Odpowiedzialność kierownika budowy za stan rusztowań

Art. 22 Prawa budowlanego nakłada na kierownika budowy obowiązek kierowania budową, zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, oraz koordynowania zadań zapobiegających zagrożeniom bezpieczeństwa i zdrowia. Przepisy te powinny zostać w praktyce zinterpretowane w kontekście ustalenia wzorca należytej staranności wymaganej od kierownika budowy podczas wypełniania przez niego samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie. Należyta staranność oznacza obiektywny wzorzec postępowania, jakiego można wymagać od osoby wykonującej czynności zawodowe.

Fot. stock.adobe / goodluz

W przypadku kierownika budowy uzasadnione jest zwiększone oczekiwanie otoczenia co do jego umiejętności, wiedzy, skrupulatności, rzetelności, zapobiegliwości i zdolności przewidywania. Jednakże przy weryfikowaniu, czy należyta staranność została zachowana, zazwyczaj pojawiają się elementy ocenne oraz subiektywne przeświadczenia – rozbieżne dla kierownika budowy i poszkodowanego. Przekłada się to na rolę ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej inżynierów budownictwa, który w ramach postępowań własnych i ewentualnych postępowań sądowych podejmuje działania w celu weryfikacji odpowiedzialności za powstałą szkodę, a w przypadku niezasadnych roszczeń – obronę przed nimi.
 

Polecamy: Wypadek przy pracy na budowie – możliwe roszczenia wobec inżynierów budownictwa
 

W niniejszym artykule zostanie zaprezentowana, na przykładzie¹, problematyka
odpowiedzialności inżyniera budownictwa za stan rusztowań na budowie. W tej sprawie poszkodowany dowodził winy kierownika budowy, a ubezpieczyciel wskazywał na brak zaniedbań w wykonaniu obowiązków nałożonych przez przepisy prawa.

Przykład: odpowiedzialność kierownika budowy za stan rusztowań. Stan faktyczny.

Powód G.P (dalej: poszkodowany) wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego towarzystwa ubezpieczeń następujących kwot:

1. zadośćuczynienia w wysokości 200 000 zł, wraz z odsetkami;
2. renty w wysokości 600 zł miesięcznie, poczynając od 19 marca 2015 r., płatnej do 10. dnia każdego miesiąca wraz z odsetkami;
3. odszkodowania w wysokości 43 520 zł wraz z odsetkami.

12 września 2013 r. poszkodowany podczas montażu parapetów sięgnął po jeden z nich i jednocześnie oparł się o barierkę rusztowania. Poręcz wypięła się z jednej strony, opadła końcem na dół, a powód spadł z wysokości 3. piętra na beton, w wyniku czego doznał rozległych obrażeń ciała.

Kierownik budowy G.D. dokonał wpisu do dziennika budowy, że 10 września 2013 r. przystąpiono do montażu rusztowania, natomiast 11 września 2013 r. proces montowania został zakończony. 11 września 2013 r. kierownik budowy G.D. dokonał wraz z wykonawcą montażu odbioru technicznego przedmiotowego rusztowania, a w protokole ujawniona została informacja, iż rusztowanie jest kompletne, prawidłowo zamontowane i nadaje się do eksploatacji bez żadnych uwag.

Badający okoliczności oraz przebieg wypadku inspektor pracy stwierdził szereg nieprawidłowości w stanie rusztowania, z którego powód spadł. Przyczyną wypadku była wadliwie zabezpieczona barierka rusztowania. Samo rusztowanie zostało ustawione i zamontowane przez montażystów posiadających uprawnienia w zakresie wykonywania i montażu rusztowań. Rusztowanie miało wymagany certyfikat.

W czasie wypadku kierownik budowy objęty był ochroną ubezpieczeniową z tytułu odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie, z sumą gwarancyjną 50 000 euro. Zgodnie z art. 822 § 4 kodeksu cywilnego poszkodowany w wyniku wypadku przy pracy mógł dochodzić roszczeń bezpośrednio od ubezpieczyciela.
 

Czytaj też: Przyczyny wypadków na rusztowaniach

Odpowiedzialność kierownika budowy. Wyrok sądu I instancji

Wyrokiem z dnia 8 lipca 2016 r. Sąd Okręgowy w Kielcach, I Wydział Cywilny, sygnatura akt: I C 2479/14 zasądził od towarzystwa ubezpieczeniowego na rzecz poszkodowanego następująco:

1. tytułem zadośćuczynienia kwotę 150 000 zł wraz z odsetkami;
2. tytułem odszkodowania kwotę 43 520 zł wraz z odsetkami;
3. rentę: od 1 maja do 31 grudnia 2015 r. w wysokości po 477,46 zł miesięcznie, od 1 stycznia do 29 lutego 2016 r. w wysokości po 546,99 zł miesięcznie, od 1 marca 2016 r. i na przyszłość w wysokości 551,08 zł miesięcznie – płatne do 10 dnia każdego miesiąca, wraz z odsetkami;
4. w pozostałej części powództwo oddalono.

