Jak projektować i jak kontrolować, aby na placach zabaw nie zdarzały się nieszczęśliwe wypadki.
Niestety obecne przepisy Prawa budowlanego są w odniesieniu do placów rekreacyjno-zabawowych zbyt liberalne i mało wymagające w stosunku do ich właścicieli lub zarządców. Wprawdzie wyposażenie tych placów zostało zakwalifikowane do obiektów budowlanych jako obiekty małej architektury, jednak są one zwolnione z obowiązku poddawania ich co najmniej raz w roku kontrolom okresowym oraz do zakładania i prowadzenia dla nich książki obiektu budowlanego.
Właściciele lub zarządcy tych obiektów małej architektury są jedynie zobowiązani do poddawania ich co pięć lat kontroli okresowej, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego i przydatności do użytkowania oraz estetyki danego obiektu i jego otoczenia.
Ponadto budowa obiektów małej architektury na placach rekreacyjno-zabawowych leżących na działkach budynków jednorodzinnych i innych terenach, które nie mają statusu publicznego, nie wymaga uzyskania przez ich inwestora ani pozwolenia na budowę, ani też dokonania zgłoszenia organowi administracji architektoniczno-budowlanej.
Fot. 1. Plac zabaw dla dzieci z drewnianymi drabinkami i domkiem na tle kortu tenisowego przy osiedlu mieszkaniowym w Poznaniu (fot. autora)
Poza takimi niewielkimi obiektami małej architektury służącymi rekreacji codziennej, jak piaskownice, huśtawki, drabinki, bujaki, karuzele, zjeżdżalnie, minigolfy itp., które w przypadku gdy użytkowane są w miejscach niepublicznych, nie podlegają żadnej reglamentacji prawnoadministracyjnej, mogą na terenach rekreacyjno-zabawowych znajdować się również inne większe obiekty budowlane wymagające dopełnienia obowiązku zgłoszenia zamiaru ich budowy właściwemu organowi administracji architektoniczno-budowlanej. Należą do nich takie obiekty, jak: altany, wiaty ogrodowe i przydomowe oranżerie (ogrody zimowe) o powierzchni zabudowy do 25 m2, przydomowe baseny i oczka wodne o powierzchni do 30 m2 oraz służące do rekreacji boiska, korty tenisowe i bieżnie, a także utwardzone powierzchnie gruntu, ogrodzenia o wysokości powyżej 2,2 m, tablice i urządzenia reklamowe niezwiązane trwale z gruntem.
W związku jednak z pojawiającymi się coraz częściej wypadkami szczególnie wśród małych dzieci, które w zdecydowanej większości są użytkownikami placów zabaw, Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego w celu zwiększenia bezpieczeństwa ich użytkowania już ponad dwa lata temu zaapelował w wydanym wówczas własnym komunikacie prasowym o dokonanie sprawdzenia obiektów małej architektury, przy okazji przeprowadzania corocznych obowiązkowych kontroli stanu technicznego budynków, których otoczenie stanowią place wyposażone w powyższe obiekty, oraz zalecił przestrzeganie Polskich Norm dotyczących tych placów i związanych z nimi urządzeń (PN-EN 1176:2008 i PN-EN 1177:2008), mimo że ich stosowanie nie jest obowiązkowe.
