Normalizacja w procesie projektowania w budownictwie

Polska jest członkiem Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego (CEN) od kilkudziesięciu lat. Reprezentantem naszego państwa jest Polski Komitet Normalizacyjny (PKN). Z chwilą wejścia do Unii Europejskiej nasz kraj zmienił status z obserwatora na pełnoprawnego członka.

Polski Komitet Normalizacyjny jest jednostką czuwającą nad procesem normalizacji. Został powołany w 1924 r. Nie jest organem administracji rządowej, ale podmiotem prawa publicznego. Działa z mocy ustawy o normalizacji z 12 września 2002 r.

W ramach PKN działają rady sektorowe, w tym również Rada Sektorowa Budownictwa. Sektor budowlany jest reprezentowany przez 35 komitetów technicznych (KT), które w nieformalny sposób można podzielić na dwie grupy: projektowe i wyrobowe.

Fot. stock.adobe / makibestphoto

Następujące projektowe komitety techniczne odpowiadają za Eurokody:

• KT 102 – Podstawy Projektowania Konstrukcji Budowlanych
• KT 128 – Projektowanie i Wykonawstwo Konstrukcji Metalowych i Zespolonych
• KT 180 – Bezpieczeństwo Pożarowe Obiektów
• KT 195 – Prefabrykaty z Betonu
• KT 199 – Nawodnienia, Odwodnienia i Budownictwo Hydrotechniczne
• KT 213 – Projektowanie i Wykonawstwo Konstrukcji z Betonu
• KT 215 – Projektowanie i Wykonawstwo Konstrukcji z Drewna i z Materiałów Drewnopochodnych
• KT 233 – Konstrukcje Murowane
• KT 251 – Obiekty Mostowe
• KT 252 – Projektowanie Konstrukcji Murowych
• KT 254 – Geotechnika
• KT 325 – Projektowanie Konstrukcji i Elementów Budowlanych ze Szkła
• KT 329 – Konstrukcje i Materiały z Kompozytów Polimerowych

Taka struktura komitetów technicznych odpowiada w dużej mierze strukturze Komitetu CEN/TC 250 – Structural Eurocodes, jednego z około 450 komitetów Europejskiej Organizacji ds. Normalizacji (CEN). W jego skład wchodzi 11 podkomitetów (SC), pięć grup roboczych (WG) oraz dwie grupy „poziome” (HG). Poniżej podano ich wykaz:

• SC1 – Action on Structures
• SC2 – Design of concrete structures
• SC3 – Design of steel structures
• SC4 – Design of composite steel and concrete structures
• SC5 – Design of timber structures
• SC6 – Design of masonery structures
• SC7 – Geotechnical design
• SC8 – Design of structures of earthquake resistance
• SC9 – Design of aluminium structures
• SC10 – Basis of Structural Design
• SC11 – Design of glass structures
• WG1 – Policy, procedures and links with other standards
• WG2 – Assessment and retrofitting of existing structures
• WG4 – Fibre reinforced polymer structures
• WG5 – Membrane structures
• WG6 – Robustness
• HG-Bridges
• HG-Fire

W ramach Komitetu CEN/TC 250 działają jeszcze tzw. ad hoc groups, które pracują w zakresie:

• koordynacji zapisów między normami wyrobowymi i projektowymi,
• zmęczenia,
• wież, masztów i kominów,
• silosów i zbiorników,
• konstrukcji suwnic i dźwigów,
• metod numerycznych.

Ponadto w poszczególnych podkomitetach (SC) tworzone są working groups, Target groups oraz ad hoc groups. Jest ich w sumie kilkadziesiąt.

W pracach CEN/TC 250 uczestniczy 35 krajów oraz kilka krajów obserwatorów. W roku 2015 decyzją Komisji Europejskiej rozpoczął się proces opracowywania II edycji Europejskich Norm Projektowania (Eurokodów). Jego celem jest modyfikacja i harmonizacja norm projektowania, wykonywania i badań konstrukcji budowlanych, a także niektórych norm wyrobów budowlanych.

W ramach I edycji opracowano 58 norm (EN), a do nich stworzono 42 polskie załączniki krajowe. We wszystkich krajach uczestniczących w pracach nad Eurokodami opracowano 1311 załączników krajowych. W II edycji będzie ok. 65 norm i niewiadoma do tej pory liczba załączników krajowych.

Szczegółowe cele opracowywania II edycji Eurokodów to:

• uproszczenie norm (opracowanie metod łatwych do stosowania przez wszystkich uczestników inwestycyjnego procesu budowlanego);
• doprecyzowanie dotychczas stosowanych norm, w tym usunięcie rozwiązań dyskusyjnych i alternatywnych itd.;
• harmonizacja norm – w ramach tej akcji planowane jest zlikwidowanie możliwie jak największej liczby załączników krajowych (NA), z wyłączeniem klimatycznych, geotechnicznych i sejsmicznych;
• ujednolicenie formy redakcyjnej;
• opracowanie jednoznacznych zasad przygotowania tłumaczeń z języka angielskiego na języki narodowe.