Sąd I instancji, uznając opinie biegłych za wiarygodne, przychylił się do stanowiska, iż kierownik budowy dokonał odbioru montażu rusztowania, dopuszczając się naruszenia przepisu § 108 ust. 4 w zw. z § 110 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych². Rusztowanie nie miało solidnych elementów zabezpieczających pracowników przed upadkiem i nie powinno zostać dopuszczone do użytkowania. Na jednym z końców poręczy nie było zapadki zabezpieczającej i to spowodowało, że nawet przy lekkim oparciu się o tę poręcz doszło do jej wypięcia i opadnięcia jednym końcem w dół. Błąd kierownika budowy sprowadzał się do zaniechania dokładnego sprawdzenia, czy wszystkie elementy są prawidłowo zamontowane. Czynność odbioru rusztowania nie może ograniczać się wyłącznie do spisania protokołu z przeprowadzonej czynności.

Dodatkowo sąd I instancji wskazał, iż zapewnienie bezpiecznych warunków pracy na terenie budowy, co odnosi się także do urządzeń znajdujących się na tym terenie, jest podstawowym obowiązkiem kierownika budowy. Jego odpowiedzialność wynika z treści przepisów art. 22 ust. 1 pkt 3, 3a, 3b w związku z art. 21a ust. 3 ustawy – Prawo budowlane. To na nim spoczywa obowiązek zorganizowania budowy i kierowania budową obiektu w sposób zgodny z przepisami bezpieczeństwa oraz higieny pracy, a także ewentualnego wstrzymania robót w przypadku stwierdzenia możliwości powstania zagrożenia oraz bezzwłocznego zawiadomienia o tym właściwego organu.
 

Sprawdź też: Urządzenia samohamowne – ochronia przed upadkiem z wysokości

Wyrok sądu II instancji

W zakresie wniosków apelacji wskazano, iż towarzystwo ubezpieczeniowe domagało
się oddalenia powództwa w całości, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Apelujący zarzucał sądowi niewzięcie pod uwagę, iż usuwanie tego rodzaju zabezpieczeń – jak zapadki przy rusztowaniu – przez pracowników jest rzeczą nagminną, ocenianą przez pozwanego jako fakt notoryczny. Ten sprzeczny z przepisami bhp proceder miał ułatwić pracę, w szczególności transport towarów do aktualnego miejsca pracy robotników. Nie doszło do wykazania w sposób oczywisty i niebudzący wątpliwości, iż kierownik budowy nie dołożył należytej staranności. W tej sprawie niewyjaśnione pozostały takie okoliczności, jak możliwość usunięcia zapadki i zamontowania w jej miejsce prowizorycznego zabezpieczenia z drutu, ewentualne jej usunięcie przez inne osoby obecne na terenie budowy. Co więcej, mechanizm zapadki mógł zostać naruszony w sposób nieumyślny w trakcie transportu towaru. Wreszcie sąd I instancji nie uwierzył zeznaniom kierownika budowy, iż w czasie sporządzenia protokołu rusztowanie było kompletne oraz prawidłowo zamontowane. Dodatkowo, zdaniem apelującego, nie doszło do wykazania zaistnienia adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy zawinionym działaniem lub zaniechaniem ubezpieczonego, w kontekście jego funkcji kierownika budowy, a szkodą powoda. Żaden z przepisów regulujących proces budowlany ani zasady bhp nie stanowią, aby kierownik budowy miał obowiązek nadzorowania prac każdego pracownika. Ponadto pracownicy odbyli przeszkolenie z zakresu bhp, byli wyposażeni w środki ochrony osobistej, rusztowanie miało stosowne atesty, było zamontowane przez uprawnione osoby i protokolarnie odebrane.

W konsekwencji rozpoznania apelacji Sąd Apelacyjny w Krakowie, I Wydział Cywilny wyrokiem z 23 lutego 2017 r., sygnatura akt: I ACa 1308/16 postanowił jedynie obniżyć kwotę przyznanego odszkodowania:

1. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie I w części zasądzającej odszkodowanie w ten sposób, że kwotę 43 520 zł obniżył do 17 500 zł, kwotę 32 700 zł – do 9400 zł, a kwotę 3600 zł – do 900 zł i oddalił powództwo w części wynikającej z powyższego obniżenia;
2. w pozostałej części apelację oddalił;
3. zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 6660 zł (tytułem kosztów postępowania apelacyjnego).