Nieprawidłowości występujące na placach zabaw
W wyniku kontroli publicznych placów zabaw przeprowadzonych przez organy nadzoru budowlanego stwierdzono, że najczęściej występują na nich następujące nieprawidłowości:
– zły stan nawierzchni placów (lokalne wgłębienia i pęknięcia, wystające korzenie i elementy po zdemontowanych urządzeniach itp.);
– zastosowanie niewłaściwych nawierzchni i ich grubości w minimalnej strefie upadku;
– uszkodzone ogrodzenie lub jego brak, co utrudnia utrzymanie czystości i pilnowanie szczególnie małych dzieci przed ich niekontrolowanym wybieganiem poza plac;
– zbyt mała odległość między urządzeniami oraz ławkami i ogrodzeniem;
– zbyt płytkie zagłębienie fundamentów pod urządzeniami;
– zbyt mała wielkość powierzchni strefy upadku pod urządzeniem o wysokości ponad 1 m;
– niewystarczająca stabilność urządzeń spowodowana m.in. niedokręceniem lub poluzowaniem się śrub kotwiących albo błędami w wykonaniu fundamentów;
– ostre krawędzie, zadziory i gwoździe wystające z drewnianych lub stalowych urządzeń;
– brak zabezpieczeń śrub i innych łączników scalających elementy urządzeń;
– nieprawidłowe odległości między szczeblinami w drabinkach lub ich brak;
– zaniżona wytrzymałość osłon, balustrad i szczeblin drabin;
– skorodowane łańcuchy siedzisk huśtawek oraz inne elementy stalowe urządzeń;
– spróchniałe lub przegniłe elementy drewniane z powodu braku bieżącej konserwacji;
– braki w uszkodzonych siedziskach na ławkach, karuzelach i na cokołach piaskownic;
– zbyt twarde siedziska huśtawek z ostrymi krawędziami wiszące na sztywnych prętach;
– brak elementów hamujących ruch huśtawki wagowej tzw. ważki, np. w postaci opon częściowo zakopanych w ziemi;
– brak pełnych barierek na urządzeniach dostępnych dla dzieci młodszych niż trzy lata;
– otwory konstrukcyjne urządzeń stwarzające niebezpieczeństwo zakleszczeń części ciała (nie wolno stosować otworów o wymiarach od 8 mm do 25 mm oraz od 89 mm do 230 mm);
– brak właściwej pielęgnacji drzew (nieusuwanie gałęzi uschniętych i zbyt nisko rosnących);
– nieusuwanie na bieżąco śmieci i zanieczyszczeń odzwierzęcych zagrażających zdrowiu.
Fot. 2. Małe boisko do piłki nożnej ulicznej (fot. autora)
Kontrole wykazały także, że na publicznych placach zabaw nie zawsze umieszczano w widocznym miejscu regulamin placu zabaw określający zasady korzystania ze znajdujących się na nim urządzeń i obiektów oraz zawierający dane identyfikujące zarządcę i numery telefonów alarmowych, np. do pogotowia ratunkowego i policji.
Ponadto stwierdzono, że montowane są na placach zabaw również takie urządzenia, które nie posiadają odpowiednich certyfikatów zgodności z normami wydawanych przez akredytowaną jednostkę certyfikacyjną oraz deklaracji zgodności wystawianej przez producenta i raportu kontrolnego wydanego przez akredytowane laboratorium.
W wielu przypadkach kontrolowane urządzenia związane z placami zabaw nie posiadały tabliczek znamionowych informujących o producencie, dacie produkcji oraz numerze seryjnym i normie, zgodnie z którą zostały wykonane.
Jednak praktyka wykazuje, że samo posiadanie certyfikatów i deklaracji zgodności ze specyfikacją techniczną, w tym normami, nie daje pełnej gwarancji, iż zamontowane na placach urządzenia rekreacyjno-zabawowe, których te dokumenty dotyczą, są wyprodukowane zgodnie z postanowieniami odpowiednich norm. Niekiedy zdarza się, że w certyfikowanym urządzeniu występuje poważne uchybienie rzutujące w znaczącym stopniu na bezpieczeństwo użytkowania. Producenci bowiem w pogoni za efektywnością gospodarczą nie zawsze przestrzegają wymogów norm oraz jakości i bezpiecznego produktu. Dlatego też przed oddaniem placu zabaw do odbioru wskazane jest, aby poddać urządzenia kontroli, którą powinien przeprowadzić specjalista ds. bezpieczeństwa placów zabaw lub akredytowana jednostka inspekcyjna.
