Komunikacja pionowa. Pochylnie i schody

Pochylnia stała się symbolem dostępności dla osób poruszających się na wózku, chociaż w praktyce z powodzeniem może być wykorzystywana przez rodziców z wózkiem dziecięcym czy rowerzystów. Zdarza się nawet, że osoby w pełni sprawne wybierają ją zamiast schodów, jeżeli skorzystanie z niej nie wymaga pokonania dodatkowej odległości. Pochylnię można z powodzeniem nazwać rozwiązaniem uniwersalnym.

Zupełnie inaczej traktowane są schody. Jedną z najczęściej pojawiających się ilustracji braku dostępności budynku jest osoba poruszająca się na wózku ustawiona przed szeregiem stopni. Jednak, czy rzeczywiście nie można zaprojektować schodów w dostępny sposób? Oczywiście trudno wyobrazić sobie stopnie, z których bez problemu korzysta wózkowicz, ale dobór odpowiednich parametrów wysokościowych czy poręczy może sprawić, że będą one wygodne dla osoby starszej, dziecka czy osoby z czasową niepełnosprawnością. Zaletą, o której nie wolno zapominać, jest duża przepustowość schodów, tak istotna w obiektach o znaczącym natężeniu ruchu pieszych, na dworcach kolejowych, w przejściach podziemnych itp., którą trudno zapewnić za pomocą urządzeń technicznych.

Rys. 1 Przykładowe parametry pochylni na podstawie rozporządzenia o warunkach technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie

Schody projektuje się zarówno przy niewielkich różnicach wysokości, jak i do pokonywania wielu kondygnacji w wysokościowcach. Praktycznie nie istnieje granica, powyżej której nie powinny być stosowane, przy czym im większa wysokość do pokonania, tym mniej osób będzie się w stanie z nią zmierzyć. Podobną zasadę możemy zastosować wobec pochylni: im wyżej i im większe nachylenia, tym mniej osób będzie mogło z niej skorzystać. Przy znaczących wysokościach, ze względu na ilość zajmowanej przestrzeni, pochylnie stają się również nieekonomiczne, dlatego zazwyczaj nie stosuje się ich przy kilkumetrowych różnicach wysokości. Wynika z tego, że przy niewielkich zmianach poziomu warto projektować jednocześnie schody i pochylnie, jeżeli tylko ilość dostępnej przestrzeni na to pozwala, natomiast w wielopiętrowych budynkach miejsce pochylni będą musiały zająć windy.

Tab. 1 Nachylenie pochylni na podstawie rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie

Trudniejsza będzie ocena sytuacji np. przy nadziemnych lub podziemnych przejściach dla pieszych, gdzie do pokonania są zazwyczaj kilkumetrowe różnice wysokości. Z jednej strony pochylnia nie ulegnie awarii technicznej, jak winda, ale jednocześnie pokonanie tak dużej wysokości będzie możliwe dla osób o silnych ramionach, korzystających z wózków elektrycznych lub mogących liczyć na pomoc asystenta, wykluczając przy tym słabsze osoby. Idealne przejście bezkolizyjne powinno być jednocześnie wyposażone w schody, pochylnię oraz dźwig osobowy. Takie rozwiązanie pozwoliłoby użytkownikom podjąć samodzielną decyzję, a w przypadku awarii windy w dalszym ciągu możliwe byłoby przejście na drugą stronę jezdni.