Aktualny stan zaawansowania prac przedstawiono w tablicy 1.

Przyjęto, że datą udostępnienia tj. datą, od której tekst ostateczny zatwierdzonej publikacji CEN w oficjalnych wersjach językowych (angielski, francuski i niemiecki) jest rozprowadzany przez Centrum Zarządzania CEN do Narodowych Organizacji Normalizacji jest 30 marca 2026 r. Ostateczną datą, do której należy wprowadzić Eurokody (II edycję) na szczeblu krajowym poprzez opublikowanie identycznej normy krajowej lub przez uznanie normy wydanej, w którymś z języków oficjalnych jest 30 września 2027 roku. Natomiast ostateczna data, do której należy wycofać normy krajowe sprzeczne z Eurokodami (II Edycją) to 30 marca 2028 roku.

Prace merytoryczne nad II edycją Eurokodów podzielone zostały na cztery fazy. Działania te nadzoruje i koordynuje Komitet CEN/TC 250 (w tej kadencji mieści się w Brytyjskim Komitecie Normalizacyjnym – BSI), a stronę organizacyjną i finansową zapewnia Holenderski Komitet Normalizacyjny (NEN).

Czytaj też:

• Polskie Normy po angielsku – ułatwienie czy utrudnienie budowlanego procesu inwestycyjnego
• Eurokod 7 – nowa generacja. Zmiany w projektowaniu konstrukcji geotechnicznych
• Eurokody i normy branżowe. Łączenie norm a dowolność stosowania
• Obciążenie śniegiem wg Eurokodu 1. Norma PN-EN 1991-1-3
• Jeszcze raz o Polskich Normach po angielsku

Do tej pory dobiegły końca prace przewidziane w fazie I prowadzone przez 25 project teams i w zasadzie zakończyły się prace w ramach fazy II prowadzone przez 22 project teams. Obecnie trwają prace w ramach fazy III (10 project teams) i fazy IV (8 project teams).

Opracowane przez project teams i zaakceptowane przez CEN/TC 250 prenormy są udostępniane przez narodowe organizacje normalizacyjne wszystkim zainteresowanym w trybie tzw. ankiety powszechnej w celu uzyskania opinii o nich i ewentualnego zgłoszenia uwag. W przypadku Polski PKN przekazuje do zaopiniowania je odpowiednim komitetom technicznym.

Do tej pory procedura ta została zastosowana w celu zaopiniowania treści następujących norm:

• EN 1996-1-1 – Projektowanie konstrukcji murowych,
• EN 1993-1-1 – Projektowanie konstrukcji stalowych,
• EN 1990 – Część 1: Podstawy projektowania konstrukcji.

Niebawem zostanie przeprowadzona ankieta powszechna w odniesieniu do następnych kilku części EN 1993, EN 1999 oraz EN 1991.

Postęp prac w Komitecie CEN/TC 250 powinien wymusić wykonanie w Polsce działań obejmujących:

• przetłumaczenie norm II edycji,
• ocenę przydatności obecnie funkcjonujących załączników krajowych,
• ewentualne opracowanie załączników krajowych do norm powstałych w ramach II edycji,
• przetłumaczenie na język angielski załączników krajowych do norm powstałych w ramach II edycji.

W trakcie opracowywania II edycji Eurokodów pojawił się problem rozdzielenia treści norm między dotyczące projektowania, wykonania i badań. Prace w tym zakresie są prowadzone we współpracy z innymi komitetami CEN/TC.

Podczas dotychczasowych prac podjęto kilka kluczowych decyzji. Ustalono między innymi, że określanie wartości współczynników bezpieczeństwa budynków i budowli inżynierskich pozostanie w kompetencji państw członkowskich. Postanowiono, że zdefiniowanie wymogów dotyczących spełnienia stanów granicznych użytkowalności będzie w kompetencji narodowych organizacji normalizacyjnych.

Planowane jest wprowadzenie trzeciego stanu granicznego – stanu granicznego trwałości (SGT), co oznacza praktyczne zaakceptowanie funkcjonowania od pewnego czasu stanu granicznego zmęczenia (SGZ).

Innym bardzo ważnym i wpływającym na przebieg prac nad II edycją Eurokodów zagadnieniem jest konieczność uwzględnienia zmian klimatycznych. Prace na ten temat zaowocowały już propozycjami zmian i uzupełnień w istniejących do tej pory normach klimatycznych oraz opracowaniem całkowicie nowych norm dotyczących obciążenia oblodzeniem, a także oddziaływania fal i prądów morskich.