Obowiązki właścicieli i zarządców placów rekreacyjno-zabawowych
W świetle przepisów Prawa budowlanego odpowiedzialność za utrzymywanie obiektów budowlanych, w tym obiektów małej architektury, w należytym stanie technicznym i estetycznym w sposób niedopuszczający do nadmiernego pogorszenia ich właściwości użytkowych i sprawności technicznej ponosi ich właściciel lub zarządca, który ma obowiązek poddawać powyższe obiekty kontroli okresowej przynajmniej raz na pięć lat.
Kontrolą okresową powinno się również objąć w razie potrzeby badanie instalacji elektrycznej i piorunochronnej w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów. Może to dotyczyć instalacji oświetleniowej i nagłaśniającej zainstalowanej na placu rekreacyjno-zabawowym. Kontrole okresowe w zakresie sprawdzenia stanu technicznego i estetycznego oraz przydatności do użytkowania placu zabaw i rekreacyjnego mogą przeprowadzać osoby posiadające uprawnienia budowlane w specjalności konstrukcyjno-budowlanej, a w zakresie branży elektrycznej – osoby posiadające kwalifikacje wymagane przy wykonywaniu dozoru nad eksploatacją urządzeń oraz sieci energetycznych.
Właściciel, zarządca lub użytkownik placu zabaw, na którym spoczywają obowiązki w zakresie napraw wynikające z umów, są zobowiązani w czasie lub bezpośrednio po przeprowadzonej 5-letniej kontroli okresowej usunąć stwierdzone uszkodzenia i braki, które mogłyby spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia bądź środowiska. Wykonanie powyższego obowiązku powinno być protokolarnie potwierdzone przez osobę przeprowadzającą w tym celu kontrolę. Taki protokół, potwierdzający usunięcie wszystkich stwarzających zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi oraz mienia nieprawidłowości stwierdzonych w trakcie obowiązkowej 5-letniej kontroli okresowej placu zabaw, powinien zostać bezzwłocznie przesłany przez osobę dokonującą tej kontroli do właściwego organu nadzoru budowlanego.
Za niewywiązywanie się z powyższych obowiązków grożą sankcje karne w postaci grzywny, a nawet kara ograniczenia wolności albo pozbawienie wolności do roku.
Organy nadzoru budowlanego w przypadkach stwierdzenia nieodpowiedniego stanu technicznego obiektów i urządzeń placów zabaw, w stopniu mogącym spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi oraz bezpieczeństwa mienia bądź środowiska, mogą wydać nakaz bezzwłocznego przeprowadzenia kontroli okresowej lub wręcz zabronić użytkowania placu zabaw do czasu usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości.
Dla zwiększenia bezpieczeństwa użytkowania placów zabaw i rekreacyjnych zaleca się założenie i systematyczne prowadzenie książki obiektu budowlanego lub jego uproszczonej wersji, np. w postaci książki placu zabaw dostosowanej do rodzaju i zakresu wyposażenia tych placów.
W takich przypadkach organy nadzoru budowlanego nie mają jednak obowiązku kontrolowania sposobu i prawidłowości prowadzenia przez odpowiednich właścicieli lub zarządców książek dotyczących placów zabaw. Mogą jedynie sprawdzać, czy przeprowadzane są obowiązkowe okresowe kontrole 5-letnie i czy istotne nieprawidłowości zagrażające ludziom i mieniu zostały usunięte.
Wytyczne w zakresie projektowania i wykonywania placów zabaw
Wyposażenie placów zabaw można podzielić na cztery następujące grupy:
– urządzenia i obiekty zabawowe (np. huśtawki wagowe oraz wahadłowe, jednopunktowe i wieloosobowe, karuzele, kołobiegi, zjeżdżalnie otwarte i zamknięte, bujaki na sprężynach);
– urządzenia rekreacyjno-sportowe (np. służące do gry w minigolfa, krykieta, bule, ping-ponga, szachy, koszykówkę, piłkę ręczną, siatkówkę plażową oraz ścieżki zdrowia i urządzenia fitness);
– terenowe elementy małej architektury służące do organizowania zabawy (np. piaskownice, brodziki, górki saneczkowe, ścianki wspinaczkowe, tory i place rowerowe oraz desko-rolkowe);
– wyposażenie uzupełniające place zabaw (np. ogrodzenia, ławki, stoliki, kosze na śmieci, stojaki na rowery, trejaże, pergole, lampy oświetleniowe i nawierzchnie).