Parametry pochylni oraz schodów określają m.in. rozporządzenia o warunkach technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki ¹⁾, drogowe obiekty inżynierskie ²⁾, drogi publiczne ³⁾. Pomiędzy poszczególnymi aktami występują jednak pewne różnice. W przypadku pochylni najkorzystniejsze z punktu widzenia osób z niepełnosprawnością są przepisy dotyczących budynków. Określone w nich nachylenia są nieco łagodniejsze i w większości przypadków możliwe do zastosowania również w innych rodzajach obiektów. W praktyce zazwyczaj projektuje się nachylenia bliskie wartościom granicznym. Jest to błąd, ponieważ nawet 6% nachylenia może być dla niektórych osób trudne do pokonania. Łagodniejsze nachylenia niż opisane w polskich przepisach wskazuje norma ISO 21542:2011, w której dopiero przy nachyleniu poniżej 5% uznaje się, że nie jest konieczne stosowanie poręczy oraz spoczników. Projektując pochylnie warto kierować się zasadą wybierania możliwie najmniejszego w danej sytuacji nachylenia. Podobną zasadą warto kierować się również przy projektowaniu schodów. W budynkach użyteczności publicznej przepisy dopuszczają stosowanie stopni o wysokości 17,5 cm wewnątrz budynku oraz 15 cm w przypadku schodów zewnętrznych, prowadzących do wejścia ⁴⁾. Im mniejsza wysokość stopnia oraz liczba stopni w biegu, tym schody będą łatwiejsze do pokonania przez osoby starsze, dzieci czy osoby z niepełnosprawnością ruchu, poruszające się przy pomocy kul, laski itp. Norma ISO 21542:2011 dla istotnych schodów zaleca wysokość nieprzekraczającą 15 cm, niezależnie od tego, czy są to schody wewnętrzne czy zewnętrzne ⁵⁾. Z punktu widzenia wygody i bezpieczeństwa użytkowników decydujące będą również inne parametry. Stopnie z noskami lub bez pełnej podstopnicy mogą stwarzać ryzyko potykania się. Pionowa podstopnica może powodować zahaczanie o nią tyłem buta przy schodzeniu. Istotne jest więc delikatne nachylenie jej lub odpowiednie profilowanie stopnia.

Rys. 2 Schematy profilowania stopni: a) stopnie ażurowe, b) stopnie z wysuniętymi noskami, c) stopnie proste, d) stopnie z nachyloną podstopnicą

Dla dzieci oraz osób niskich pomocne będą dodatkowe poręcze, umieszczone na mniejszej niż standardowo wysokości. Rozwiązanie takie jest wymagane m.in. na stacjach metra czy dworcach kolejowych. Może być natomiast z powodzeniem stosowane również w innych obiektach, w których spodziewamy się takich grup użytkowników.

Z punktu widzenia osób słabowidzących oraz niewidomych bardzo istotne są natomiast kontrastowe oznaczenia krawędzi stopni oraz oznaczenia dotykowe. Przepisy dotyczące budynków są w tym względzie nieprecyzyjne6. Dokładne wytyczne można tymczasem znaleźć w rozporządzeniu dotyczącym obiektów budowlanych metra7 czy w normie ISO 21542:2011.

Pomimo rozwoju i możliwości korzystania z nowoczesnych rozwiązań technicznych, m.in. coraz sprawniejszych systemów zarządzania dźwigami osobowym, trudno wyobrazić sobie przyszłość bez schodów i pochylni. Przy ich projektowaniu nie można zapominać o obowiązujących przepisach, ale warto pamiętać, że określone w nich parametry są parametrami granicznymi, a nie optymalnymi z punktu widzenia użytkowników.

Rys. 3 Schematy oznakowania kontrastowego i dotykowego schodów: u góry w oparciu
o normę ISO 21542:2011, na dole w oparciu o rozporządzenie dotyczące obiektów
budowlanych metra

Fundacja Integracja od ponad 20 lat działa na rzecz wyrównywania społecznych szans osób z niepełno- sprawnościami, kształtowania świadomości obywatelskiej oraz integracji społecznej. Podnosimy świadomość przedsiębiorstw i instytucji w zakresie dostępności cyfrowej oraz architektonicznej dla osób z niepełnosprawnością. Przeprowadzamy szkolenia dla firm otwierających się na zatrudnienie osób z niepełnosprawnością oraz z zakresu obsługi klienta z niepełnosprawnością. Audytujemy obiekty biurowe i mieszkalne, centra handlowe i strony www. Do tej pory wykonaliśmy 650 audytów architektonicznych i 700 cyfrowych. Więcej na www.integracja.org.

Kamil Kowalski

projektant dostępności Fundacji Integracja

Rysunki autora

¹⁾ Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie

²⁾ Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty inżynierskie i ich usytuowanie

³⁾ Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie

⁴⁾ Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, § 68 ust. 1

⁵⁾ ISO 21542:2011, pkt 13.1

⁶⁾ Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, § 71 ust. 4 i § 306 ust. 2
⁷⁾ Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane metra i ich usytuowanie, § 23