W poprzednich artykułach poruszałam kwestie odpowiedzialności cywilnej osób wykonujących samodzielne techniczne funkcje w budownictwie oraz zagadnienia związane z obowiązkowym ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej. Bieżący artykuł poświęcę sytuacjom faktycznym, związanym z różnymi formami zatrudniania osób wykonujących samodzielne techniczne funkcje w budownictwie i wynikającym z nich konsekwencjom dla odpowiedzialności cywilnej tych osób.
Najbardziej czytelną sytuacją z punktu widzenia oceny odpowiedzialności cywilnej osoby wykonującej samodzielne techniczne funkcje w budownictwie jest sytuacja, gdy taka osoba jest zatrudniona przez Inwestora na umowę zlecenia lub umowę o dzieło do wykonywania tych funkcji, np. kierowania budową lub zaprojektowania danego obiektu, przedmiotu, budowli. Mamy wtedy do czynienia z określonym katalogiem obowiązków wykonawcy i odpowiadającym im przepisom prawa. Tym samym w przypadku roszczeń stosunkowo najłatwiej ocenić, czy szkoda wynika z zawinionego uchybienia osoby wykonującej te czynności. Osoba poszkodowana takimi czynnościami kieruje roszczenie o naprawienie szkody bezpośrednio do osoby wykonującej samodzielne funkcje techniczne. Może zgłosić także roszczenie bezpośrednio do jego Ubezpieczyciela, nie informując nawet o tym Ubezpieczonego. W przypadku kiedy Ubezpieczony posiada dobrowolne i obowiązkowe ubezpieczenie OC w związku z wykonywaniem samodzielnych technicznych funkcji w budownictwie, wybór zgłoszenia należy jedynie do poszkodowanego – może on zgłosić roszczenie do wszystkich umów ubezpieczenia łącznie lub jednej z nich.
Sytuacja się komplikuje, gdy osoba wykonująca samodzielne techniczne funkcje w budownictwie prowadzi działalność gospodarczą, a jego zlecenia obejmują szerszy zakres zadań i obowiązków niż tylko te, które wynikają z pełnienia samodzielnych funkcji w budownictwie, np. gdy otrzymuje zlecenie na wykonawstwo obiektu pod klucz albo modernizację istniejącego obiektu. W takich przypadkach to umowa zawarta pomiędzy stronami powinna wyznaczać rodzaj prac, zakres niezbędnych czynności, podział odpowiedzialności. Jednakże w praktyce zdarza się często, że umowy nie mają nawet formy pisemnej, a jeżeli ją mają, to ich treść jest ogólna i mało precyzyjna. Naturalnym wydaje się pytanie, czy szkody wynikłe w związku z realizacją budowy, modernizacji na podstawie tak zawartej umowy mogą być zgłoszone do Ubezpieczyciela obowiązkowego ubezpieczenia OC osoby wykonującej samodzielne techniczne funkcje w budownictwie. Należy na to pytanie odpowiedzieć twierdząco – takie roszczenia mogą i powinny zostać zgłoszone Ubezpieczycielowi. Może dokonać tego poszkodowany albo sam Ubezpieczony. Należy jednak podkreślić, że obowiązkowe ubezpieczenie obejmuje jedynie odpowiedzialność za szkody wynikłe z wykonywania samodzielnych technicznych funkcji w budownictwie. Tym samym poza zakresem obowiązkowego ubezpieczenia pozostaną szkody wynikłe z innych czynności niż działalności związanej z koniecznością fachowej oceny zjawisk technicznych lub samodzielnego rozwiązania zagadnień architektonicznych i technicznych oraz techniczno-organizacyjnych, a w szczególności działalności obejmującej:
1. projektowanie, sprawdzanie projektów architektoniczno-budowlanych i sprawowanie nadzoru autorskiego;
2. kierowanie budową lub innymi robotami budowlanymi;
3. kierowanie wytwarzaniem konstrukcyjnych elementów budowlanych oraz nadzór i kontrolę techniczną wytwarzania tych elementów;
4. wykonywanie nadzoru inwestorskiego;
5. sprawowanie kontroli technicznej utrzymania obiektów budowlanych;
6. rzeczoznawstwo budowlane.
W tym momencie można zadać sobie pytanie, czy istnieją w opisywanej sytuacji jakieś szkody, które nie będą objęte zakresem obowiązkowego ubezpieczenia OC wykonawcy tej umowy? Należy odpowiedzieć na to twierdząco. Do takich szkód należą, m.in.:
a) szkody wyrządzone przez inne osoby, którym wykonawca umowy zlecił samodzielne wykonanie projektu lub kierowanie budową;
b) szkody wynikłe z wadliwego wykonawstwa, gdy nie można się dopatrzeć uchybień w czynnościach projektowych, kierowania budową lub sprawowaniu nadzoru;
c) szkody wynikłe z czynności faktycznych, np. prowadzenia biura, ustalania harmonogramu prac, koordynacji prac zespołu.