Zarzuty zmierzające do podważenia poszczególnych ustaleń i wniosków sądu I instancji nie były przekonujące dla sądu II instancji. Zdaniem sądu nie było dostatecznych dowodów do przyjęcia, że zapadka została zdemontowana celowo przez pracowników już po odbiorze rusztowania przez kierownika budowy. Nie zostało też wykazane, by mogło dojść do nieumyślnego jej uszkodzenia w czasie transportu towaru. Ustalenia faktyczne sądu I instancji sąd apelacyjny uznał za własne. Częściowo uzasadniony okazał się jedynie zarzut zmierzający do obniżenia odszkodowania za koszty opieki.

Wypadek na rusztowaniu. Odpowiedzialność ubezpieczyciela

Wysokość sumy gwarancyjnej w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte umową ubezpieczenia OC, wynosi równowartość w złotych 50 000 euro, przy zastosowaniu średniego kursu euro ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski po raz pierwszy w roku kalendarzowym, w którym miał miejsce wypadek. W ramach zaistniałego stanu faktycznego jest to tabela nr 001/A/ NBP/2013 z 2 stycznia 2013 r., według której średni kurs euro wynosił 4,0671 zł. Suma gwarancyjna pozostająca do wypłaty z tego wypadku to 203 355 zł. Na nią złożą się:

• 150 000 zł – kwota zadośćuczynienia,
• 17 500 zł – kwota odszkodowania,
• 3819,68 zł – skumulowana kwota renty od 1 maja do 31 grudnia 2015 r.,
• 1093,98 zł – skumulowana kwota renty od 1 stycznia do 29 lutego 2016 r.,
• 15 981,32 zł – skumulowana kwota renty od 1 marca 2016 r. do lipca 2018 r.

Według stanu na koniec lipca 2018 r. daje to łącznie kwotę 188 394,98 zł.

W listopadzie 2020 r. dojdzie do wyczerpania sumy gwarancyjnej z ubezpieczenia obowiązkowego OC. W konsekwencji powyższego kierownik budowy naraża się poważnie na możliwość skierowania przeciwko niemu roszczeń powoda związanych ze świadczeniem rentowym, które będzie musiał pokrywać już z własnych środków.

Odpowiedzialność kierownika budowy za wypadek na rusztowaniu. Podsumowanie

1. Granice należytej staranności kierownika budowy w wypełnianiu obowiązków mogą być przedmiotem sporu, który musi rozstrzygnąć sąd.
2. Ubezpieczyciel jest zobowiązany do oceny stanu faktycznego w sytuacji zgłoszenia wypadku przy pracy oraz do wypłaty odszkodowania lub obrony przed nieuzasadnionym roszczeniem.
3. Kwoty zasądzanych odszkodowań, zadośćuczynienia i rent mogą opiewać na sumy przekraczające limit z obowiązkowego ubezpieczenia OC.
4. Rozwiązaniem na przyszłość, zabezpieczającym ubezpieczonego przed koniecznością pokrywania z własnych środków kwoty odszkodowań przekraczających sumy gwarancyjne, jest wykupienie dobrowolnego nadwyżkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Ubezpieczenie nadwyżkowe stanowi dodatkowy limit ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej inżyniera budownictwa, przy zachowaniu identycznego zakresu jak w ubezpieczeniu obowiązkowym. Można je wykupić w każdym czasie w jednym z pięciu wariantów za składkę dodatkową, zgodnie z poniższym:

• wariant I – suma gwarancyjna 100 000 euro – składka ubezpieczeniowa 195 zł,
• wariant II – suma gwarancyjna 200 000 euro – składka ubezpieczeniowa 395 zł,
• wariant III – suma gwarancyjna 250 000 euro – składka ubezpieczeniowa 475 zł,
• wariant IV – suma gwarancyjna 300 000 euro – składka ubezpieczeniowa 720 zł,
• wariant V – suma gwarancyjna 400 000 euro – składka ubezpieczeniowa 1150 zł.

¹ Dz.U. 2003 r Nr 47, poz. 401.

² na przykładzie Wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 23 lutego 2017 r., Sygnatura akt: I ACa 1308/16.

Maria Tomaszewska-Pestka – Agencja Wyłączna ERGO Hestia
Anna Sikorska-Nowik – główny specjalista ds. ubezpieczeń, Biuro Ubezpieczeń Korporacyjnych, ERGO Hestia