Do zgłoszenia budowy publicznych placów zabaw należy dołączyć m.in. projekt zagospodarowania działki lub terenu wykonany przez projektanta posiadającego wymagane uprawnienia budowlane. Przy czym nie jest tu wymagany projekt architektoniczno-budowlany. Wystarczy określić w zgłoszeniu rodzaj, zakres i sposób wykonywania robót budowlanych oraz termin ich rozpoczęcia. W zależności od potrzeb należy do zgłoszenia dołączyć odpowiednie szkice lub rysunki oraz wyniki badań geologiczno-inżynierskich i geotechniczne warunki posadowienia poszczególnych obiektów.
W przypadku natomiast projektowania zespołu budynków wielorodzinnych, objętych jednym pozwoleniem na budowę, należy zaprojektować stosownie do potrzeb użytkowych także place zabaw dla dzieci i miejsca rekrea-
cyjne dostępne dla osób niepełno-sprawnych. Przy czym co najmniej 30% powierzchni przeznaczonej na te place i miejsca rekreacyjne powinno się znajdować na terenie biologicznie czynnym z nawierzchnią ziemną urządzoną w sposób zapewniający naturalną wegetację. Ponadto place zabaw dla dzieci powinny być tak usytuowane, aby zapewnić im nasłonecznienie przez co najmniej cztery godziny, liczone w dniach równonocy, tj. 21 marca i 21 września, w godzinach od 10.00 do 16.00. W przypadku zabudowy śródmiejskiej dopuszcza się nasłonecznienie nie krótsze niż dwie godziny.
Natomiast minimalna odległość placów zabaw i miejsc rekreacyjnych dla niepełnosprawnych od linii rozgraniczających ulicę, od okien pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi i od miejsc gromadzenia odpadów (pojemniki i kontenery, śmietniki) powinna wynosić 10 m.
Odległość wydzielonych miejsc postojowych dla samochodów osobowych od placu zabaw oraz boisk dla dzieci i młodzieży nie powinna być mniejsza niż 7 m w przypadku 4 stanowisk włącznie, 10 m w przypadku od 5 do 60 stanowisk włącznie i 20 m w przypadkach pozostałych. Powyższe wymogi wynikają odpowiednio
z § 40 i § 19 ust. 1 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Ogradzanie placów zabaw nie jest obowiązkowe, szczególnie w sytuacji gdy znajduje się on na terenie zamkniętego osiedla mieszkaniowego z dala od takich zagrożeń, jak miejsca wyprowadzania psów, bliskość dróg, parkingów, boiska sportowego, skarp lub zbiornika wodnego. Niedopuszczalne jest budowanie odrębnych obiektów zabawowych i rekreacyjnych dla dzieci niepełnosprawnych oraz sytuowanie na terenie placu zabaw naturalnych lub sztucznych pagórków o nachyleniu ponad 30 stopni. Przy projektowaniu lub modernizacji placu zabaw należy uwzględnić również wymogi dotyczące stosowania nawierzchni amortyzujących w zależności od zastosowanych urządzeń i obiektów. W niektórych przypadkach dopuszcza się nawierzchnię z niezbyt twardego gruntu rodzimego. Jeżeli jednak grozi dziecku upadek z wysokości przekraczającej 1 m lub z urządzeń typu huśtawka i kolejka linowa, należy zastosować dodatkową nawierzchnię poprawiającą amortyzację upadku w postaci nawierzchni syntetycznych dywanowych i gumowych oraz sypkich z piasku o ziarnistości od 0,2 mm do 2 mm lub żwiru o średnicy ziarna do 8 mm albo kory rozdrobnionej do wielkości 20–80 mm, a także wiórów o wielkości 5–30 mm i rozdrobnionej gumy. Nawierzchnie sypkie powinny mieć w strefie upadku z wysokości ponad 1 m grubość min. 30 cm. Nie należy stosować sypkich nawierzchni pod takimi urządzeniami, jak karuzele, które muszą być trwale, stabilnie i głęboko posadowione poniżej warstwy przemarzania gruntu za pomocą odpowiednio zaprojektowanych fundamentów. Nawierzchnie sypkie są wprawdzie najtańsze, lecz wymagają częstego wyrównywania zagłębień i uzupełniania ubytków (rocznie ok. 10% ubytków), co zwiększa koszty ich utrzymania.
