W budynkach użyteczności publicznej najczęściej stosowane są dźwigi osobowe. Nie są to jednak jedyne urządzenia mogące służyć do transportu pionowego. Na rynku dostępne są również różnego typu podnośniki: pionowe z szybem lub bez, schodowe i inne.
Właściwy dobór tego typu urządzeń będzie decydujący dla zapewnienia odpowiedniego poziomu dostępności budynku dla osób o ograniczonej możliwości poruszania się, czyli m.in. osób z niepełnosprawnością ruchu (w tym poruszających się na wózku, przy pomocy kul, lasek itp.), osób starszych, rodziców z wózkami dziecięcymi czy osób z ciężkim bagażem.
Z punktu widzenia użytkowników budynku najkorzystniejszy będzie wybór zwykłej widny. Kiedy natomiast można instalować podnośniki? Na pewno należy unikać ich w nowych budynkach, w których zazwyczaj istnieje możliwość zaprojektowania wejścia na poziomie terenu, a uniknięcie różnic wysokości w obrębie jednej kondygnacji czy zapewnienie wystarczającej ilości miejsca na pełnowymiarowy szyb windowy nie stanowi problemu.
Rys. 1 Rodzaje podnośników: z lewej podnośnik schodowy, z prawej podnośnik pionowy
Podnośniki można stosować natomiast w budynkach istniejących, gdy brakuje miejsca na wybudowanie windy lub gdy konieczna do pokonania różnica wysokości jest niewielka, a budowa dźwigu osobowego jest nieuzasadniona ekonomicznie. Wybór tego typu rozwiązań powinien być ostatecznością. Decydując się na podnośnik, w pierwszej kolejności należy rozważać podnośniki pionowe, a dopiero w dalszej – urządzenia schodowe.
Podnośniki nie będą dobrym wyborem do budynków o dużym natężeniu ruchu, np. dworców kolejowych, lotnisk oraz w centrów handlowych. Ich niska przepustowość oraz brak uniwersalnej dostępności (m.in. utrudnione korzystanie przez osoby z niepełnosprawnościami kończyn górnych oraz przez rodziców z wózkami dziecięcymi) będą stanowiły poważne wady.
Minimalne parametry kabiny dźwigu osobowego określają obowiązujące w Polsce przepisy i jest to min. 110 x 140 cm [1]. W praktyce wymiary takie będą odpowiednie dla osoby poruszającej się na wózku wyłącznie pod warunkiem umieszczenia drzwi wejściowych na krótszym boku kabiny.
Rys. 2 Schematy działania nietypowych podnośników – podnośnik ukryty w posadzce oraz podnośnik ukryty w schodach. Urządzenia możliwe do zastosowania np. w budynkach zabytkowych
Identyczne parametry można przyjąć dla podnośników pionowych. Dostępne na rynku podnośniki schodowe są natomiast znacznie mniejsze.
Dobierając odpowiednie urządzenie należy pamiętać, że największe, standardowo używane wózki inwalidzkie mają długość do 130 cm i szerokość do 80 cm. Ważny jest także odpowiedni udźwig urządzenia. Najcięższe wózki elektryczne ważą nawet 150 kg, a razem z siedzącą na nich osobą i bagażem mogą osiągnąć ciężar nawet 230-250 kg. Dlatego urządzenia o udźwigu 120 czy nawet 200 kg nie powinny być stosowane w budynkach użyteczności publicznej.
Oprócz parametrów kabiny istotne jest odpowiednie umieszczenie paneli sterujących. Obowiązujące przepisy wskazują, że powinno być to 80-120 cm [3], ale z punktu widzenia osób poruszających się na wózku korzystniejsza będzie wysokość do 110 cm.
Dla osób z niepełnosprawnością kończyn górnych bardzo ważne będzie zapewnienie odpowiednio dużych i wypukłych przycisków (w innym przypadku ich naciśnięcie może być niemożliwe). Osoby z niepełnosprawnością wzroku będą natomiast potrzebowały oznaczeń dotykowych – jednocześnie zwykłe cyfry i piktogramy (dla osób, które straciły wzrok i mogą nie znać alfabetu Braille'a) oraz informacje w alfabecie Braille'a.
Rys. 3 Parametry kabin dźwigów osobowych w zależności od położenia wejścia do kabiny [2]
Osoby niewidome i słabowidzące nie będą w stanie obsłużyć paneli dotykowych. Umieszczenie na nich informacji dotykowej niestety nie pomaga. W takiej sytuacji próba jej odczytania powoduje jednocześnie wciśnięcie przycisku.
Osoby z niepełnosprawnością wzroku potrzebują także sygnałów dźwiękowych, które naprowadzą je na odpowiednią kabinę, oraz informacji głosowej wskazującej aktualną kondygnację i, jeżeli jest to możliwe, również jej funkcję.
Rys. 4 Lokalizacja panelu sterującego
W nowych budynkach biurowych wyzwanie może stanowić obsługa wind wyposażonych w DCS, czyli system centralnie zarządzający dźwigami i dbający o zapewnienie dostępu na konkretne kondygnacje wyłącznie uprawnionym do tego osobom. Systemy tego typu nie są ujednolicone, w związku z czym osoby z niepełnosprawnością wzroku w każdym budynku muszą uczyć się ich obsługi od nowa. DCS wymaga również użycia karty dostępu, wybrania kondygnacji spośród wskazanych przez system pięter (często za pomocą panelu dotykowego) i w końcu wejścia do odpowiedniej windy. Najczęściej system wskazuje wyłącznie numer kabiny, bez określenia jej położenia względem holu windowego.
Rys. 5 Minimalna wielkość przycisków
Możliwe jest wprowadzenie szeregu rozwiązań ułatwiających obsługę tego typu systemów osobom z niepełnosprawnością wzroku. Mogą być to m.in. komunikaty głosowe, precyzyjna informacja o położeniu kabiny, przypisywanie osobie z niepełnosprawnością zawsze tej samej windy, dodatkowa sygnalizacja dźwiękowa czy dłuższy czas otwarcia drzwi do dźwigu.
Jednak niezależnie od nich osoba niewidoma lub słabowidząca może potrzebować pomocy ze strony pracownika ochrony lub recepcjonisty.
Rys. 6 Wypukłość przycisków względem powierzchni paneli sterujących
Właściwy dobór rozwiązań służących do pokonywania różnicy poziomów ma zasadnicze znaczenie dla dostępności budynku. Przy niewielkich różnicach wysokości korzystniejsze są pochylnie, ponieważ nie ulegają awariom i są dostępne dla wszystkich. Większe różnice wysokości, np. transport pomiędzy kondygnacjami, będą wymagały zastosowania odpowiednio dobranych wind, a w wyjątkowych sytuacjach – podnośników.
Kamil Kowalski
projektant dostępności Fundacji Integracja
Rysunki autora
[1] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, § 193 ust. 2a.
[2] Opracowanie w oparciu o obowiązujące przepisy, ISO 21542:2011 oraz ADA. Standards for accessible design.
[3] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, § 193 ust. 2a.
