgrzewanych) musi za­pewniać ciągłe i bezproblemowe odprowadzenie wody. Należy tu zwrócić uwagę, że odprowadze­nie wody musi następować za­równo z powierzchni użytkowej, jak i powierzchni hydroizolacji. Planując odwodnienie, należy starannie przeanalizować miej­sca wbudowania odpływów i za­planować spadki.

mgr inż. Maciej Rokiel

Polskie Stowarzyszenie Mykologów Budownictwa, Atlas Sp. z o.o.

Literatura

1. Außenbelage. Belagkonstruktionen mit Fliesen und Platten außerhalb von Gebauden, ZDB, 2005.

2. Richtlinie fur die Planung und Ausfuhrung von Abdichtung mit kunststoffmodifizierten Bitumendickbeschichtungen [KMB] – erdberuhrte Bauteile. Deut­sche Bauchemie e.V 2010.

3. Richtlinie fur die Planung und Ausfuhrung von Abdichtung erdberuhrter Bauteile mit flexiblen Dichtungsschlammen. Deutsche Bauchemie e.V 2006.

4. Merkblatt Anund Abschlusse im Flachdach mit Flussigkunststoff (FLK). Gebaudehulle Schweiz, Verband Schweizer Gebaudehullen-Unternehmungen, Technische Kommission Flachdach, Uzwil, 2012.

5. Merkblatt 3D – Details bituminoser Flachdachsysteme. Ge­baudehulle Schweiz, Verband Schweizer Gebaudehullen-Unter- nehmungen, Technische Kommis­sion Flachdach, Uzwil, 2008.

6. Merkblatt Abdichtungsanschlusse an Tur und Fensterelementen. Gebaudehulle Schweiz, Verband Schweizer Gebaudehullen-Unternehmungen, Technische Kommis­sion Flachdach, Uzwil, 2011.

7. Wytyczne do projektowania i wy­konywania dachów z izolacją wodochronną – wytyczne dachów płaskich, Dafa, 2011.

8. Rozporządzenie Ministra Infra­struktury z dnia 12 marca 2002 r w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz. 690 z późn. zm.).

9. PN-EN ISO 6946:2008 Kompo­nenty budowlane i elementy bu­dynku – Opór cieplny i współczyn­nik przenikania ciepła – Metoda obliczania.

10. PN-EN ISO 13788:2003 Cieplno-wilgotnościowe właściwości komponentów budowlanych i elementów budynku – Tempera­tura powierzchni wewnętrznej dla uniknięcia krytycznej wilgot­ności powierzchni i kondensacji międzywarstwowej – Metody obliczania.

11. Specyfikacje techniczne wykona­nia i odbioru robót budowlanych. Okładziny ceramiczne i hydroizolacje zespolone tarasów nad pomieszczeniami ogrzewanymi, Promocja 2011.

12. Specyfikacje techniczne wykona­nia i odbioru robót budowlanych. Warstwy użytkowe – okładzi­ny i hydroizolacja tarasów nad pomieszczeniami ogrzewanymi z drenażowym odprowadzeniem wody, Promocja 2011.

13. Dachbegrunungsrichtlinie. Richtlinien fur die Planung, Ausfuh­rung und Pflege von Dachbegrunungen. Forschungsanstalt Landschaftsentwicklung Landschaftsbau e.V (FLL), 2002.

14. M. Rokiel, ABC tarasów i balko­nów, Poradnik eksperta, Grupa MEDIUM, 2015.

15. M. Rokiel, Poradnik, Hydroizolacje w budownictwie. Wybrane zagadnienia w praktyce, wyd. II, Dom Wydawniczy MEDIUM, 2009.

16. M. Rokiel, Tarasy i balkony. Pro­jektowanie i warunki techniczne wykonania i odbioru robót, Dom Wydawniczy MEDIUM, 2011.

17. Materiały firm: Atlas, Izohan, Renoplast, Gutjahr, Dow.