Co zatem stanie się z roszczeniami, które nie mogą być zaspokojone z obowiązkowego ubezpieczenia OC? Takie roszczenia mogą być objęte dobrowolnymi ubezpieczeniami – odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania zawodu projektanta lub architekta albo odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Ubezpieczenia te obejmują swoim zakresem szkody wynikłe z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, także w sytuacji gdy ubezpieczony powierzył wykonanie prac innej osobie. Oczywiście to zakres zawartej umowy dobrowolnego ubezpieczenia OC będzie w dalszej kolejności przesądzał o istnieniu ochrony ubezpieczeniowej i możliwości wypłaty odszkodowania.
W dalszych rozważaniach można odwrócić powyżej opisaną sytuację i rozpatrzeć przypadek, gdy osoba wykonująca samodzielne funkcje w budownictwie przyjmuje zlecenie nie od Inwestora, ale od wykonawcy i występuje w roli podwykonawcy. W pierwszej kolejności należy podkreślić, że bez znaczenia dla jej odpowiedzialności jest fakt, że umowę na realizację inwestycji zawarł inny podmiot. Osoba wykonująca samodzielne techniczne funkcje w budownictwie ponosi odpowiedzialność za uchybienia w zawodowych czynnościach osobiście i nie może uniknąć tej odpowiedzialności poprzez wskazanie, że jest jedynie podwykonawcą, a odpowiedzialność za szkody ponosi ten, kto zlecił jej wykonanie prac. W praktyce zlecenie czynności kilku osobom wykonującym samodzielne techniczne funkcje w budownictwie skutkuje solidarną odpowiedzialnością za szkodę tych osób oraz podmiotu, który zlecił wykonanie pracy. Solidarna odpowiedzialność ma ten walor dla poszkodowanego, że może się on zwrócić do dowolnie wybranej osoby odpowiedzialnej za szkodę o wynagrodzenie całej szkody lub żądać jej naprawienia w częściach od kilku z nich. Również Ubezpieczyciel będzie postępował za sytuacją prawną Ubezpieczonych, oczywiście w granicach zawartej umowy ubezpieczenia OC. Może doprowadzić to do sytuacji odpowiedzialności solidarnej kilku Ubezpieczycieli – z umowy ubezpieczenia obowiązkowego i dobrowolnego. Każdy z nich będzie zobowiązany tak jak Ubezpieczony, z zastrzeżeniem zakresu umowy ubezpieczenia.
Jedyny wyjątek od osobistej i pełnej odpowiedzialności osób wykonujących samodzielne techniczne funkcje w budownictwie stanowi sytuacja, gdy taka osoba jest pracownikiem w rozumieniu Kodeksu Pracy i wykonuje samodzielne techniczne funkcje w budownictwie w ramach obowiązków pracowniczych. Zgodnie z zasadą z art. 120 Kodeksu Pracy, w razie wyrządzenia przez pracownika, przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych, szkody osobie trzeciej, zobowiązany do naprawienia szkody jest wyłącznie pracodawca. To oznacza, że poszkodowany nie może kierować roszczenia bezpośrednio do pracownika, chociaż ten wykonuje samodzielne techniczne funkcje w budownictwie. Roszczenie może zostać skierowane jedynie do pracodawcy lub jego Ubezpieczyciela. W opisywanej sytuacji jedynie dobrowolne ubezpieczenie OC podmiotu zatrudniającego osobę wykonującą samodzielne techniczne funkcje w budownictwie będzie miało zastosowanie, z zastrzeżeniem obowiązującego zakresu umowy ubezpieczenia. Warto też dodać, że standardem na rynku jest, że Ubezpieczyciele w dobrowolnych ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej nie mają prawa regresu do pracowników Ubezpieczonego. Jeżeli jednak pracodawca nie zawarł umowy dobrowolnego ubezpieczenia OC albo roszczenie nie może być nią pokryte w całości lub części, wtedy musi naprawić szkodę z majątku własnego, zachowując do pracownika roszczenie regresowe do wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia. W takim przypadku roszczenie będzie mogło być skierowane przez pracodawcę do Ubezpieczyciela obowiązkowego ubezpieczenia OC pracownika.
Podsumowując powyższe rozważania, należy podkreślić w ogólny sposób, że tryb zatrudniania osoby wykonującej samodzielne techniczne funkcje w budownictwie, zakres czynności przyjętych przez nią do realizacji będzie przesądzać o jej odpowiedzialności za powstałą szkodę oraz o tym, czy naprawienie szkody będzie mogło nastąpić z obowiązkowego ubezpieczenia jej odpowiedzialności cywilnej.
Maria Tomaszewska-Pestka
Biuro Ubezpieczeń Odpowiedzialności Cywilnej STU Ergo Hestia SA