Trwają prace nad następującymi zagadnieniami, które uzyskają najpierw status Technical Specification, a po pewnym czasie status norm:

• Ocena stanu i rehabilitacja istniejących konstrukcji.
• Projektowanie konstrukcji z kompozytów polimerowych.
• Projektowanie konstrukcji powłokowych.
• Projektowanie konstrukcji na trwałość.
• Projektowanie konstrukcji ze szkła.

Opracowane zostaną nowe normy w zakresie:

• Projektowania stalowych pomostów ortotropowych ze względu na zmęczenie.
• Zastosowania metod numerycznych do projektowania konstrukcji stalowych.
• Projektowania tuneli.

Dotychczasowy udział przedstawicieli Polski w pracach Komitetu CEN/TC 250 i jego podkomitetów oraz grup roboczych jest niewielki. Zaledwie kilkanaście osób bierze udział w pracach nad treścią norm i w opiniowaniu, i to tylko w kilku zakresach.

Prace nad wersją II edycji Eurokodów uwidoczniły słabość obecnego systemu normalizacji w Polsce. Podstawowym powodem takiego stanu jest brak zainteresowania ze strony państwa i idący za tym daleko niewystarczający dopływ środków finansowych zarówno na działalność organizacyjną, jak i prowadzenie badań, które w efekcie końcowym znalazłyby odzwierciedlenie w zapisach normowych. Państwo praktycznie wycofało się z finansowania tej strefy życia gospodarczego, przerzucając odpowiedzialność na zainteresowane środowiska. Niestety, biura projektowe lub wykonawcy, a także wielu producentów wyrobów budowlanych nie są w stanie lub nie mają ochoty ponosić takich wydatków. W końcowym efekcie nadal stosowane są normy z końca XX w., co siłą rzeczy oznacza konserwowanie zapóźnienia technologicznego tak ważnego dla gospodarki sektora, jakim jest budownictwo.

Brak finansowania merytorycznych prac normalizacyjnych skutkuje niewielkim zainteresowaniem uczelni, biur projektowych, wykonawców i producentów wyrobów budowlanych uczestnictwem w procesie normalizacji i w rezultacie:

• aktywność większości projektowych komitetów technicznych PKN jest niewielka,
• jest mało inicjatyw normalizacyjnych w Polsce,
• obserwuje się małe zainteresowanie firm budowlanych pracami normalizacyjnymi,
• jest małe zainteresowanie kadry naukowej pracami prowadzącymi do nowych rozwiązań (tworzenie podstaw naukowych norm), które znalazłyby zastosowanie w załącznikach krajowych do Eurokodów.

Osobnym zagadnieniem jest dobór członków komitetów technicznych. Zbyt często delegowane są do nich osoby niekompetentne lub po prostu niezainteresowane taką działalnością.

Z kolei brak aktywności państwa w zakresie normalizacji przejawia się w:

• nienadążaniu za zmianami w normach (Eurokodach) aktów prawnych wyższego rzędu (rozporządzenia ministra(-ów) odpowiedzialnych za sprawy budownictwa i infrastruktury);
• braku zakazu stosowania norm wycofanych, mimo że istnieją nowsze;
• braku aktywności w obszarze definiowania norm określających wartości obciążeń, co niesie ze sobą nie tylko negatywne skutki o charakterze technicznym, ale również ekonomicznym.

W celu uregulowania tych spraw konieczne jest:

• nawiązanie stałej współpracy między Ministerstwem Infrastruktury, ministerstwem o ciągle zmieniającej się nazwie, które jest odpowiedzialne za budownictwo, Ministerstwem Edukacji, Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Polskim Komitetem Normalizacyjnym;
• umożliwienie Polskiemu Komitetowi Normalizacyjnemu finansowania prac merytorycznych nad normami, np. oceny przydatności załączników krajowych do Eurokodów.

Należy podkreślić, że postulowane przez wiele osób i środowisk zlikwidowanie zasady dobrowolności stosowania norm, szczególnie w procesie projektowania konstrukcji budowlanych, jest niemożliwe. Jednym z warunków przystąpienia do UE i co za tym idzie do CEN, była zgoda Polski na ten wymóg.

Reasumując, jeśli państwo polskie nie rozpocznie aktywnej polityki w zakresie normalizacji, to Polskie Normy nie będą miały statusu wiarygodnego i merytorycznie docenianego dokumentu. Wręcz przeciwnie, będą a właściwie już są hamulcem w rozwoju polskiej gospodarki. Polska będzie tylko konsumentem innowacyjności kreowanej w innych państwach europejskich, czyli nie twórcą, lecz odtwórcą.

prof. dr hab. inż. Henryk Zobel Politechnika Warszawska, Wydział Inżynierii Lądowej przewodniczący Rady Sektora Budownictwa i Konstrukcji Budowlanych w Polskim Komitecie Normalizacyjnym

Sprawdź: Produkty budowlane