Nawierzchnie gumowe, które są dostępne na rynku w różnych kolorach i formach graficznych, można stosować w formie kafelków lub większych fragmentów wykonywanych na miejscu z drobnych części gumy spojonych żywicą. Nawierzchnię placu zabaw można także zaprojektować z kratek gumowych w postaci sieci z oczkami, z których może wyrastać trawa.
Jednak nawierzchnie amortyzujące można wykonywać tylko w tzw. strefie bezpieczeństwa urządzenia i obiektu, gdyż pozostały teren placu zabaw powinien zostać przeznaczony na zieleń. Wielkość strefy bezpieczeństwa z nawierzchnią amortyzacyjną zależy od wysokości potencjalnego upadku, tj. od maksymalnej wysokości elementów urządzenia liczonej od poziomu nawierzchni. Im wyższe urządzenie, tym ważniejsze staje się zapewnienie bezpieczeństwa w przypadku upadku. Dla urządzeń i obiektów o wysokości do 1,5 m strefa bezpieczeństwa powinna wynosić min. 1,5 m, podobnie jak w przypadku huśtawek i urządzeń kołyszących. Przy czym należy ją mierzyć od miejsca, w którym urządzenie jest maksymalnie wychylone w trakcie jego użytkowania. Strefa bezpieczeństwa dla karuzeli powinna wynosić min. 2 m, licząc od krawędzi tego obiektu. Natomiast dla urządzeń i obiektów placu zabaw o wysokości upadku powyżej 1,5 m wielkość strefy bezpieczeństwa należy obliczać na podstawie wzoru określonego w normie PN-EN 1177.
Przed zaprojektowaniem i zakupem wyposażenia placu zabaw należy więc sprawdzić, jakie są wymogi stosowania nawierzchni w stosunku do planowanych urządzeń i obiektów.
Najważniejszym aspektem projektowania i budowy placu zabaw jest zapewnienie jego bezpiecznego użytkowania. Jedynym obiektywnym dowodem na spełnienie przez urządzenia zabawowe zasad bezpieczeństwa jest posiadanie przez te urządzenia odpowiedniego certyfikatu zgodności z europejskimi i Polskimi Normami, takimi jak PN-EN-1176:2008 i PN-EN-1177:2008. W drugiej normie określona została m.in. metoda badania i obliczania tzw. kryterium urazu głowy zwanego w skrócie HIC (Head Injury Criterion). Jest to wartość, która określa krytyczną wysokość upadku dla różnych rodzajów nawierzchni stosowanych na placach zabaw. Oznacza to w praktyce, że nawierzchnia amortyzująca upadki powinna być umieszczona na całym obszarze upadku, pod każdym urządzeniem do zabaw o wysokości swobodnego upadku powyżej 60 cm.
Badania zgodności wyposażenia placów zabaw z odpowiednimi normami w zakresie niezbędnym do uzyskania przez producentów certyfikatu bezpieczeństwa mogą wykonywać przy współpracy z jednostką certyfikacyjną, (np. Instytutem Badań Technicznych CIBT – CERT) różne specjalistyczne firmy, w tym m.in. Zakład Badań w Przemysłowym Instytucie Maszyn Budowlanych.
mgr inż. Przemysław Grzegorz Barczyński
rzeczoznawca budowlany
okręgowy rzecznik odpowiedzialności zawodowej WOIIB – koordynator
W następnym numerze „IB” ukaże się artykuł: „Zasady bezpiecznej eksploatacji placów zabaw”.
